Νέοι δρόμοι, χωρίς διόδια; Με δεδομένο τον εγχώριο σχεδιασμό για τους αυτοκινητοδρόμους τα τελευταία 20 έτη, το σενάριο αυτό ακούγεται εξωπραγματικό.
Ομως σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η κατασκευή νέων οδικών υποδομών με πληρωμές διαθεσιμότητας δείχνει να κερδίζει συνεχώς έδαφος έναντι των διοδίων, λόγω μιας παραδοχής κοινής σε εμάς, εξαιτίας κακής εμπειρίας: τα διόδια έπαψαν από το ξεκίνημα της οικονομικής κρίσης να θεωρούνται αξιόπιστη πηγή χρηματοδότησης ενός έργου. Υπό το πρίσμα αυτό, θα εξεταστεί και η ολοκλήρωση του βόρειου οδικού άξονα της Κρήτης (ΒΟΑΚ).
Σύμφωνα με στοιχεία του European PPP Expertise Center (EPEC), συμβουλευτικό όργανο της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, την τελευταία δεκαετία στην Ε.Ε. και την Τουρκία έχουν συναφθεί περισσότερες από 140 συμπράξεις Δημοσίου και ιδιωτικού τομέα για την κατασκευή αυτοκινητοδρόμων. Συμπράξεις που αφορούν από την κατασκευή νέων χιλιομέτρων μέχρι την αναβάθμιση και τον εξοπλισμό των αυτοκινητοδρόμων με συστήματα τηλεματικής.
Ωστόσο, παρατηρείται μια γεωγραφική διαφοροποίηση: στις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, όπως η Ελλάδα, η Ιταλία, η Γαλλία, η Ισπανία και η Πορτογαλία, οι περισσότερες νέες συμβάσεις χρησιμοποιούν τα διόδια ως μία από τις βασικές πηγές χρηματοδότησης των έργων, ενώ στη Βόρεια Ευρώπη (λ.χ. Βρετανία, Ολλανδία), τις πληρωμές διαθεσιμότητας.
Αλλαγές λόγω κρίσης
Η οικονομική κρίση ήρθε να αλλάξει το τοπίο. Από το 2007-2008 πολλές από τις χώρες που κατασκεύαζαν δρόμους (με ΣΔΙΤ και συμβάσεις παραχώρησης) χρησιμοποιώντας διόδια είδαν, σύμφωνα με την Καθημερινή, τεράστια πτώση στα έσοδα των έργων.
«Τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε στροφή από τα οδικά έργα που χρηματοδοτούνται από τους χρήστες (σ.σ. τους οδηγούς) σε εκείνα που χρηματοδοτούνται από το κράτος», αναφέρει ο Guy Chetrit, στέλεχος του EPEC, σε πρόσφατο άρθρο του. «Το 2014, εννέα στα δέκα νέα οδικά έργα στην Ε.Ε. βασίστηκαν στις πληρωμές διαθεσιμότητας. Οι λόγοι που πολλές κυβερνήσεις εξακολουθούν να στρέφονται στα διόδια είναι οπορτουνιστικοί: τα αντιμετωπίζουν ως τρόπο να κάνουν έργα χωρίς άμεσες επιπτώσεις στον προϋπολογισμό. Πάντως, η χρηματοδότηση αυτοκινητοδρόμων με πληρωμές διαθεσιμότητας δεν είναι «προνόμιο» των βορειοευρωπαϊκών χωρών. Στις αρχές του καλοκαιριού, η Σλοβενία υπέγραψε σύμβαση ύψους 1,3 δισ. ευρώ για την κατασκευή και τη λειτουργία του περιφερειακού της Μπρατισλάβας (27 χλμ.), με χρηματοδότηση 636 εκατ. ευρώ από το πακέτο Γιούνκερ. Ο δρόμος δεν θα έχει διόδια, αλλά θα χρηματοδοτηθεί με πληρωμές διαθεσιμότητας. Στην Ελλάδα, η συζήτηση αυτή γίνεται ακόμη σε θεωρητικό επίπεδο.
Σύμφωνα με πληροφορίες, το υπουργείο Υποδομών εξετάζει κατά πόσο θα μπορούσε να προχωρήσει στην αναβάθμιση, συμπλήρωση και ολοκλήρωση του ΒΟΑΚ με αυτό το μοντέλο. Η λύση της τοποθέτησης διοδίων δεν είναι εφικτή, όχι μόνο γιατί εκτιμάται ότι θα συναντήσει τοπικές αντιδράσεις, αλλά κυρίως γιατί δεν υφίσταται αξιόπιστη εναλλακτική (δίκτυο παραδρόμων), κάτι που συνήθως επιβάλλεται στις συμβάσεις παραχώρησης. Το διάστημα αυτό, πάντως, αναμένεται να προκηρυχθεί διαγωνισμός για την ανάθεση μελέτης για τον στρατηγικό σχεδιασμό του άξονα (ύψους 3-4 εκατ. ευρώ, με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ), ώστε να προσδιοριστούν επακριβώς τα έργα που υπολείπονται. Ανάλογο έργο είχαν στο παρελθόν πράξει οι υπηρεσίες του υπουργείου (που εδώ και μερικά χρόνια «απορροφήθηκαν» από τον Οργανισμό Ανάπτυξης Κρήτης).
στο 