Ηθική και διαφθορά στον δημόσιο τομέα

Στην Ελλάδα της μεταπολίτευσης ως κράτος δεν δομήσαμε διαδικασίες και δεν θέσαμε αποτελεσματικά τα όρια. Ο επιχειρηματίας, ο συνδικαλιστής και ο πολιτικός είναι έννοιες που συχνά δεν διακρίνονται με σαφήνεια. Μια παθογένεια που μπορεί να της αποδοθούν αρκετά από τα δεινά που σήμερα η χώρα καλείται να διαχειριστεί. Στην ελληνική αρχαιότητα όταν υπερέβαινες το όριο προκαλούνταν ύβρις. Ακολουθούσε η τιμωρία και επερχόταν η κάθαρση. Στη σύγχρονη Ελλάδα ο κύκλος αυτός συνήθως ολοκληρώνεται στο στάδιο της ύβρης.

Κατά τον Meny «η διαφθορά δεν είναι ένα φαινόμενο στο περιθώριο του συστήματος. Ζει συμβιωτικά μαζί του. Τρέφεται από τις αδυναμίες του, διεισδύει στις ρωγμές του, βρίσκει ερείσματα στους μηχανισμούς και τις αξίες του ίδιου του συστήματος». Η διαφθορά στον ιδιωτικό τομέα επηρεάζει κυρίως τους εταίρους της επιχείρησης. Στο δημόσιο τομέα επιβαρύνει το κοινωνικό σύνολο. Η διαφθορά και η διαπλοκή είναι συνυφασμένες με το δημόσιο βίο. Όταν συναντά κανείς την εντιμότητα και τη μη εμπλοκή κάποιου στα «συστήματα», αρχικά την αμφισβητεί, και εν συνεχεία τη θαυμάζει, ως κάτι παράδοξο και σπάνιο.

Η ηθική συμπεριφορά των οργανισμών, ο βαθμός που αυτή εξαρτάται από την ηθική των ατόμων που απασχολούνται σε αυτούς απασχολεί έντονα τις σύγχρονες κοινωνίες (Johnson & Scholes, Rainey & Bozeman, Huberts, Kolthoff & Heuvel). Αποτελεί συνέχεια των προβληματισμών περί ατομικής ηθικής που απασχόλησε τον άνθρωπο από τα χρόνια της αρχαιότητας (Σωκράτης, Πλάτωνας, Αριστοτέλης, ηδονιστές, επικούρειοι, στωικοί), τη βιομηχανική επανάσταση (Immanuel Kant, John Stuart Mill) ως τις ημέρες μας (W. D. Ross, Frances M. Kamm, Hodgson).

Η πλειοψηφία αντιλαμβάνεται την ύπαρξη της διαφθοράς και ιδεολογικά την απεμπολεί. Εντούτοις την ανέχεται σιωπηρά. Η ατιμωρησία έχει μετατραπεί σε «κουλτούρα», ευνοώντας τις ομάδες των ιθυνόντων, οι οποίες διατηρούν δεσμούς και αυτορυθμίζονται σε συνθήκες αδιαφάνειας.

Ο πολίτης, είτε αποτελεί όργανο του κρατικού μηχανισμού, είτε αποδέκτη υπηρεσιών, στην προσπάθειά του να εξυπηρετήσει τα συμφέροντά του, λειτουργεί με σχέση αντιπαλότητας ως προς το κράτος και όχι συνεργασίας. Αυτό τροφοδοτείται από την ελλιπή ανάπτυξη σύγχρονων οργανωτικών δομών στη δημόσια διοίκηση και την πλημμελή εκπαίδευση, που συντελούν με τη σειρά τους στη διαμόρφωση λανθασμένων αντιλήψεων και την υιοθέτηση αμφίβολης ποιότητας προτύπων.

Προκειμένου να αντιμετωπιστεί η διαφθορά πρέπει να δημιουργηθεί στην κοινωνία μια θετική διάθεση για το κράτος. Να ελαχιστοποιηθεί η άρνηση συνεργασίας των πολιτών μέσα από τις συλλογικές δομές διοικητικής δράσης. Το κράτος χρειάζεται να υλοποιήσει σειρά δράσεων. Ενδεικτικά αναφέρονται: βελτίωση οργανωτικών δομών, ανάπτυξη αποτελεσματικών ελεγκτικών μηχανισμών, άμεση και ακριβοδίκαιη απόδοση ευθυνών.

Η διαχείριση των υποθέσεων διαφθοράς μπορεί να εκτραπεί από το σκοπό της χάριν του θεάματος και της «επικοινωνίας». Το θέαμα και η επικοινωνία, είναι οι καλύτεροι σύμμαχοι της συγκάλυψης και της τεχνητής ασάφειας που προετοιμάζει τη συγκάλυψη.

Είναι ουτοπικό να θέλει κανείς να αλλάξει τον άνθρωπο ερήμην των καταστάσεων που αντιμετωπίζει. Αυτό που μπορεί κανείς να αλλάξει είναι το σύστημα. Να αντικαταστήσει το σάπιο και να οικοδομήσει το νέο, αντιμετωπίζοντας τα όποια νέα προβλήματα προκύψουν, έχοντας ως σύμμαχο τη νέα κατάσταση. Κατακρημνίζοντας τα θέσφατα και τα δεδομένα. Εγκαθιδρύοντας εκ νέου τις ηθικές αξίες ως κοινωνικά θεμέλια.

Ο χρόνος της κρίσης δεν μένει ακίνητος και παγωμένος. Έχουμε προσπεράσει τη καχυποψία και τη δυσφορία. Για ένα κομμάτι της κοινωνίας η καχυποψία έχει μετατραπεί σε μίσος. Η δυσπιστία έχει μετατραπεί σε εκ προοιμίου βεβαιότητα για την ενοχή όλων. Τα περιθώρια αναστροφής αυτής της μηδενιστικής τάσης που παγιώνεται, αποκτώντας μονιμότερα χαρακτηριστικά περιορίζονται. Η εξυγίανση, η κοινωνική ανόρθωση και η αποκατάσταση του κύρους της πολιτικής δεν έχουν το ίδιο νόημα για όλους. Απομένει στις πολιτικές δυνάμεις να αποσαφηνίσουν η καθεμία τα ιδιαίτερα περιεχόμενα που τους αποδίδει. Μια τέτοια αποσαφήνιση θα γίνει ακόμη δυσκολότερη αν ενταθούν οι τάσεις κοινωνικού κανιβαλισμού, οπότε σπεύσατε.