Μιλάμε συχνά για την ανάγνωση κι έχουμε κάθε φορά να πούμε πολλά γι’ αυτήν: πώς θα την προβάλουμε και θα την προωθήσουμε, σε ποιες ομάδες του πληθυσμού πρέπει να κατευθύνουμε την προσοχή μας, αλλά και πώς θα δημιουργήσουμε μιαν αλυσίδα συστηματικών πρωτοβουλιών που θα συμβάλουν με τις δράσεις τους στη διάδοσή της. Πόσο, όμως, έχουμε σκεφτεί το ζήτημα της ανάγνωσης για τους ανθρώπους που παρεμποδίζονται φυσικά να καρπωθούν τις ωφέλειές της και όλα όσα προκύπτουν από αυτές: μάθηση, σπουδές ή απλή απόλαυση;
Το ΑΠΕ-ΜΠΕ συνάντησε τον Μανώλη Μπασιά, πρόεδρο του Φάρου Τυφλών της Ελλάδος, ιδρύματος που λειτουργεί ανελλιπώς από το 1946 και διαθέτει συσσωρευμένη εμπειρία και γνώση πάνω στο θέμα. Ο συνομιλητής μας δεν γεννήθηκε τυφλός. Είχε το φως του έως τα εννιά του χρόνια, οπότε και έχασε την όρασή του, ύστερα από κυνηγετικό ατύχημα. Αυτό τον έκανε να βρεθεί από τα Χανιά στην Καλλιθέα, όπου εδρεύει ο Φάρος. Εκεί τελείωσε το Δημοτικό, για να προετοιμαστεί αργότερα, στα χρόνια της φοίτησής του στο δημόσιο Γυμνάσιο, για τις εξετάσεις στη Νομική και να ισοβαθμήσει το 1971 με τον πρώτο επιτυχόντα στις εισαγωγικές. Κι όλα αυτά όχι μόνο λόγω της επιμονής και της επιμέλειάς του, αλλά και χάρη στο σύστημα Μπράιγ.
«Η ιστορία του έρχεται από τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα» λέει ο Μ. Μπασιάς: «Το εφηύρε το 1824 ο Λουδοβίκος Μπράιγ σε ηλικία δεκαπέντε ετών. Έως τότε, οι τυφλοί ήταν αναγκασμένοι να χρησιμοποιούν τα γράμματα των βλεπόντων μεγεθυμένα, κάτι που δεν βοηθούσε το χέρι να καταλάβει τι ακριβώς άγγιζε. Υπήρχε, ωστόσο, και μια άλλη δυσκολία. Τα βιβλία ήταν τεράστια και η ανάγνωση γινόταν αυτομάτως εξαιρετικά χρονοβόρα. Την εποχή εκείνη ο Ναπολέων ζήτησε από τους τεχνικούς του να φτιάξουν έναν κώδικα για να επικοινωνούν τη νύχτα οι στρατιώτες του μεταξύ τους, χωρίς να τους παίρνουν είδηση οι εχθροί. Ο κώδικας φτιάχτηκε κι ένας στρατηγός τον πήγε στη Σχολή Τυφλών. Αυτό το σύστημα επεξεργάστηκε και βελτίωσε ο Μπράιγ, που φοιτούσε στη σχολή. Η καινοτομία του ήταν ότι εισήγαγε στην ανάγνωση για τυφλούς τις τελείες. Ανάλογα με το ποιες τελείες χρησιμοποιούνται κάθε φορά, σχηματίζονται τα γράμματα και τα σημεία στίξεως, κι έτσι διευκολύνεται και επιταχύνεται η ανάγνωση. Εν συνεχεία, ο Μπράιγ σχεδίασε αριθμούς και νότες (ο ίδιος υπήρξε σημαντικός μουσικός) ενώ λίγο αργότερα επινόησε μια γραφομηχανή που προσέφερε στους τυφλούς τη δυνατότητα όχι μόνο να διαβάζουν αλλά και να γράφουν».
Και μετά το Μπράιγ; Τι ισχύει στις ημέρες μας για την ανάγνωση των τυφλών; «Σήμερα υπάρχουν ειδικά προγράμματα για υπολογιστές. Τα ονομάζουμε Αναγνώστες Οθόνης, αλλά το σύστημα Μπράιγ δεν έχει χάσει τη σημασία του. Να σας πω ότι υπάρχουν τρεις τρόποι για να διαβάζουν οι τυφλοί. Ο ένας είναι να ακούσουν το κείμενο από μαγνητοφώνηση. Ο άλλος τρόπος είναι να υπάρχει το κείμενο σε ηλεκτρονική μορφή και να το μεταγράψει ο Αναγνώστης Οθόνης φωνητικά. Κι ο τρίτος είναι το σύστημα Μπράιγ».
Με αυτά τα δεδομένα, ποιες είναι οι εκδόσεις που διατίθενται για τυφλούς και πώς έχουν τα πράγματα μαζί τους; «Διατίθενται τα πάντα» εξηγεί ο Μ. Μπασιάς: «Ιστορία, γεωγραφία, νομικά, μαθηματικά, μουσική, λογοτεχνία, αρχαία ελληνικά, ξένες γλώσσες. Ο Φάρος Τυφλών εκδίδει σε Μπράιγ τα πανεπιστημιακά βιβλία, τα βιβλία γενικής μόρφωσης, τα βιβλία για τους υπολογιστές, τα λογοτεχνικά βιβλία και τα βιβλία ξένων γλωσσών και μουσικής. Το Κέντρο Εκπαίδευσης και Αποκατάστασης Τυφλών, που είναι κρατικός οργανισμός, βγάζει τα βιβλία των μαθηματικών. Πρέπει εν προκειμένω να σημειωθεί πως ως προς τα μαθηματικά, τη μουσική (ο συνομιλητής μας είναι, εκτός από νομικός, και δάσκαλος βυζαντινής μουσικής), τα αρχαία ελληνικά και τις ξένες γλώσσες, το Μπράιγ παραμένει αναντικατάστατο, τόσο για την ανάγνωση όσο και για τη γραφή. Και τούτο παρά το γεγονός ότι ως σύστημα εξακολουθεί να προϋποθέτει ογκώδεις εκδόσεις: μία σελίδα σε βιβλίου βλεπόντων αντιστοιχεί σε τρεις σελίδες βιβλίου Μπράιγ, ενώ ο όγκος μεγαλώνει και εξαιτίας του χαρτιού, το οποίο είναι χοντρό για να μπορεί να συγκρατεί τους ανάγλυφους χαρακτήρες».
Ως προς τις ηλεκτρονικές αναγνώσεις, ο Φάρος προμηθεύεται από την αγορά ηλεκτρονικά βιβλία τα οποία μπορούν να ακούσουν οι τυφλοί μέσω των Αναγνωστών Οθόνης. Ο Φάρος διαθέτει 4000 τίτλους σε CD, αλλά με ποιον τρόπο γίνεται η συνεννόηση με τους εκδότες; «Από το 2007 η νομοθεσία προβλέπει ότι οι εκδότες οφείλουν να παρέχουν τα ηλεκτρονικά τους βιβλία αν ζητηθούν από τους τυφλούς. Υπάρχει μια δυσπιστία από την πλευρά τους επειδή φοβούνται πιθανές διαρροές. Εκείνο, εντούτοις, που έχω πει κατ’ επανάληψη και συνεχίζω να λέω σε συνέδρια και ομιλίες μου είναι πως ένας τέτοιος κίνδυνος υπάρχει και με τους βλέποντες χρήστες των ηλεκτρονικών βιβλίων».
Κλείνοντας την κουβέντα μας, ο Φάρος ζητάει να ενισχυθεί από την πολιτεία το εκπαιδευτικό και μορφωτικό του έργο (με ηλεκτρονικά μέσα ή με εκδόσεις Μπράιγ), προκειμένου να δημιουργήσει περισσότερους και ποιοτικότερους αναγνώστες: μαθητές, φοιτητές, επιστήμονες, αλλά και ρέκτες της λογοτεχνίας ή της ενημέρωσης. Πέρα από το Τυπογραφείο Μπράιγ, στον Φάρο Τυφλών θα βρούμε Τμήμα Εκμάθησης Μπράιγ, Δανειστική Βιβλιοθήκη Μπράιγ, Στούντιο Ηχογράφησης και Δανειστική Βιβλιοθήκη Ομιλούντων Βιβλίων, Τμήμα Διδασκαλίας Βυζαντινής Μουσικής και Τμήματα Διδασκαλίας Ξένων Γλωσσών (αγγλικών, γαλλικών και ιταλικών).