Αθανάσιος Γιάννης: Τεράστιο το ενδιαφέρον για τα νέα επιγενετικά φάρμακα

Αναφερόμενος στις εμπειρίες του από την Ελλάδα, όπου έχει διατελέσει μέλος του Συμβουλίου Ιδρύματος του Πανεπιστημίου Πατρών και αξιολογητής άλλων ελληνικών ΑΕΙ, αναφέρει ότι δυστυχώς «πολλοί βλέπουν τα πανεπιστήμια σαν χώρο για συνδικαλιστικές ‘ασκήσεις’ και όχι σαν πεδίο έρευνας, δημιουργίας γνώσης και καινοτομίας», ενώ υπογραμμίζει ότι, εξαιτίας της ανεπαρκούς χρηματοδότησης της έρευνας, πολλοί άξιοι έλληνες επιστήμονες φεύγουν στο εξωτερικό. Ο Αθανάσιος Γιάννης γεννήθηκε στη Δράμα το 1954. Σπούδασε χημεία και ιατρική στο Πανεπιστήμιο της Βόννης, από όπου έλαβε το διδακτορικό δίπλωμα χημείας το 1986, ενώ ολοκλήρωσε τις παράλληλες ιατρικές σπουδές του το 1988. Από το 1998 έως το 2002 διετέλεσε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Καρλσρούης, ενώ από το 2002 είναι καθηγητής στο Ινστιτούτο Οργανικής Χημείας και Χημείας Φυσικών Προϊόντων του Πανεπιστημίου της Λειψίας.

Η βασική περιοχή της έρευνάς του είναι η βιολογική και φαρμακευτική οργανική χημεία, καθώς επίσης η χημεία και βιοχημεία των φυσικών προϊόντων, ενώ τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα επεκτείνονται στην επιγενετική, τα ανοσορρυθμιστικά φάρμακα, την αγγειογένεση, την κυτταρική σηματοδότηση κ.ά. Μελετά, μεταξύ άλλων, την ανάπτυξη αναστολέων της αγγειογένεσης και της λεμφαγγειογένεσης και τη χρησιμοποίησή τους στην αντιμετώπιση διαφόρων ασθενειών όπως ο καρκίνος, οι ρευματικές παθήσεις κ.α. Επίσης ερευνά την ανάπτυξη αναστολέων των ιστονοτροποποιητικών ενζύμων και αναστολέων των κινεσινών.

Την Τρίτη 11 Οκτωβρίου (στις 20:00), θα βρίσκεται στην Αθήνα για να εγκαινιάσει τον φετινό κύκλο εκδηλώσεων του Hub Science (Αλκμήνης 5, Κ. Πετράλωνα, μετρό Κεραμεικός). Η ομιλία του, με ελεύθερη είσοδο, θα έχει θέμα «Επιγενετική: προκλήσεις, ευκαιρίες, προοπτικές». Μεταξύ άλλων, θα παρουσιάσει νέα επιγενετικά φάρμακα κατά του καρκίνου και άλλων ασθενειών.

Ακολουθεί το κείμενο της συνέντευξης:

ΕΡ: Τι είναι, με δύο λόγια, η Επιγενετική και πώς μπορεί να ανοίξει νέους δρόμους στη Βιοϊατρική;

ΑΠ: Η Επιγενετική είναι η επιστήμη, η οποία μελετά τους παράγοντες που ρυθμίζουν την έκφραση των γονιδίων. Οι παράγοντες αυτοί είναι διάφορα ένζυμα που τροποποιούν δομικά στοιχεία του DNA, καθώς και συγκεκριμένα αμινοξέα των ιστονών, που είναι πρωτεΐνες, οι οποίες χρησιμοποιούνται από τη φύση για να “πακεταριστεί” το DNA και να συμπυκνωθεί στο στενό χώρο του κυτταρικού πυρήνα.

Η επιγενετική μελετά και τα αποτελέσματα όλων αυτών των επίκτητων μεταβολών στην έκφραση των γονιδίων. Θα λέγαμε ότι η γενετική πληροφορία -το DNA- είναι η παρτιτούρα, ενω η Επιγενετική είναι ο μαέστρος που την ερμηνεύει και ελέγχει τη δυναμική της συμφωνικής ορχήστρας.

Ο καρκίνος, οι καρδιοπάθειες, ασθένειες του αναπνευστικού μας συστήματος, ο διαβήτης, η νόσος του Αλτσχάιμερ, η αποπληξία κ.α. έχουν άμεση σχέση με την επιγενετική. Το ίδιο ισχύει και για κληρονομικές παθήσεις, όπως π.χ. η αταξία του Friedreich, το σύνδρομο Rett, το σύνδρομο Kabuki ή το σύνδρομο Angelman. Το γεγονός ότι οι επιγενετικές μεταβολές προκαλούνται από ένζυμα, τις κάνει αναστρέψιμες, πράγμα που σημαίνει ότι μπορούμε να επέμβουμε με φάρμακα που στοχεύουν στα παραπάνω αναφερθέντα ένζυμα.

ΕΡ: ‘Δουλεύουν’ διαφορετικά τα επιγενετικά φάρμακα από τα υπόλοιπα; Υπάρχει περίπτωση να θεραπεύσουν ανίατες έως τώρα ασθένειες;

ΑΠ: Όχι. Ο τρόπος λειτουργίας των επιγενετικών φαρμάκων βασίζεται σε γνωστές φυσικοχημικές αρχές. Πριν λίγους μήνες δημοσιεύθηκε η πρώτη μελέτη που αφορά στη θεραπεία της ανίατης κληρονομικής ασθένειας ‘αταξία του Friedreich’. Εδώ πρόκειται πράγματι για μια αλλαγή παραδείγματος! Στο πλαίσιο της διαλεξής μου θα μιλήσω πάνω σ’ αυτό το θέμα.

ΕΡ: Μπορούμε πράγματι να μιλάμε για μια νέα γενιά επιγενετικών αντικαρκινικών φαρμάκων;

ΕΡ: Έχουμε ήδη τα πέντε πρώτα επιγενετικά φάρμακα, τα οποία ενσωματώνονται σιγά-σιγά στην αντικαρκινική θεραπεία με αρκετά ελπιδοφόρα αποτελέσματα. Ας έχουμε όμως λίγη υπομονή, διότι «για να γυρίσει ο ήλιος, θέλει δουλειά πολλή».

ΕΡ: Για ποιές άλλες ασθένειες, εκτός του καρκίνου, αναπτύσσονται νέα επιγενετικά φάρμακα; Υπάρχει γενικότερα ενδιαφέρον από τις φαρμακοβιομηχανίες διεθνώς για τέτοια φάρμακα;

ΑΠ: Τα φάρμακα, τα οποία ανέφερα παραπάνω, στοχεύουν ως επί το πλείστον στη θεραπεία αιματολογικών όγκων (λευχαιμίες). Παράλληλα, γίνονται κλινικές μελετες και για τη θεραπεια συμπαγών όγκων, με ελπιδοφόρα αποτελέσματα.

Το ενδιαφέρον των φαρμακευτικών εταιριών είναι τεράστιο και θα έλεγα ότι εκεί γίνεται μια κρυφή επανάσταση. Ήδη μιλούμε π.χ. για την τέταρτη γενιά αντικαρκινικής θεραπείας, που περιλαμβάνει επιγενετικά φάρμακα, σε συνδυασμό με τα μέχρι τώρα κλασικά αντικαρκινικά φάρμακα. Η Επιγενετική είναι ένα σημαντικό πεδίο έρευνας σε πανεπιστήμια και ερευνητικούς οργανισμούς διεθνώς.

ΕΡ: Είσθε ικανοποιημένος από την ανταπόκριση που είχε τόσο στη Γερμανία όσο και στην Ελλάδα η καμπάνια σας από πέρυσι για τη συγκέντρωση χρημάτων υπέρ των ελληνικών νοσοκομείων;

ΑΠ: Είμαι πράγματι απόλυτα ικανοποιημένος από το αποτέλεσμα της καμπάνιας μας! Το ποσό που μαζέψαμε, φτάνει τις 300.000 ευρώ. Υπάρχουν πολλοί Γερμανοί που είναι φίλοι μας. Δεν είναι μονάχα ο Δρ. Σόιμπλε. Υπάρχουν και οι άλλοι Γερμανοί, οι οποίοι μας αγαπούν και δεν αντέχουν αυτή την κατάντια της ελληνικής πολιτείας. Αυτοί μάς βοήθησαν και συνεχίζουν να μας βοηθούν. Από την πλευρά μου, δίνω συνεντεύξεις σε γερμανικά ΜΜΕ και περνώ τον καιρό των διακοπών μου στην Ελλάδα, προσφέροντας ανιδιοτελώς τις ιατρικές μου υπηρεσίες σε αυτούς που τις έχουν ανάγκη.

ΕΡ: Ως μέλος του Συμβουλίου Ιδρύματος του Πανεπιστημίου Πατρών, πώς αξιολογείτε την εμπειρία σας αυτή και πώς κρίνετε γενικότερα την κατάσταση των ελληνικών ΑΕΙ σήμερα, καθώς και του επιπέδου της έρευνας στην Ελλάδα;

ΑΠ: Οι εμπειρίες μου ως μέλος του Συμβουλίου Ιδρύματος του Πανεπιστημίου Πατρών είναι δύο ειδών: θετικές και αρνητικές. Θετικές διότι είχα την ευκαιρία να συναντήσω και να συνεργαστώ με ανιδιοτελείς συναδέλφους, σε μια προσπάθεια αποτελμάτωσης και εκσυγχρονισμού του Πανεπιστημίου Πατρών. Η συνεργασία μας με την πρύτανη κα Βενετσάνα Κυριαζοπουλου ήταν αγαστή, αρμονική και εποικοδομητική.

Δυστυχώς η όλη προσπάθεια υπονομεύθηκε από αρκετούς παράγοντες, ενώ η παρούσα κυβέρνηση δεν είδε ποτέ με καλό μάτι τον θεσμό των Συμβουλίων, παρόλο που το σχετικό νομικό πλαίσιο ψηφίστηκε από τη Βουλή των Ελλήνων με μεγάλη πλειοψηφία.

Με λυπεί το γεγονός ότι πολλοί βλέπουν τα πανεπιστήμια σαν χώρο για συνδικαλιστικές ‘ασκήσεις’ και όχι σαν πεδίο έρευνας, δημιουργίας γνώσης και καινοτομίας. Ίσως τελικά να ισχύει αυτό που λέει ο ποιητής: “Γλιστρώντας πάνω σε λάσπες από μαρμελάδα που κατηφορίζουν, οι νεοέλληνες χαίρονται το ανέμελο, το άκοπο, το ανέξοδο και προπάντων το ανεύθυνο ταξίδι της τσουλήθρας προς το τίποτα”.

Αναφορικά με το επίπεδο της έρευνας στην Ελλάδα, έχω να τονίσω -καθώς στο πλαίσιο της Αρχής Διασφάλισης και Πιστοποίησης της Ποιότητας στην Ανώτατη Εκπαίδευση (ΑΔΙΠ) ήμουν πέντε φορες αξιολογητής πανεπιστημιακών σχολών- ότι υπάρχουν ικανότατοι ερευνητές, που εργάζονται σκληρά και έχουν να επιδείξουν σημαντικό ερευνητικό έργο.

Όμως η έρευνα απαιτεί καλή χρηματόδοτηση, που δυστυχώς στην Ελλάδα δεν υπάρχει. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα ικανοί επιστήμονες να εγκαταλείπουν απογοητευμένοι τον ελληνικό χώρο. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν πάντα χρήματα για εξοπλιστικά προγράμματα…

ΕΡ: Έχοντας ζήσει τόσα χρόνια στη Γερμανία, ποιό είναι το «μυστικό» της επιτυχίας της; Και τι νοσταλγείτε περισσότερο από την Ελλάδα;

ΕΡ: Τα «μυστικά» της επιτυχίας της Γερμανίας είναι τέσσερα: η πειθαρχία, ο σεβασμός των θεσμών, η έλλειψη ήλιου και η έλλειψη συναισθηματισμού…

Από την Ελλάδα νοσταλγώ την αριστοκρατία της, δηλαδή τους απλούς και φιλόξενους ανθρώπους της. Και αυτούς τους βρίσκω πάντα!