Βερναρδάκης: Αναγκαία η βαθιά δημοκρατική τομή στο Σύνταγμα

Η αναγκαία βαθιά δημοκρατική τομή στο Σύνταγμα και τους πολιτικούς θεσμούς

Την εβδομάδα που πέρασε μια Ομάδα Εργασίας νομικών και πολιτικών επιστημόνων (Γιώργος Κατρούγκαλος, Ανδρέας Δημητρόπουλος, Κώστας Ζώρας, Ηλίας Νικολόπουλος, Κώστας Χρυσόγονος και Χριστόφορος Βερναρδάκης, υπό το συντονισμό του πρώτου) παρουσίασε μια αναλυτική πρόταση για τη συνταγματική Αναθεώρηση, στο πλαίσιο του διαλόγου που ήδη έχει ξεκινήσει.

Στην εισαγωγή ήδη του κειμένου διευκρινίζεται ότι οι συντάκτες του κειμένου δεν έχουν σε όλα τα ζητήματα την ίδια επιστημονική ή δικαιο-πολιτική άποψη. Το κείμενο κινείται στο έδαφος της κοινής πεποίθησης ότι χρειάζεται μια βαθιά τομή στο πολιτικό σύστημα και τη δομή των πολιτικών θεσμών της χώρας, με κριτήριο την εμβάθυνση της δημοκρατίας και της κοινωνικής συμμετοχής. Στη βάση αυτή μπορούν – και είναι αναγκαίο άλλωστε -, να αναπτυχθούν πολλές απόψεις και εισηγήσεις, πριν η Βουλή οδηγηθεί στη συντεταγμένη συζήτηση. Αυτή άλλωστε είναι και η καινοτομία της τωρινής διαδικασίας αναθεώρησης του Συντάγματος που έχει ανοίξει η κυβέρνηση: να διεξάγει ένα μεγάλο δημόσιο διάλογο για όλα τα θέματα, να κάνει τη συζήτηση για τις συνταγματικές επιλογές μια ανοικτή συζήτηση όλων των πολιτών και ομάδων πολιτών και να μην την αφήσει να είναι απλώς και μόνο μια «στεγνή» ανταλλαγή απόψεων «ειδικών».

Η άποψη που κατατέθηκε εμφορείται από την πεποίθηση ότι χρειάζεται μια ριζοσπαστική αναθεώρηση του σημερινού Συντάγματος. Όχι γιατί το σημερινό Σύνταγμα είναι η αιτία της βαθιάς κρίσης εμπιστοσύνης στους πολιτικούς θεσμούς και τη δημοκρατία, αλλά για τον ακριβώς αντίθετο λόγο: το ίδιο το Σύνταγμα του ’75 έχει υπάρξει θύμα της κρίσης του πολιτικού συστήματος, όχι μόνο κατά τα χρόνια των μνημονίων -που το κράτος έκτακτης μορφής κατακυριάρχησε της συνταγματικής νομιμότητας-, αλλά και νωρίτερα, από τα χρόνια του «εκσυγχρονισμού», όταν η οικονομική εξουσία ενδύθηκε μεγαλύτερης δύναμης από την πολιτική εξουσία και το κέντρο των πολιτικών αποφάσεων μετακινήθηκε από την εκτελεστική εξουσία σε τραπεζικά και οικονομικά κέντρα εκτός «πολιτικής σφαίρας». Με την έννοια αυτή οι μνημονιακές επιταγές αποτελούν συνέχεια των «εκσυγχρονιστικών» επιταγών και είναι αλήθεια ότι έχουν οργανώσει ένα πολύπλοκο νομοτεχνικό πλαίσιο «παρασυντάγματος», η εφαρμογή του οποίου θέτει σε δοκιμασία πολλές και θεμελιώδεις ρυθμίσεις του Συντάγματος.

Το «παρασύνταγμα» βρίσκεται στον πυρήνα της σημερινής κρίσης αξιοπιστίας των πολιτικών θεσμών. Και αυτή πρέπει να αντιμετωπιστεί με σημαντικές θεσμικές τομές, πολλές από τις οποίες δεν μπορούν να ενταχθούν στη θεσμική μήτρα του ισχύοντος Συντάγματος, όπως η ανακλητότητα και η λαϊκή νομοθετική πρωτοβουλία για ψήφιση νόμων ή διεξαγωγή δημοψηφισμάτων.

Είναι γεγονός ότι υπάρχουν προτεινόμενες αλλαγές, τόσο στο δικό μας κείμενο όσο και σε άλλες συνεισφορές που έχουν καταγραφεί, που είναι υπερώριμες και έχουν την υποστήριξη του συνόλου των πολιτικών δυνάμεων. Μια τέτοια, π.χ., είναι η κατάργηση του νόμου περί ευθύνης υπουργών. Άλλες όμως αλλαγές, που κατεξοχήν αφορούν στα θέματα του οικονομικού συντάγματος και των κοινωνικών δικαιωμάτων, συναρτώνται στενά με καίριες δικαιο-πολιτικές συγκρούσεις και ειδικότερα με την ανάγκη ανάσχεσης του νεοφιλελευθερισμού και την προστασία του κοινωνικού κράτους. Ως προς αυτά τα κρίσιμα διλήμματα, η αναθεώρηση του Συντάγματος φαίνεται ότι θα είναι μια διαδικασία σύγκρουσης επιχειρημάτων και συμφερόντων, με κύριο επίδικο το αν οι ρυθμίσεις θα ευνοήσουν περισσότερο την αγορά και την οικονομική ελευθερία ή αντίθετα, την κοινωνία και τη ρύθμιση του δημόσιου χώρου. Και υπό την έννοια αυτή απαιτείται η εμπλοκή όλης της κοινωνίας των πολιτών, ακριβώς γιατί η διαδικασία αυτή αφορά τις λειτουργίες της δημοκρατίας.

Στο πλαίσιο του κειμένου αυτού θα σταθώ ιδιαιτέρως σε ορισμένες από τις προτάσεις για αναθεώρηση που αφορούν στην καθιέρωση θεσμών άμεσης δημοκρατίας και στην ενίσχυση των κοινωνικών δικαιωμάτων.

Με την πρότασή μας ειδικότερα επιδιώκεται η ενδυνάμωση του ρόλου του πολίτη και η ενίσχυση των θεσμών ελέγχου της εξουσίας, με εισαγωγή της λαϊκής πρωτοβουλίας επί δημοψηφισμάτων και προτάσεων νόμων, αλλά και προωθημένες μορφές λογοδοσίας.

Ειδικότερα προτείνονται τα εξής:

* Υποχρέωση κύρωσης με δημοψήφισμα, οποιασδήποτε συνθήκης μεταβιβάζει κυριαρχικές αρμοδιότητες του Κράτους,

* Λαϊκή πρωτοβουλία για διενέργεια δημοψηφισμάτων με 500.000 υπογραφές για εθνικά θέματα, 1 εκατομμύριο υπογραφές για ψηφισμένο νόμο (εκτός δημοσιονομικών ζητημάτων) και 100.000 υπογραφές για νομοθετική πρωτοβουλία από τους ίδιους τους πολίτες,

* Δημοψηφίσματα νομοθετικής πρωτοβουλίας, αρνησικυρίας-κυρωτικό (για να μην ισχύσει ψηφισμένος νόμος) δημοψήφισμα, αναθεωρητικό δημοψήφισμα για την αναθεώρηση του Συντάγματος,

* Καθιέρωση δυνατότητας τοπικών δημοψηφισμάτων και θεσμοθέτηση λαϊκών συνελεύσεων για κρίσιμα τοπικά ζητήματα με δεσμευτικό για τις αρχές χαρακτήρα,

* Κατοχύρωση της απλής αναλογικής ως μορφής του εκλογικού συστήματος,

* Πλαίσιο διαφάνειας για τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων.

Στον τομέα των κοινωνικών δικαιωμάτων εισάγονται ρυθμίσεις για τη θωράκιση του κοινωνικού κράτους, της δημόσιας υπηρεσίας, αλλά και την ενίσχυση παραδοσιακών ελευθεριών.

Ειδικότερα προτείνεται, μεταξύ άλλων:

* Ρητή απαγόρευση άρσης του δημόσιου ελέγχου του νερού και της ενέργειας,

* Σαφής κατοχύρωση των συλλογικών διαπραγματεύσεων ως του μοναδικού μέσου διαμόρφωσης του μισθού,

* Υποχρεωτικότητα της διαιτησίας,

* Καθιέρωση νέου άρθρου για την προστασία της δημόσιας περιουσίας.

Επιπλέον, προτείνεται, αναφορικά με τα κοινωνικά δικαιώματα, η πληρέστερη διατύπωση των άρθρων για την προστασία της υγείας και της κοινωνικής ασφάλισης, την ενίσχυση της συνδικαλιστικής δράσης (κατοχύρωση του συνδικαλισμού των ενστόλων) και του δικαιώματος στην απεργία.

Είναι βασική μας προτεραιότητα η συζήτηση για τις συνταγματικές αλλαγές να ανοίξει στην κοινωνία όσο το δυνατόν περισσότερο. Να καταγραφούν οι προτάσεις και οι ιδέες για ένα σύγχρονο Σύνταγμα, λιτό και «καθαρό» στις διατυπώσεις του, εγγυητή της κοινωνικής συνοχής.