Ως «αντεπανάσταση» χαρακτηρίζει τα γεγονότα του 1989 η 88χρονη σήμερα Μάργκοτ Χόνεκερ (πρώην υπουργός Παιδείας και χήρα του τελευταίου ηγέτη της Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας (ΛΔΓ) Εριχ Χόνεκερ) και τα θεωρεί «συνέπεια της «θανατηφόρας κούρσας των εξοπλισμών» στην οποία παρέσυραν οι ΗΠΑ τη Σοβιετική Ενωση με τελικό αποτέλεσμα «οι επονομαζόμενοι μεταρρυθμιστές» της, να εγκαταλείψουν όλες τις «σοβιετικές κατακτήσεις».
Στην αποκλειστική συνέντευξη που παραχώρησε στο ΑΠΕ – ΜΠΕ και στον Αντώνη Πολυχρονάκη, με αφορμή την πτώση του τείχους του Βερολίνου στις 9 Νοεμβρίου 1989, παραδέχεται για πρώτη φορά λάθη της ίδιας τη Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας (ΛΔΓ): «Δεν κάναμε πάντα σωστά τη δουλειά μας, εν μέρει εξαιτίας της ανεπάρκειάς μας».
Δεν θεωρεί τις διαδηλώσεις του 1989 στη Λειψία και άλλες πόλεις «εξέγερση», αφού «οι περισσότεροι ήθελαν μια καλύτερη Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας (ΛΔΓ), δεν διαδήλωναν για την κατάργησής της».
Οπως λέει, όμως, «η Ομοσπονδιακή Δημοκρατική της Γερμανίας (ΟΔΓ) κατάφερε να χειραγωγήσει του δυσαρεστημένους» για να επιτύχει την επί σαράντα χρόνια επιδιωχθείσα εξαφάνιση της Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας (ΛΔΓ). «Το φυτίλι ήταν η αυξανόμενη φυγή πολιτών της», η οποία «τροφοδοτήθηκε από τη Δύση» εξηγεί η κ. Χόνεκερ, προσθέτοντας αυτοκριτικά: «δεν τα καταφέραμε να θέσουμε εγκαίρως σε ισχύ τις σχεδιαζόμενες διευκολύνσεις ταξιδιών». Ταυτόχρονα, όμως, θέτει και το ερώτημα γιατί υπάρχει από το 1990 εσωτερική μετανάστευση τριών εκατομμυρίων ανατολικογερμανών στη δυτική Γερμανία.
Ούτε και όρο «ειρηνική επανάσταση» δέχεται για τα γεγονότα του 1989, αφού η «επανάσταση είναι μια βαθιά κοινωνική ρήξη η οποία αποσκοπεί σε μια ριζοσπαστική αλλαγή των κοινωνικών σχέσεων, στην απελευθέρωση των λαϊκών μαζών από την εκμετάλλευση και την καταπίεση», ενώ «αν, όπως συνέβη, υπάρξει πισωγύρισμα σε ξεπερασμένες κοινωνικές και οικονομικές σχέσεις, δεν μπορεί να μιλά κανείς για επανάσταση», όπως λέει.
Επικρίνει δε τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, επειδή εξαιτίας του χάθηκαν οι κατακτήσεις των σοσιαλιστικών χωρών, ενώ ο κόσμος άλλαξε προς το χειρότερο με την εξαφάνιση της ΕΣΣΔ, αφού «αιματηροί πόλεμοι, βία και τρόμος είναι στην ημερήσια διάταξη». Γι΄ αυτό «η ετυμηγορία της ιστορίας για τις πράξεις του δεν θα είναι θετική» προβλέπει η κ. Χόνεκερ.
Θεωρεί την ανέγερση του τείχους αναγκαία, αφού «τα σύνορα διέρχονταν από τη μέση του Βερολίνου» και αποτελούσαν «ένα μόνιμο πεδίο επικίνδυνων αντιπαραθέσεων». Το «Σύμφωνο της Βαρσοβίας» αποφάσισε το 1961 να τα κλείσει «αφού η στρατιωτική αντιπαράθεση δεν μπορούσε να αποκλεισθεί».
Συνεπώς, δεν «μπορεί να χαρακτηρίσει κανείς την αποφυγή ενός ενδεχόμενου Γ΄ παγκόσμιου πολέμου ως λάθος». Υπογραμμίζει δε ότι έτσι έγινε δυνατή η συμφωνία του Ελσίνκι, ενώ αντίθετα αυτό το «σύστημα συλλογικής ασφάλειας» καταστράφηκε «με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης και την προώθηση της επέκτασης του ΝΑΤΟ προς ανατολάς».
Χαρακτηρίζει λυπηρό γεγονός τον θάνατο πολιτών στο τείχος όχι μόνο για τις οικογένειές τους, αλλά και για «τους πολιτικά υπεύθυνους», οι οποίοι «δεν λυπήθηκαν λιγότερο», επικρίνει όμως την καταδίκη «από τη δικαιοσύνη της ΟΔΓ, η οποία ουδέποτε απέλυσε από τις τάξεις της τους φασίστες» των συνοριοφυλάκων, αλλά και ηγετικών στελεχών του κόμματος τα οποία «υπέφεραν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης των ναζί, επειδή πολέμησαν το φασισμό», αφού ενήργησαν σύμφωνα με το νόμο.
Η κ. Χόνεκερ απαριθμεί μεν τα θετικά που υπήρχαν στη ΛΔΓ, δεν διστάζει εντούτοις να πεί ότι «η ΛΔΓ δεν ήταν κανένας παράδεισος» ότι «υπήρχαν ελλείψεις», ενώ κάποτε λαμβάνονταν και αποφάσεις χωρίς τη συμμετοχή των πολιτών.
Πάντως «εν συγκρίσει με τις περισσότερες σημερινές καπιταλιστικές χώρες επικρατούσαν σχεδόν παραδεισένιες συνθήκες» διαπιστώνει. «Πολλά θα έπρεπε να τα είχαμε κάνει καλύτερα» προσθέτει, αλλά αμφιβάλλει για αν θα μπορούσε να σωθεί η ΛΔΓ «δεδομένων των τότε συσχετισμών».
Χαρακτηρίζει τη «Στάζι», τη μυστική αστυνομία ως «μια νόμιμη υπηρεσία», η οποία «υπάρχει σε όλες τις χώρες του κόσμου» και «στο βαθμό που η Λαοκρατική Γερμανία έπρεπε να αποκρούσει τις επιθέσεις εχθρικών δυνάμεων, ήταν μια αναγκαιότητα». Κατά τη γνώμη της, το θέμα «διογκώθηκε, οι εργαζόμενοι δαιμονοποιήθηκαν, γράφτηκαν βιβλία και γυρίστηκαν ταινίες για να διαδώσουν τον φόβο και τον τρόμο τον οποίο υποτίθεται πως προκαλούσε».
Η κ. Χόνεκερ δεν εκπλήσσεται που δεν την κατηγορούν για το υποδειγματικό εκπαιδευτικό σύστημα της Λαοκρατικής Γερμανίας, αλλά για τη «στρατιωτικοποίηση» των σχολείων, λόγω ενός μαθήματος άμυνας στο Λύκειο.
Παραδέχεται, όμως, ότι « ίσως να μην ήταν η καλύτερη ιδέα μας». Παραμένει κομμουνίστρια, και θεωρεί ότι «είναι πιο αναγκαίο από ποτέ σήμερα να αγωνισθεί κανείς για έναν ανθρώπινο, δίκαιο, ειρηνικό κόσμο», διότι «αν η ανθρωπότητα θέλει να έχει ένα μέλλον πρέπει να σπάσει η ισχύς των τραπεζών και των πολυεθνικών», αφού «οικειοθελώς δεν θα παραδώσουν την εξουσία τους». Και προσθέτει ότι ο σοσιαλισμός παραμένει η μοναδική εναλλακτική «αν η ανθρωπότητα δεν θέλει να κυλήσει στη βαρβαρότητα».
Τη σημερινή Ευρώπη την χαρακτηρίζει ως «έργο του μονοπωλιακού κεφαλαίου, μια ιμπεριαλιστική κατασκευή» και υπογραμμίζει ότι «οι ισχυρές χώρες ωθούν τις αδύναμες στον γκρεμό». Ειδικά, δε για τους Ελληνες λέει πως «τους συμβούλευσαν να κάνουν ιδιωτικοποιήσεις κατά το πρότυπο της Λαοκρατικής Γερμανίας», κάτι που όμως εκεί «προκάλεσε μεγάλο κακό».
Εκφράζει την ανησυχία της διότι «η δικτατορία των μονοπωλίων μεγαλώνει και ο γερμανικός ιμπεριαλισμός αναβαθμίζεται σε ηγεμόνα της ηπείρου» και υπενθυμίζει ότι «δύο φορές προσπάθησε να επιτύχει αυτό το στόχο με τα όπλα και απέτυχε το 1918 και το 1945», αλλά «ποτέ δεν παραιτήθηκε».
Η κ. Χόνεκερ παρακολούθησε μεν «την εξέλιξη του ΣΥΡΙΖΑ με συμπάθεια», αλλά θεωρεί ότι «πρέπει να είμαστε ρεαλιστές», αφού δεν υπάρχει ακόμα «απέναντι στη διεθνή των ισχυρών καμιά ισχυρή δύναμη των καταληστευμένων και των καταπιεσμένων».
«Στην Ελλάδα η αυτοκρατορία χτύπησε με σκληρότητα» λέει και στέλνει μήνυμα «αλληλεγγύης, συμπάθειας και σεβασμού προς τους Ελληνες». Γνωρίζει ότι η Ελλάδα «επιβίωσε πολλών σκληρών δοκιμασιών», πιστεύει ότι «θα ξεπεράσει και αυτήν», αφού «οι Ελληνες ξέρουν να αγωνίζονται όπως έχουν αποδείξει στην ιστορία τους» και υπενθυμίζει ότι είναι μαζί τους «η αλληλεγγύη πολλών φίλων σε όλον τον κόσμο».
Η πλήρης συνέντευξη στο ΑΠΕ-ΜΠΕ και στον Αντώνη Πολυχρονάκη (σσ: επισυνάπτεται το κείμενο της συνέντευξης στα γερμανικά) έχει ως εξής:
«Το 1989 οι διαδηλωτές ήθελαν βελτίωση, όχι κατάργηση της Λαοκρατικής Γερμανίας. Η αντεπανάσταση χειραγωγήθηκε από τη δυτική Γερμανία. Με την εξαφάνιση της ΕΣΣΔ αιματηροί πόλεμοι, βία και τρόμος είναι στην ημερήσια διάταξη».
Ερ: Κυρία Χόνεκερ, πως φτάσαμε στα γεγονότα του 1989;
Απ: Αν εννοείτε τα γεγονότα του φθινοπώρου και ειδικά τα όσα συνέβησαν στη Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας (ΛΔΓ), τα οποία εγώ χαρακτηρίζω ως αντεπανάσταση, θα μπορούσε κανείς να γράψει βιβλία, και είναι δύσκολο να περιγραφούν με μια μικρή απάντηση. Σύντομα ως εξής: υπάρχει μια αντικειμενική σχέση διεθνών και εσωτερικών παραγόντων. Ο προωθούμενος από τις ΗΠΑ της εποχής Ρέιγκαν υπερεξοπλισμός πέτυχε το σκοπό της, δηλαδή να παρασύρει τη Σοβιετική Ενωση (ΕΣΣΔ) σε μια θανατηφόρα κούρσα εξοπλισμών. Η προκληθείσα οικονομική πίεση στην ΕΣΣΔ οδήγησε σε σημαντικές κοινωνικές στρεβλώσεις, εξαιτίας των οποίων η ηγέτιδα χώρα του σοσιαλιστικού στρατοπέδου δεν μπορούσε πλέον να ανταποκριθεί καθόλου στις εσωτερικές και εξωτερικές υποχρεώσεις της. Η ΕΣΣΔ προσπάθησε με μεταρρυθμίσεις, οι οποίες ήταν εξ αρχής καλά μελετημένες, να γίνει κύρια της καταστάσεως.
Ερ: Επομένως;
Απ: Σύντομα, όμως, ανέλαβαν το πηδάλιο της πολιτικής και της οικονομίας οι επονομαζόμενοι «μεταρρυθμιστές», οι οποίοι ακολούθησαν μια πορεία, η οποία οδήγησε την οικονομία στην καταστροφή και την κοινωνία στην αποσταθεροποίηση. Στο τέλος εγκαταλείφθηκαν όλες οι σοβιετικές κατακτήσεις. Οι αλλαγές αυτές δεν επιδοκιμάστηκαν μόνο από τη δύση. Οι «μεταρρυθμιστές» αυτοί, οι οποίοι υποστηρίχθηκαν από τη δύση, ενεργοποιήθηκαν και σε ορισμένες γειτονικές σοσιαλιστικές χώρες της Λαοκρατικής Γερμανίας.
Ερ: Και στην ίδια την ΛΔΓ τι έγινε;
Απ: Σε αυτήν την παγκόσμια αντιπαράθεση συμπεριλαμβανόταν και η Λαοκρατική Γερμανία, αφού σε τελευταία ανάλυση ήταν μέρος της σοσιαλιστικής κοινότητας. Και αυτή βρισκόταν στην ανάγκη τη δεκαετία του ΄80 να αναπτύξει, να διορθώσει την οικονομική της πολιτική. Υπήρχαν ανεπάρκειες στον εφοδιασμό τροφίμων, ελλείψεις στην κοινωνική ζωή, οι οποίες οδήγησαν στην κοινωνική δυσαρέσκεια. Δεν κάναμε πάντα σωστά τη δουλειά μας, εν μέρει εξαιτίας της ανεπάρκειάς μας και εν μέρει διότι μας εμπόδισαν.
Ερ: Τι δηλαδή;
Απ: Προφανώς δεν κατορθώσαμε να κάνουμε πειστικά συνείδηση την πραγματική κοινωνική πρόοδο απέναντι στην καπιταλιστική κοινωνία, η οποία βασίζεται στην εκμετάλλευση, την καταπίεση και τον πόλεμο. Ετσι, ορισμένοι νόμισαν ότι μπορούν να συνδυάσουν τον λαμπερό καταναλωτικό κόσμο του καπιταλισμού με την κοινωνική ασφάλεια του σοσιαλισμού. Αλλά, το έλεγε και ο Εριχ Χόνεκερ σε διάφορες ομιλίες του: «ο καπιταλισμός και ο σοσιαλισμός μπορούν να συνδυασθούν τόσο λίγο όσο το νερό με τη φωτιά».
Ερ: Πως βιώσατε εσείς και ο σύζυγός σας τα γεγονότα του 1989;
Απ: Με ανησυχία για το μέλλον εκείνων των ανθρώπων, οι οποίοι με τη δουλειά τους οικοδόμησαν μιαν ειρηνική λαϊκή δημοκρατία. Οι οποίοι περπάτησαν αυτόν τον δύσκολο δρόμο πάνω από τα ερείπια του φασιστικού πολέμου και της ναζιστικής ιδεολογίας. Και (πιο) προσωπικά: ο σύζυγός μου απενεργοποιήθηκε από όλα τα αξιώματά του στην πολιτική ζωή μετά την παραίτησή του τον Οκτώβριο. Εγώ παραιτήθηκα από υπουργός πριν ακόμα παραιτηθεί το υπουργικό συμβούλιο στις αρχές Νοεμβρίου του 1989.
Ερ: Κυρία Χόνεκερ, πως εξηγείτε την εξέγερση, όπως αποκαλείται στη δύση, των πολιτών της «Λαοκρατικής Γερμανίας»;
Απ: Δεν ήταν εξέγερση. ‘Εγιναν διαδηλώσεις, οι εργαζόμενοι όμως συνέχισαν να πηγαίνουν στις δουλειές τους, τα παιδιά στο σχολείο, η κοινωνική ζωή συνέχισε να λειτουργεί κανονικά. Οι περισσότεροι άνθρωποι οι οποίοι βγήκαν στους δρόμους το φθινόπωρο του 1989 εξέφρασαν την δυσαρέσκειά τους, ήθελαν αλλαγές και βελτιώσεις, ήθελαν μια καλύτερη Λαοκρατική Γερμανία, δεν διαδήλωναν για την κατάργησής της. Το γεγονός ότι μεταξύ των αντιπολιτευομένων, οι οποίοι συγκεντρώθηκαν κυρίως κάτω από τη σκέπη της εκκλησίας, υπήρχαν και εχθρικά διακείμενες δυνάμεις, δεν μπορεί να το αρνηθεί κανείς. Το βέβαιον είναι ότι η Ομοσπονδιακή (δυτική) Γερμανία κατάφερε να χειραγωγήσει του δυσαρεστημένους και να καθοδηγήσει τελικά το κίνημα για μια καλύτερη Λαοκρατική Γερμανία. Το σύνθημα «Εμείς είμαστε ο λαός» έγινε «Είμαστε ένας λαός», και έτσι βρέθηκε ο μοχλός για να επιτευχθεί ο δεδηλωμένος από καταβολής Λαοκρατικής Γερμανίας σκοπός να «απελευθερώσουν» τους ανατολικούς πολίτες.
Ερ: Και πως τον πέτυχε τελικά;
Απ: Θα πρέπει να υπενθυμιστεί καταρχάς, ότι οι δυτικές δυνάμεις -από κοινού με το γερμανικό κεφάλαιο και τους υποτακτικούς πολιτικούς του διαίρεσαν τη Γερμανία και δημιούργησαν την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας. Αυτό ερχόταν παρεμπιπτόντως σε αντίφαση με τη διεθνή σύμβαση των τεσσάρων νικητριών δυνάμεων στο Πότσνταμ το 1945, η οποίο προέβλεπε μιαν ενωμένη δημοκρατική Γερμανία. Εμείς, δηλαδή, όλες οι προοδευτικές δυνάμεις της Γερμανίας, θέλαμε να γίνει ολόκληρη η Γερμανία ένα δημοκρατικό αντιφασιστικό κράτος. Αυτό το στόχο δεν τον εγκαταλείψαμε ποτέ, αλλά δεν τον επιτύχαμε και ποτέ. Η συνέπεια ήταν η ίδρυση της Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας. Ο επανενισχυμένος γερμανικός ιμπεριαλισμός αγωνίστηκε με όλα τα μέσα εναντίον της και είδε ότι το 1989 είχε έρθει η ώρα να εξαλείψει την ΛΔΓ, την άλλη Γερμανία. Σαράντα χρόνια δεν το είχε καταφέρει. Επετεύχθη μόνον όταν η σύμμαχός μας η Σοβιετική Ενωση μας εγκατέλειψε.
Ερ: Μόνο γι΄αυτό;
Απ: Το φυτίλι που άναψε τη πυριτιδαποθήκη το 1989, ήταν η αυξανόμενη φυγή πολιτών της ΛΔΓ προς την ΟΔΓ. Αυτό το κίνημα της φυγής τροφοδοτήθηκε με κάθε τρόπο από τη Δύση. Δεν τα καταφέραμε να θέσουμε εγκαίρως σε ισχύ τις σχεδιαζόμενες διευκολύνσεις ταξιδιών. Και πριν το 1989 πήγαν στη Δύση πολίτες της ΛΔΓ. Δελέασαν καλά εκπαιδευμένους πολίτες. Τα κίνητρα για να πάνε στη Δύση ήταν διάφορα. Τα θέλγητρα της κατανάλωσης και των ελεύθερων ταξιδιών έπαιξαν ασφαλώς ένα μεγάλο ρόλο. Η προπαγάνδα της Ο.Δ. Γερμανίας δεν κουράστηκε να θεωρεί, ότι εκείνοι οι οποίοι εγκατέλειπαν την ΛΔΓ θα γύριζαν την πλάτη στον σοσιαλισμό. Από το 1990 έως σήμερα, όμως, τρία εκατομμύρια Ανατολικογερμανοί μετακόμισαν στη δυτική Γερμανία, αν και επικρατούν οι ίδιες πολιτικές συνθήκες όπως εκεί. Γιατί άραγε; Στη ΛΔΓ δεν χυνόταν αίμα, δεν υπήρχε εμφύλιος πόλεμος, ούτε μιζέρια και εξαθλίωση, όλοι αυτοί οι λόγοι για τους οποίους εκατοντάδες χιλιάδες εγκαταλείπουν την πατρίδα τους στη Μέση Ανατολή και την Αφρική και διαφεύγουν στην Ευρώπη.
Ερ: Στη Δύση τα γεγονότα του 1989 χαρακτηρίζονται «ειρηνική επανάσταση», αλλά πως ήταν δυνατόν να γίνει επανάσταση σε ένα ήδη (επαναστατικό) σοσιαλιστικό κράτος;
Απ: Μια επανάσταση, όπως την αντιλαμβάνομαι εγώ, είναι μια βαθιά κοινωνική ρήξη η οποία αποσκοπεί σε μια ριζοσπαστική αλλαγή των κοινωνικών σχέσεων, στην απελευθέρωση των λαϊκών μαζών από την εκμετάλλευση και την καταπίεση. Στον βαθμό αυτό, το ξεπέρασμα των αντιδραστικών ιμπεριαλιστικών σχέσεων στη Ρωσία του 1917 ή η δημιουργία της αντιφασιστικής-δημοκρατικής τάξης μετά το 1945 στην τότε σοβιετική ζώνη της Γερμανίας, ήταν επαναστάσεις. Αφαιρέθηκε η εξουσία από το κεφάλαιο να συνεχίσει να κυριαρχεί πάνω στους ανθρώπους. Αν, όπως συνέβη, υπάρξει πισωγύρισμα σε ξεπερασμένες κοινωνικές και οικονομικές σχέσεις, δεν μπορεί να μιλά κανείς για επανάσταση, αλλά πρέπει να μιλά για αντεπανάσταση.
Θα πρέπει να σας υπενθυμίσω, ότι η ΛΔΓ ήταν εγγυήτρια της ειρήνης στην Ευρώπη, δεν έστειλε ποτέ τα παιδιά της στον πόλεμο, ενώ αντίθετα η Ομοσπονδιακή Γερμανία συμμετέχει σε αιματηρούς πολέμους, τους οποίους υποκινούν οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ σε όλον τον κόσμο.
Ο Γάλλος σοσιαλιστής Ζαν Ζορέ (1859-1914) είχε επιστήσει σχετικά την προσοχή: «Ο καπιταλισμός φέρει μέσα του τον πόλεμο όπως το σύννεφο φέρει μέσα του την καταιγίδα». Και όχι μόνον αυτό. Ο καπιταλισμός φέρει τα σπόρο του φασισμού μέσα του. Στη ΛΔΓ είχαμε εξαφανίσει τις οικονομικές ρίζες του πολέμου. Το δυτικό μέρος της χώρας παρέμεινε καπιταλιστικό. Το 1990 αυτή η κοινωνική οργάνωση, η οποία τόση συμφορά προκάλεσε στη γερμανική ιστορία, αναποδογυρίστηκε. Επανήλθε το παρελθόν. Επομένως, δεν μπορούμε βέβαια να μιλάμε για επανάσταση.
Ερ: Ποιος ήταν ο ρόλος του Μιχαήλ Γκορμπατσώφ κατά τη γνώμη σας;
Απ: Ο Γκορμπατσώφ πριν μερικά χρόνια δήλωσε σε μια διάλεξη στην Αγκυρα ότι ανέλαβε το καθήκον να υπερβεί τον κομμουνισμό. Μπορεί κανείς να το πιστέψει ή όχι. Το βέβαιον είναι ότι με την πολιτική του χάθηκε ό,τι κατάφεραν με μεγάλες θυσίες οι λαοί της Σοβιετικής Ενωσης και οι άλλες σοσιαλιστικές χώρες. Ο κόσμος δεν άλλαξε με την εξαφάνιση της ΕΣΣΔ προς όφελός του. Αιματηροί πόλεμοι, βία και τρόμος είναι στην ημερήσια διάταξη. Η ετυμηγορία της ιστορίας για τις πράξεις του Γκορμπατσώφ δεν θα είναι θετική.
«Xάρη στο τείχος αποφεύχθηκε ο Γ΄ παγκόσμιος πόλεμος. Ολοι λυπηθήκαμε για τον θάνατο φυγάδων. Σε σύγκριση με τις σημερινές καπιταλιστικές χώρες στη ΛΔΓ, επικρατούσαν σχεδόν παραδεισένιες συνθήκες. Δαιμονοποιήθηκε η Στάζι».
Ερ: Στις 9 Νοεμβρίου 1989 έπεσε ο «αντιφασιστικός προστατευτικό τοίχος», το «τείχος», όπως ονομάστηκαν στη Δύση. Πως κρίνετε την ανέγερσή του;
Απ: Η ανέγερση του «τείχους» ήταν αναγκαία, διότι διαφορετικά θα είχε γίνει πόλεμος. Η παγκόσμια κατάσταση ήταν τεταμένη, οι ΗΠΑ ενεργούσαν επιθετικά. Με το ψέμα της απειλής από την ανατολή επανεξοπλιζόταν στρατιωτικά και πάλι. Με την επίθεση στον κόλπο των χοίρων της Κούβας οι ΗΠΑ είχαν μόλις υποστεί μιαν ήττα. Υπέβοσκε από το τέλος του Β΄ παγκοσμίου πολέμου το άλυτο θέμα του Βερολίνου, συνεχώς γινόταν προκλήσεις. Το Ιούνιο του 1961 συναντήθηκαν ο Χρουτσώφ με τον Κένεντυ στη Βιέννη για να διαπραγματευθούν το σταμάτημα των δοκιμών των πυρηνικών όπλων καθώς επίσης και την σύναψη μιας συμφωνίας ειρήνης με τη Γερμανία και την διευθέτηση του θέματος του δυτικού Βερολίνου. Προέκυψε αντιπαράθεση, ο τόνος ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις οξύνθηκε, έγιναν στρατιωτικές ασκήσεις, η οσμή του κινδύνου ενός πολέμου υπήρχε στον αέρα. Σε αυτήν ακριβώς την κατάσταση ήρθε το κλείσιμο των συνόρων.
Ερ: Ηταν άρα επιβεβλημένο κατά τη γνώμη σας…
Απ: Δεν ήταν μια αυθαίρετη ενέργεια της ΛΔΓ. Αυτά τα σύνορα ήταν το αποτέλεσμα του Β΄ παγκοσμίου πολέμου, τον οποίο είχε υποκινήσει ο καπιταλισμός. Τα σύνορα των ζωνών τα είχαν αποφασίσει οι νικήτριες δυνάμεις το καλοκαίρι του 1945. Με την δημιουργία ενός ξεχωριστού δυτικογερμανικού κράτους, της ΟΔΓ, είχε όμως ολοκληρωθεί η διαίρεση της Γερμανίας και από διαχωριστική γραμμή μεταξύ των δυτικών ζωνών κατοχής και της σοβιετικής δημιουργήθηκαν κρατικά σύνορα. Δεν ήταν απλά κρατικά σύνορα, ούτε καν ενδογερμανικά, όπως χαρακτηρίζονταν στη Δύση. Ηταν τα δυτικά σύνορα του συμφώνου της Βαρσοβίας, του ανατολικού αμυντικού συμφώνου και τα ανατολικά σύνορα του ΝΑΤΟ. Αυτοί ήταν οι δύο ισχυρότεροι στρατιωτικοί συνασπισμοί, οι οποίοι βρίσκονταν σε έναν ψυχρό πόλεμο μεταξύ τους. Τα σύνορα διέρχονταν από τη μέση του Βερολίνου, από τη μέση της πόλης, τους τέσσερεις τομείς τους είχαν χαράξει οι νικήτριες δυνάμεις το 1945. Τα σύνορα στο Βερολίνο ήταν ανοιχτά. Γι αυτό το Βερολίνο παρέμενε ένα μόνιμο πεδίο επικίνδυνων αντιπαραθέσεων των νικητριών δυνάμεων προς βλάβην των Βερολινέζων και της ΛΔΓ.
Ερ: Δεν ήταν, δηλαδή, τελικά ένα λάθος σας…
Απ: Η πολιτική συμβουλευτική επιτροπή των κρατών μελών του Συμφώνου της Βαρσοβίας, αποφάσισε το καλοκαίρι του 1961 να κλείσει τα σύνορα του Βερολίνου και τα δυτικά κρατικά σύνορα, αφού η στρατιωτική αντιπαράθεση δεν μπορούσε πλέον να αποκλεισθεί. Δεν νομίζω πως μπορεί να χαρακτηρίσει κανείς την αποφυγή ενός ενδεχόμενου Γ΄ παγκόσμιου πολέμου ως λάθος.
Η δημιουργία σαφών σχέσεων στη γραμμή του μετώπου του ΝΑΤΟ και του Συμφώνου τη Βαρσοβίας έκανε κατόπιν δυνατή την έναρξη της πολιτικής της ύφεσης. Αυτή οδήγησε στη Διάσκεψη για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΔΑΣΕ), της οποίας η Τελική Πράξη επικυρώθηκε με τη συμφωνία του Ελσίνκι. Και από την ΛΔΓ. Ηταν η προσπάθεια να δημιουργηθεί ένα σύστημα συλλογικής ασφάλειας στην ήπειρο. Οπως, όμως, βλέπουμε σήμερα με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης και την προώθηση από τις ΗΠΑ της επέκτασης του ΝΑΤΟ προς ανατολάς, καταστράφηκε αυτή η δομή ασφάλειας.
Ερ: Πως ζήσατε εσείς και ο σύζυγός σας το άνοιγμα των συνόρων;
Απ: Από το σπίτι μας.
Ερ: Ηταν το άνοιγμα του τείχους πράγματι εν γνώσει του τότε δημάρχου του Βερολίνου και έγινε η ανακοίνωση όντως εκ παραδρομής από τον τότε επικεφαλής πληροφόρησης της ΓΛΔ Γκίντερ Σαμπόφσκι;
Απ: Εκφεύγει των γνώσεών μου. Δεν το ξέρω.
Ερ: Για τους νεκρούς του τείχους του Βερολίνου τι θα είχατε να πείτε;
Απ: Ναι, στο τείχος του Βερολίνου πέθαναν άνθρωποι, φυγάδες και συνοριακοί φύλακες της ΛΔΓ. Είναι λυπηρός ο θάνατος κάθε ανθρώπου με βίαιο τρόπο. Και ο ένας ο οποίος πέθανε στην προσπάθεια να περάσει παράνομα τα σύνορα ήταν πολύ. Προκάλεσε πόνο στις οικογένειες.
Οι πολιτικά υπεύθυνοι δεν λυπήθηκαν λιγότερο από τα μέλη της οικογένειάς τους, για το ότι νέοι άνθρωποι σκοτώθηκαν, διότι δεν είχαν συνείδηση της ευθύνης τους για την ίδια τη ζωή τους, ή διακινδύνευσαν να περάσουν τα σύνορα παράνομα παρασυρμένοι από δυτικούς πράκτορες.
Μετά το 1990 βρέθηκαν να δικάζονται συνοριοφύλακες, αν και ενήργησαν σύμφωνα με το δίκαιο και το νόμο τη ΛΔΓ. Αλλά και για ηγετικές πολιτικές προσωπικότητες έγιναν δίκες και επιβλήθηκαν στερητικές της ελευθερίας ποινές, μεταξύ των οποίων και σε κομματικά και κρατικά στελέχη, τα οποία επί χρόνια υπέφεραν εκτίοντας ποινές κάθειρξης σε φυλακές και σε στρατόπεδα συγκέντρωσης των ναζί, επειδή πολέμησαν το φασισμό. Καταδικάστηκαν από τη δικαιοσύνη της ΟΔΓ, η οποία ουδέποτε απέλυσε από τις τάξεις της τους φασίστες.
Ερ: Ποια ήταν τα θετικά της ΛΔΓ και τι θα έπρεπε να είχε κάνει καλύτερα, ώστε να σωθεί το «πρώτο σοσιαλιστικό κράτος επί γερμανικού εδάφους»;
Απ: Στο κράτος αυτό είχε ο καθένας μια θέση. Ολα τα παιδιά μπορούσαν να πάνε στο σχολείο δωρεάν, ελάμβαναν επαγγελματική εκπαίδευση ή σπούδαζαν, για τον καθένα υπήρχε εγγυημένα μια θέση εργασίας. Η εργασία ήταν κάτι περισσότερο από μέσο για αποκόμιση χρημάτων. Αντρες κα γυναίκες έπαιρναν τον ίδιο μισθό για την ίδια εργασία και απόδοση. Η ισότητα αντρών και γυναικών δεν υπήρχε μόνο στα χαρτιά. Η φροντίδα για τους νέους και τους ηλικιωμένους ήταν νόμος. Η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη δωρεάν, ο πολιτισμός και δραστηριότητες του ελεύθερου χρόνου φθηνοί. Η κοινωνική ασφάλιση ήταν κάτι το αυτονόητο. Δεν ξέραμε τι θα πει ζητιάνοι και οι άστεγοι. Υπήρχε μια αλληλέγγυα συνύπαρξη, οι άνθρωποι δεν αισθάνονταν υπεύθυνοι μόνο για τον εαυτό τους, συμμετείχαν σε διάφορες επιτροπές της βάσης για το κοινό συμφέρον.
Ερ: Αρνητικά δεν υπήρχαν;
Απ; Η ΛΔΓ δεν ήταν κανένας παράδεισος, υπήρχαν ελλείψεις, οι οποίες δυσκόλευαν την καθημερινότητα, ελλείψεις στη διατροφή, στην πολιτική καθημερινότητα. Υπήρχαν αποφάσεις σε διάφορα επίπεδα, για τις οποίες οι άνθρωποι τους οποίους αφορούσαν δεν είχαν πάντα συμμετάσχει. Εν συγκρίσει, όμως, με τις περισσότερες σημερινές καπιταλιστικές χώρες επικρατούσαν σχεδόν παραδεισένιες συνθήκες.
Αυτό το κατανοούν ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι οι οποίοι έζησαν την ΛΔΓ. Μετά από 25 χρόνια έχει μεγαλώσει εν τωμεταξύ μια γενιά η οποία δεν μπορεί να έχει βιωματικές μνήμες από τη Λαοκρατική Γερμανία, διότι είναι πολύ νέα. Πάνω σε αυτό ποντάρει η προπαγάνδα της ΟΔΓ, στη λήθη. Οσο περισσότερο γίνεται η ΛΔΓ ιστορία, τόσο πιο χοντροκομμένα είναι τα ψέματα, τα οποία λέγονται γι αυτήν.
Και για να επανέλθω στην ερώτησή σας. Πολλά θα έπρεπε να τα είχαμε κάνει καλύτερα, ιδίως θα έπρεπε να είχαμε συζητήσει με τους πολίτες ανοικτά για τα ώριμα προβλήματα, για την οξυμένη κατάσταση, να τους έχουμε κάνει συμμέτοχους στη λύση των προβλημάτων. Το αν όμως θα μπορούσαμε να σώσουμε την ΛΔΓ, δεδομένων των τότε συσχετισμών, είναι αμφίβολο.
Ερ: Πολλά έχουν λεχθεί και για την μυστική αστυνομία, τη Στάζι. Πως εξηγείτε εσείς το γεγονός της ύπαρξής της σε ένα «κράτος των εργατών και των αγροτών»;
Απ: Ευθύς εξαρχής: ήταν αναγκαία. Το πρώτο κράτος των εργατών και των αγροτών επί γερμανικού εδάφους ήταν ένα αγκάθι στο μάτι των καπιταλιστών, το πολέμησαν με όλα τα μέσα. Από τη αρχή ήταν εκτεθειμένο σε επιθέσεις. Τα Σαμποτάζ, η κρυφή είσοδος πρακτόρων, οι οποίοι δεν δίσταζαν ούτε μπροστά σε τρομοκρατικές πράξεις, ήταν στην ημερήσια διάταξη. Στο δυτικό Βερολίνο ήταν εγκατεστημένες όλες οι μυστικές υπηρεσίες αυτού του κόσμου. Από το (λοφίσκο του Βερολίνου) Τόϊφελσμπεργκ κρυφάκουγαν οι Αμερικανοί σε βάθος εκατοντάδων χιλιομέτρων ανατολικά. Η ΛΔΓ είχε μια υπηρεσία ενημέρωσης εξωτερικού και μια υπηρεσία άμυνας υπό την εποπτεία του υπουργείου κρατικής ασφάλειας (Στάζι). Ηταν μια δικαιολογημένη και νόμιμο υπηρεσία, όπως υπάρχει σε όλες τις χώρες του κόσμου. Το θέμα της Στάζι, διογκώθηκε μετά το 1990, οι εργαζόμενοι δαιμονοποιήθηκαν, ψέματα επί ψεμάτων διαδόθηκαν για το θεσμό αυτό, γράφτηκαν βιβλία, γυρίστηκαν ταινίες για να διαδώσουν τον φόβο και τον τρόμο τον οποίο υποτίθεται πως η Στάζι προκαλούσε.
Σιγά-σιγά οι πολίτες διαπιστώνουν ότι σήμερα η παρακολούθηση και η κατασκοπία μέσω των μυστικών υπηρεσιών γίνεται πολύ πιο εντατικά και συνολικά, από ό,τι ήταν σε θέση να κάνει η μικρή ΛΔΓ. Ομως, στο βαθμό που η ΛΔΓ έπρεπε να αποκρούσει τις επιθέσεις εχθρικών δυνάμεων, η κρατική ασφάλεια ήταν μια αναγκαιότητα. Η ΛΔΓ δεν υπάρχει όμως πια και επομένως δεν χρειάζεται και καμιά «Στάζι». Θέλω να πώ, ότι οι μυστικές υπηρεσίες είναι σήμερα όχι μόνο πιο επικίνδυνες από τότε, αλλά και πιο περιττές επίσης. Πρέπει να καταργηθούν παγκοσμίως.
Ερ: Εσάς προσωπικά, σας κατηγορούν ότι ως υπουργός Παιδείας είχατε στρατιωτικοποιήσει τα σχολεία τη ΛΔΓ.
Απ: Δεν εκπλήσσει το ότι δεν με κατηγορούν για το γεγονός ότι συνέβαλα αποφασιστικά για ένα εκπαιδευτικό σύστημα όπου όλα τα παιδιά από τριών έως έξι ετών πήγαιναν σε ένα προσχολικό ίδρυμα και κατόπιν σε ένα σχολείο στο οποίο διαπαιδαγωγούνταν από καλά εκπαιδευμένους παιδαγωγούς στο πνεύμα του ουμανισμού, της ειρήνης και του σεβασμού των άλλων λαών. Και μπόρεσαν λοιπόν εκεί μερικές ώρες ενός μαθήματος άμυνας, να στρατιωτικοποιήσουν ολόκληρο το εκπαιδευτικό σύστημα;
Η εισαγωγή αυτών των ωρών προέκυψε από μια κοινή σκέψη των αρμοδίων υπουργών, εμού της ιδίας συμπεριλαμβανομένης, να δίνονται στο Λύκειο μερικές στοιχειώδεις γνώσεις ήδη πριν τη στρατιωτική θητεία, η οποία σύμφωνα με το νόμο διαρκούσε σε μας 18 μήνες για τους νέους άντρες. Ισως να μην ήταν η καλύτερη ιδέα μας, αλλά εκ των υστέρων γίνεται κανείς πάντοτε σοφότερος.
«Οι ισχυροί της Ευρώπης ωθούν τους αδύναμους στο γκρεμό και η Γερμανία αναβαθμίζεται σε ηγεμόνα της. Συμπαθής ο ΣΥΡΙΖΑ, αλλά μόνος απέναντι στη διεθνή των ισχυρών. Οι Ελληνες ξέρουν να αγωνίζονται και θα ξεπεράσουν την κρίση».
Ερ: Παραμένετε ακόμα πιστή στον μαρξισμό-λενινισμό, εξακολουθείτε να θεωρείτε τον εαυτό σας κομμουνίστρια και αν ναι γιατί;
Απ: Δεν θεωρώ τον εαυτό μου απλώς, είμαι κομμουνίστρια. Πίστη δεν είναι σίγουρα ο σωστός όρος. Ο μαρξισμός -λενινισμός είναι κοσμοθεωρία, μια μέθοδος για να γνωρίσει κανείς τον κόσμο, για να αντιληφθεί επί τη βάσει ποίων νόμων αυτός κινείται, ώστε να μπορεί να προσανατολιστεί μέσα σε αυτόν τον κόσμο. Ορισμένοι πιστεύουν στη θεϊκή βούληση, άλλοι στο προκαθορισμένο πεπρωμένο. Εμείς οι κομμουνιστές είμαστε υλιστές, ακολουθούμε μια επιστημονική κοσμοθεωρία, η οποία εκκινεί από το γεγονός ότι η κοινωνία και όλα όσα συμβαίνουν σε αυτήν , είναι έργο ανθρώπινο. Η εκμετάλλευση και η καταπίεση δεν είναι ούτε θεού θέλημα, ούτε αυτές οι πληγές ανεκτές. Για έναν ανθρώπινο, δίκαιο, ειρηνικό κόσμο πρέπει κανείς να αγωνισθεί και σήμερα αυτό είναι πιο αναγκαίο από ποτέ. Πρέπει να εμποδίσουμε την καταστροφή των λαών από τους πολέμους, την πείνα και επιδημίες και από την καταστροφή ή την υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων, τη βάση της επιβίωσης των ανθρώπων, από την καπιταλιστική, αποκλειστικά στο κέρδος προσανατολισμένη, υπερεκμετάλλευσή τους. Αν η ανθρωπότητα θέλει να έχει ένα μέλλον πρέπει να σπάσει η ισχύς των τραπεζών και των πολυεθνικών. Οικειοθελώς όμως δεν θα παραδώσουν την εξουσία τους.
Ερ: Παραμένει ο σοσιαλισμός μια εναλλακτική λύση γενικώς και ειδικά για την Ευρώπη;
Απ: Μα ποια άλλη! Αν η ανθρωπότητα δεν θέλει να κυλήσει στη βαρβαρότητα, υπάρχει μόνον αυτή η εναλλακτική λύση.
Ερ: Διατηρείτε ακόμα επαφές με πρώην συντρόφους σας;
Απ: Στενότερα συνδεδεμένη είμαι με το (δυτικό) Γερμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα (DKP) και το (ανατολικό) Κομμουνιστικό Κόμμα (KPD), καθώς επίσης και με συντρόφους από το Κόμμα της (γερμανικής) Αριστεράς («Die Linke»). Εχω πολλές επαφές με πολίτες στην ΟΔΓ, με ανθρώπους τους οποίους τότε δεν είχα γνωρίσει ποτέ προσωπικά, που μου γράφουν σήμερα. Μερικοί με επισκέπτονται επίσης εδώ στο Σαντιάγο της Χιλής. Χάρη στο διαδίκτυο έχω επαφές με όλα τα σημεία του ορίζοντα και μπορώ να πληροφορηθώ τι συμβαίνει στον κόσμο. Το να ζει κανείς πίσω από τις Ανδεις δεν σημαίνει βέβαια ότι βρίσκεται πίσω από το φεγγάρι.
Ερ: Πως ζείτε σήμερα κ. Χόνεκερ, δεδομένου ότι χάσατε τη δίκη κατά της ΟΔΓ για την κατασχεθείσα περιουσία σας;
Απ: «Κατασχεθείσα περιουσία» ακούγεται καταπληκτικά. Επρόκειτο για τις αποταμιεύσεις μας, τις οποίες -όπως όλοι οι πολίτες της ΛΔΓ- είχαμε στο ταμιευτήριο. Ισως είναι γνωστό, ότι οι συντάξεις των πολιτών της ΛΔΓ μειώθηκαν αυθαίρετα και αυτή η αδικία ισχύει μέχρι σήμερα. Παίρνω μια κανονική σύνταξη γήρατος, διότι και για μένα ισχύουν τα ίδια όπως για όλους τους πολίτες της Γερμανίας.
Ερ: Πως εκτιμάτε την τρέχουσα κατάσταση στην Ευρώπη και ειδικά στην Ελλάδα, τόσο την επιβληθείσα πολιτική της αυστηρής λιτότητας όσο και την άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία;
Απ: Ενσταση! Ο ΣΥΡΙΖΑ βρίσκεται βέβαια στην κυβέρνηση και μάλιστα ξανά, αλλά την εξουσία δεν την έχει. Την εξουσία στην Ελλάδα εξακολουθεί να την κατέχει αμετάβλητα το εγχώριο και με αυξανόμενο ρυθμό το ξένο κεφάλαιο.
Αυτή η Ευρώπη είναι διχασμένη μεταξύ των πάνω και των κάτω, μεταξύ φτωχών και πλουσίων, μεταξύ φτωχών και πλούσιων κρατών. Οι μάχες των ανταγωνισμών των μεγάλων δυνάμεων στον αγώνα για το κέρδος και την επικυριαρχία αυξάνονται. Αυτή η Ευρώπη είναι εξαρχής έργο του μονοπωλιακού κεφαλαίου, μια ιμπεριαλιστική κατασκευή για την στερέωση της εξουσίας τους. Ηδη στις συνθήκες της Ε.Ε. θεμελιώνεται η πολιτική της δημοκρατικής και κοινωνικής κατεδάφισης, η πολιτική υπαγορεύεται από τα συμφέροντα των πολυεθνικών μονοπωλίων.
Οι ισχυρές χώρες ωθούν τις αδύναμες στον γκρεμό. Στους αριστερούς υπάρχει η άποψη, ότι αυτή η Eυρώπη είναι μεταρρυθμίσιμη. Η εκβιαστική στάση, όμως, των ευρωπαϊκών οργάνων απέναντι στην Ελλάδα απέδειξε όμως, ότι αυτό είναι μια αυταπάτη. Στους Ελληνες συμβούλευσαν να κάνουν ιδιωτικοποιήσεις κατά το πρότυπο της ιδιωτικοποίησης της ΛΔΓ να ιδρύσουν το ταμείο αξιοποίησης κρατικής περιουσίας της ΛΔΓ (Treuhandanstalt)…
Ερ: Με ποιες συνέπειες κατά τη γνώμη σας;
Ερ: Στη ΛΔΓ αυτό προκάλεσε μεγάλο κακό. Eργοστάσια έκλεισαν και αποδοτικές επιχειρήσεις ξαναδόθηκαν στα μονοπώλια από τα οποία αποσπάσθηκαν με λαϊκό δημοψήφισμα και μεταβλήθηκαν σε λαϊκή περιουσία. Το αποτέλεσμα ήταν μια γιγαντιαία αποβιομηχάνιση της ΛΔΓ. Εκατοντάδες χιλιάδες έχασαν τη δουλειά τους μέσα σε μια νύχτα. Στην ΛΔΓ, στην ανατολή, επιβλήθηκε ένας ξεκάθαρος καπιταλισμός. Και στη δυτική Γερμανία άρχισε η κατεδάφιση εργατικών δικαιωμάτων που είχαν κατακτηθεί, επειδή ο σοσιαλιστικός γείτονας είχε (πλέον) εξαφανισθεί.
Με ανησυχία βλέπω, ότι η δικτατορία των μονοπωλίων αυξάνεται και ο γερμανικός ιμπεριαλισμός αναβαθμίζεται σε ηγεμόνα της ηπείρου. Δυό φορές προσπάθησε να επιτύχει αυτό το στόχο με τα όπλα και απέτυχε το 1918 και το 1945. Ποτέ δεν παραιτήθηκε όμως από τις προσπάθειες παγκόσμιας κυριαρχίας και πάντα ήταν και είναι έτοιμος να μπει και σε πολεμικές περιπέτειες.
Ερ: Τον ίδιο το ΣΥΡΙΖΑ πως τον βλέπετε;
Απ: Παρακολούθησα την εξέλιξη του ΣΥΡΙΖΑ με συμπάθεια, όπως παρακολουθώ κάθε εξέγερση κατά της δικτατορίας των μονοπωλίων, κάθε κίνημα το οποίο προσπαθεί με τους κανόνες του δημοκρατικού παιχνιδιού να σταματήσει αυτόν τον καπιταλισμό, τον παρακολουθώ με συμπάθεια.
Αλλά πρέπει αν είμαστε ρεαλιστές. Απέναντι στην διεθνή των ισχυρών δεν υπάρχει ακόμα καμιά ισχυρή δύναμη των καταληστευμένων και των καταπιεσμένων. Ακόμα λείπει στην Ευρώπη, παρά τις όποιες προσπάθειες αριστερών ενεργειών για μια συνεπή αντιμονοπωλιακή αριστερά στις χώρες της Ευρώπης, ακόμα λείπουν η διακρατική αλληλεγγύη και τα κοινά μέτωπα.
Στην Ελλάδα η αυτοκρατορία χτύπησε με σκληρότητα και κατέστρεψε την ψευδαίσθηση, ότι αυτή η Ευρώπη είναι μεταρρυθμίσιμη. Με αυτόν τον τρόπο δεν μπορεί να υπάρξει μια άλλη Ευρώπη.
Ερ: Θα είχατε κάποιο μήνυμα προς τους Ελληνες, οι οποίοι ταλαιπωρούνται από τα σκληρά μέτρα λιτότητας των θεσμών;
Απ: Σκέφτομαι με αισθήματα αλληλεγγύης, με συμπάθεια και σεβασμό τους Ελληνες. Με την Ελλάδα με συνδέει μια κάποια εγκάρδια ανάμνηση, έστω και αν δεν ήμουν ποτέ εκεί. Οταν ακούω Ελλάδα , σκέφτομαι τον Μανώλη Γλέζο, ο οποίος κατέβασε τη σημαία με τον αγκυλωτό σταυρό από την Ακρόπολη, όταν και γω στη Γερμανία αγωνιζόμουν κατά του ίδιου εχθρού. Σκέφτομαι τους Ελληνες, που πήραν άσυλο στη ΛΔΓ, πρωτίστως τα ελληνόπουλα, τα οποία βρήκαν μια πατρίδα σε μας, όταν οι φασίστες συνταγματάρχες έκαναν το πραξικόπημα του 1967.
Σκέφτομαι τον Μίκη Θεοδωράκη, στον οποίο εκατοντάδες χιλιάδες παιδιά από τη ΛΔΓ έστελναν κάρτες αλληλεγγύης στη φυλακή. Η μουσική του, η μελοποίηση του Κάντο Χενεράλ / Canto General του χιλιανού Πάμπλο Νερούντα, η οποία ηχούσε στη ΛΔΓ, με συγκίνησε επίσης πάρα πολύ.
Η Ελλάδα επιβίωσε πολλών δύσκολων σκληρών δοκιμασιών. Νομίζω πως θα ξεπεράσει και αυτήν. Εμείς λέμε: όποιος αγωνίζεται μπορεί και να χάσει, όποιος όμως δεν αγωνίζεται έχει ήδη χάσει. Και οι Ελληνες ξέρουν πως να αγωνίζονται για και τα δικαιώματά και την πατρίδα τους όπως έχουν ήδη επανειλημμένα αποδείξει στην ιστορία τους. Η αλληλεγγύη πολλών φίλων σε όλον τον κόσμο είναι μαζί σας.
στο 