Σημαντικές ανισότητες όσον αφορά στην πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση μεταξύ φοιτητών με διαφορετικό επίπεδο κοινωνικό-μορφωτικής οικογενειακής προέλευσης καταγράφει μελέτη του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ), με τίτλο: «Εκπαιδευτικές ανισότητες στην Ελλάδα: Πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και επιπτώσεις της κρίσης».
Συγκεκριμένα, η έρευνα ασχολείται με την εξέλιξη των κοινωνικών χαρακτηριστικών των φοιτητών που εγγράφηκαν στα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης την περίοδο 2001-2014.
Από αυτήν προκύπτει αρχικά, ότι στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης μεταβλήθηκε η σύνθεση του φοιτητικού πληθυσμού. Το ποσοστό φοιτητών με άνεργους γονείς αυξήθηκε από 1,2% το 2001 σε 9,4% το 2014 στην πλευρά της μητέρας και από 0,8% σε 5,8% στην πλευρά του πατέρα. Επιπρόσθετα, ανακόπηκε η προγενέστερη τάση μείωσης των φοιτητών με χαμηλό κοινωνικό-μορφωτικό επίπεδο οικογενειακής προέλευσης.
Εντός της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, η μελέτη καταγράφει σημαντική και διαχρονική διαφορά στην κοινωνικό-μορφωτική οικογενειακή προέλευση των φοιτητών μεταξύ πανεπιστημιακών και άλλων ιδρυμάτων. Περισσότεροι από τους μισούς φοιτητές των πανεπιστημίων (53,3%) προήλθαν (το 2014) από οικογένειες με υψηλό κοινωνικό-μορφωτικό επίπεδο, έναντι 30,2% στα ΤΕΙ και 31,6% στους σπουδαστές των λοιπών ιδρυμάτων. Επιπλέον, στα πανεπιστήμια είναι υψηλότερο το ποσοστό των φοιτητών που προήλθε από οικογένειες πολύ υψηλού κοινωνικό-μορφωτικού επιπέδου (6,4%) έναντι μόλις 1,3% στα ΤΕΙ και 1,1% στα λοιπά ιδρύματα. Αντίστοιχα, στα ΤΕΙ και τα λοιπά ιδρύματα περισσότεροι φοιτητές προήλθαν (το 2014) από οικογένειες μεσαίου (56,1% και 55,9%) και χαμηλού (12,4% και 11,5%) κοινωνικό-μορφωτικού επιπέδου.
Επίσης, κατά τη διάρκεια της κρίσης μειώθηκε η διαφορά ως προς το ποσοστό φοιτητών με υψηλό κοινωνικό-μορφωτικό επίπεδο γονέων μεταξύ των πανεπιστημίων και των υπόλοιπων ιδρυμάτων, (από 23,9 ποσοστιαίες μονάδες το 2011 σε 23,1 ποσοστιαίες μονάδες το 2014), ενώ αύξηση της διαφοράς παρατηρείται στο πολύ υψηλό επίπεδο (από 3,9 σε 5,1 ποσοστιαίες μονάδες).
Ακόμα, η μελέτη διαπιστώνει σημαντικές ανισότητες με βάση την προέλευση των φοιτητών ως προς τα πεδία σπουδών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Αυξημένα ποσοστά φοιτητών με πολύ υψηλό κοινωνικό-μορφωτικό επίπεδο γονέων παρατηρούνται στις πανεπιστημιακές σχολές ιατρικής (10,7% κατά μέσο όρο την περίοδο 2001-2014), μηχανικών (8,5%) και νομικής (7,7%). Απομονώνοντας τις συσχετίσεις με τα λοιπά κοινωνικά χαρακτηριστικά, προκύπτει ότι το πολύ υψηλό κοινωνικό-μορφωτικό επίπεδο έχει την ισχυρότερη θετική επίδραση στην πιθανότητα φοίτησης στις σχολές μηχανικών (27,2%), ιατρικής (20,2%) και νομικής (11,9%). Μικρότερη, αλλά θετική και στατιστικά σημαντική είναι η επίδραση και στις άλλες επιστήμες υγείας (2,3%), στις φυσικομαθηματικές επιστήμες (2,1%) και στα τμήματα καλών τεχνών (2,1%). Η μεγαλύτερη αρνητική συσχέτιση του κοινωνικό-μορφωτικού επιπέδου με την πιθανότητα φοίτησης παρατηρείται στις φιλοσοφικές σχολές (-6,8% για τα ανώτατα κοινωνικό-μορφωτικά στρώματα).
Στα ΤΕΙ, οι διαφορές στα κοινωνικά χαρακτηριστικά των φοιτητών ανάλογα με το πεδίο σπουδών είναι λιγότερο εμφανείς. Το ποσοστό φοιτητών με υψηλό και πολύ υψηλό κοινωνικό-μορφωτικό επίπεδο γονέων είναι υψηλότερο στις γραφικές – καλλιτεχνικές σπουδές (48,9% και 4,2% αντίστοιχα κατά μέσο όρο την περίοδο 2001-2014). Αυξημένα ποσοστά φοιτητών με τα συγκεκριμένα κοινωνικά χαρακτηριστικά παρατηρούνται και στα τμήματα εφαρμογών πληροφορικής και επικοινωνιών (31,5% με υψηλό και 1,3% με πολύ υψηλό κοινωνικό-μορφωτικό επίπεδο γονέων). Αντίθετα, στατιστικά σημαντικά μικρότερο ποσοστό φοιτητών με υψηλό και πολύ υψηλό κοινωνικό-μορφωτικό επίπεδο καταγράφεται στα τμήματα οικονομίας και διοίκησης, επαγγελμάτων υγείας – πρόνοιας και τεχνολογίας γεωπονίας – αγροτικής παραγωγής – τροφίμων, με σχετικά μικρές διαφορές μεταξύ αυτών των πεδίων.
Η μελέτη καταγράφει, ακόμα, το φύλο ως σημαντικό παράγοντα ανισοτήτων στην πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, με τις διαφορές να μειώνονται στη διάρκεια της κρίσης και την επίδραση του να εξασθενεί. Ειδικότερα, από 54,1% του συνόλου, οι φοιτήτριες αυξήθηκαν σε 58,0% το 2008, αλλά μειώθηκαν σε 53,0% το 2014. Το ποσοστό των ανδρών ανήλθε σε 42,9% στα πανεπιστήμια το 2014 (από 40,0% το 2010 και 39,3% το 2001), έναντι 53,6% στα ΤΕΙ (από 54,6% το 2010 και 52,0% το 2001) και 80,4% στα λοιπά ιδρύματα (από 82,0% το 2010 και 85,8% το 2001). Ελέγχοντας για την επίδραση άλλων κοινωνικών χαρακτηριστικών, οι άνδρες έχουν αυξημένη πιθανότητα φοίτησης σε σχολές μηχανικών (12,7%), οικονομικών επιστημών – διοίκησης επιχειρήσεων (5,8%), πληροφορικής – επικοινωνίας (5,1%) και φυσικομαθηματικών επιστημών (4,1%).
Η μελέτη καταγράφει, ακόμα, ανισότητες στην πρόσβαση μεταναστών («δεύτερη γενιά») στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Συγκεκριμένα, οι μετανάστες έχουν κατά 21,3% υψηλότερη πιθανότητα να σπουδάζουν σε ΤΕΙ (έναντι των πανεπιστημίων και των λοιπών επαγγελματικών σχολών), ενώ μειωμένη είναι η πιθανότητα για τους μετανάστες να σπουδάζουν σε πανεπιστήμιο (-19,9%) ή σε επαγγελματική σχολή (-0,8%). Στη διάρκεια της κρίσης, η συμμετοχή τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση μειώθηκε από 3,6% το 2010 σε 2,6% το 2014, ύστερα από μια περίοδο συνεχούς αύξησής του, πριν από την κρίση.
Η κρίση επέδρασε, ακόμη, στη συμμετοχή των αποφοίτων του ιδιωτικού σχολείου στην τριτοβάθμια εκπαίδευση συνολικά. Η συμμετοχή μειώθηκε σε 6,3% το 2014, από 7,0% το 2010, ωστόσο σε σχέση με τους αποφοίτους γενικού λυκείου η διαφορά διευρύνθηκε σε 0,9 π.μ. (από 0,1 π.μ. το 2010). Επιπλέον, η κρίση οδήγησε στην ελαφρά μείωση της επίδρασης του ιδιωτικού σχολείου στην πιθανότητα φοίτησης στο πανεπιστήμιο (έναντι της φοίτησης σε ΤΕΙ) από 17,5% το 2010 σε 14,6% το 2014.
Τέλος, η κρίση επέδρασε στην επιλογή των φοιτητών να σπουδάσουν στον τόπο κατοικίας τους. Τα ποσοστά εντοπιότητας αυξήθηκαν από περίπου 30% πριν την κρίση σε 33,9% το 2011 και 35,2% το 2013, υποχωρώντας στη συνέχεια σε 31,2% το 2014.
Η μελέτη είναι διαθέσιμη στην ιστοσελίδα του ΙΟΒΕ (www.iobe.gr).
στο 