Η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος στοιχηματίζει το μέλλον της. Από το ιστορικό κτίριο της aθηναϊκής νεοκλασικής τριλογίας των Χάνσεν και Τσίλερ, στο αέρινο κτίριο του Ρέντσο Πιάνο στο Κέντρο Πολιτισμού «Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος»,η Εθνική Βιβλιοθήκη προετοιμάζει μεθοδικά τα βήματα της μετάβασης στην καινοτόμο εποχή που της ανοίγεται.
Παρέμεινε για χρόνια στο περιθώριο με διογκωμένες ανάγκες κι όσο παράδοξο φαίνεται, στην εποχή της λιτότητας η Εθνική Βιβλιοθήκη ζει μεγάλες ιστορικές στιγμές. Η επανεκκίνησή της στη νέα εποχή θα εξασφαλίσει παράλληλα στο ευρύ κοινό πρόσβαση σ’ αυτήν την κιβωτό ελληνικού πλούτου: άμεσα ή ψηφιοποιημένα ή μέσω περιοδικών εκθέσεων στο νέο κτίριο των 22.000 τ.μ.
Στο Βαλλιάνειο κτίριο της Πανεπιστημίου επικρατεί αναβρασμός ενόψει της μετακόμισης. Στο αναγνωστήριο- που λόγω των εργασιών είναι προσωρινά κλειστό για το κοινό- στoν πύργο με το πενταώροφο σιδερένιο βιβλιοστάσιο, στους στενούς ψηλοτάβανους διαδρόμους, τις μικρές και μεγάλες αίθουσες του ιστορικού νεοκλασικού. Παντού οι υπάλληλοι της Βιβλιοθήκης, οι εξωτερικοί συνεργάτες, oι συντηρητές, με άσπρες ποδιές και πλαστικά γάντια προετοιμάζουν τις συλλογές για τη μεταφορά τους στη νέα, επίσημη έδρα της Βιβλιοθήκης μετά την παράδοση του Κέντρου Πολιτισμού «Σταύρος Νιάρχος» στο ελληνικό Δημόσιο, στις 23 Φεβρουαρίου. Η μετακόμιση θα διαρκέσει έως έξι μήνες. Αφού λειτουργήσει δοκιμαστικά για ένα δίμηνο, στη συνέχεια, το φθινόπωρο του 2017, θα εγκαινιαστεί και επίσημα. Όσο για το ιστορικό κτίριο της Πανεπιστημίου 32, στόχος είναι να επαναλειτουργήσει σαν αναγνωστήριο, εκθεσιακός/ συνεδριακός χώρος στο κέντρο της πόλης.
Η δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος και η επιδότηση του ελληνικού κράτους έδωσαν την ώθηση. Η μεταφορά της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος στο νέο κτίριο δρομολογήθηκε. Για την αποτελεσματική της λειτουργία, όμως, πρέπει βάση του νόμου να στελεχωθεί από προσωπικό 286 ατόμων διαφόρων ειδικοτήτων. Προς το παρόν και μετά τις περσινές προσλήψεις μέσω ΑΣΕΠ, το προσωπικό ανέρχεται σε 84 υπαλλήλους.
Προετοιμασίες σε εξέλιξη
«Η μεταφορά θα καλύψει το σύνολο της συλλογής, η οποία σε ό,τι αφορά τα βιβλία και τους τόμους περιοδικών υπολογίζεται σε 760.000. Η σειρά μεταφοράς τους θα καθοριστεί από ένα σύνολο παραγόντων, όπως οι καιρικές συνθήκες, οι συνθήκες υγρασίας, η ροή των εργασιών στα δύο κτίρια κ.λπ.» έχει δηλώσει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο διευθυντής της Εθνικής Βιβλιοθήκης δρ. Φίλιππος Τσιμπόγλου.
Το μεγάλο έργο του καθαρισμού των συλλογών ολοκληρώθηκε και τους τελευταίους μήνες εξωτερικά συνεργεία δουλεύουν στη ραδιοσήμανση (RFID). Μια «κυψέλη» ανθρώπων ασχολείται με την επικόλληση των ετικετών στα τεκμήρια και τη σάρωση 400 χιλιάδων εξωφύλλων για τον ολοκληρωμένο, πλέον, ηλεκτρονικό κατάλογο της Βιβλιοθήκης. Στη συνέχεια, τα βιβλία τα περιοδικά και εφημερίδες θα είναι έτοιμα, καταγεγραμμένα ένα προς ένα, να μπουν στα κιβώτια για τη μεταφορά τους στο νέο κτίριο.
Μια πόρτα του κεντρικού αναγνωστηρίου οδηγεί στον πενταώροφο πύργο με τους σιδερένιους βιβλιοστάτες. Εκεί συναντούμε την Χριστίνα Τσαρουχά, υπεύθυνη του εργαστηρίου συντήρησης των συλλογών της Εθνικής Βιβλιοθήκης.
«Όλη η προετοιμασία που κάνουμε εμείς οι συντηρητές για να επικολληθούν εν συνεχεία με ασφάλεια οι ετικέτες στα βιβλία, τα περιοδικά κ.ο.κ., μας δίνει την ευκαιρία να διαπιστώσουμε σε τι κατάσταση βρίσκονται οι συλλογές» λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Χριστίνα Τσαρουχά. Για το RFID επέλεξαν ειδικά υλικά που δεν προκαλούν φθορά επειδή η επικόλληση της ετικέτας γίνεται σε εξαίρετα χαρτιά, διακοσμημένα με χειροποίητες μαρμαρόκολλες, σε ιστορικές βιβλιοδεσίες. Κάποια, τα ιδιαίτερα φθαρμένα, που τα χαρτιά τους δεν πρέπει να έρθουν σε άμεση επαφή με την ετικέτα, τα εσωκλείουν σε διαφανή σακουλάκια και ρίχνουν μέσα την ετικέτα. Με λευκές βαμβακερές ταινίες συγκρατούν τα κομμάτια της ράχης του βιβλίου όταν αυτή έχει αποκολληθεί. «Εδώ δεν κάνουμε συντήρηση εκτός από σωστικές επεμβάσεις σε τεκμήρια που επείγονται, για παράδειγμα όταν πρόκειται να συμμετάσχουν σε κάποια έκθεση. Η συντήρηση θα ξεκινήσει στο πολύ καλά εξοπλισμένο εργαστήριο του νέου κτιρίου» εξηγεί η επικεφαλής συντηρήτρια. Με τα μπλε γάντια της κατεβάζει με προσοχή από το ράφι, τυχαία, έναν περίτεχνο βιβλιόδετο θεολογικό τόμο του 19ου αιώνα, μας μιλά για την ποιότητα του χαρτιού, τον διάκοσμο του, τις ανάγκες συντήρησης του και προσθέτει: «Στον τομέα μας, ο εξοπλισμός είναι πάρα πολύ ακριβός οπότε το νέο κτίριο είναι για μας η ευκαιρία να οργανώσουμε ένα εργαστήριο πολύ καλών προδιαγραφών, με νέα μηχανήματα, υπερσύγχρονο» Και η στελέχωση του; «Τώρα το εργαστήριο στελεχώθηκε με άλλους πέντε συναδέλφους οπότε είμαστε εννέα συντηρητές. Πάντα όμως θάχουμε κενά, πάντα θα χρειαζόμαστε χέρια».
Βλέπουμε τις κλειστές συρταριέρες όπου φυλάσσονται οι συλλογές με τους χάρτες και δίπλα κάτι μεγάλα μεταλλικά ρολά. «Αφού ολοκληρώσαμε τον καθαρισμό τυλίξαμε τους μεγάλους, έως και τρία μέτρα χάρτες που στερεώνονται σε πηχάκια, μέσα σε αντιόξινο χαρτί στους ειδικούς σωλήνες για την μεταφορά» εξηγεί η συντηρήτρια Ζωή Γκιννή.
Οι θησαυροί
Αρχέτυπες εκδόσεις των πρώτων χρόνων της τυπογραφίας (ενδεικτικά αναφέρουμε την «Επιτομή των οκτώ του λόγου μερών και άλλων τινών αναγκαίων» του Κωνσταντίνου Λάσκαρη έκδοση του 1476 στο Μιλάνο, την πρώτη έκδοση των ομηρικών επών «Ποίησις ‘Απασα», τυπωμένη στην Φλωρεντία το 1488 κ.ά.), μεγάλες συλλογές από χειρόγραφους κώδικες, χάρτες σπάνιοι, χαρακτικά, αποκτήματα από αγορές, δωρεές, και από την κατά νόμον προσφορά (depot legal) δύο αντιτύπων ελληνικής έκδοσης που προβλεπόταν από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσης της το 1834,όλα περνούν από τα χέρια των ειδικών.
Στη διαδικασία της προετοιμασίας διαχωρίστηκαν με τρόπο συστηματικό από τη γενική συλλογή βιβλία και έντυπα ιδιαίτερης παλαιότητας, σπάνια για την ιστορική και καλλιτεχνική τους αξία. Προστέθηκαν στην ήδη υπάρχουσα ειδική, κλειστή συλλογή των πολύτιμων της Εθνικής Βιβλιοθήκης (αριθμεί 10.255 σπάνιο έντυπο υλικό) από τον Γιάννη Κόκκωνα, καθηγητή του Τμήματος Αρχειονομίας και Βιβλιοθηκονομίας του Ιονίου Πανεπιστημίου.
Ιστορίες βιβλίου και φιλαναγνωσίας
Οι πραγματικοί θησαυροί της Εθνικής Βιβλιοθήκης δεν κρύβονται μόνο στα βιβλιοστάσιά της αλλά και εντός του Ιστορικού Υπηρεσιακού της Αρχείου, το οποίο οργανώνεται για πρώτη φορά επιστημονικά από τις ιστορικούς Δήμητρα Σαμίου και Δήμητρα Βασιλειάδου. Το αρχείο εκτείνεται από την ίδρυση της Εθνικής Βιβλιοθήκης το 1834 έως το 1975 και περιλαμβάνει περισσότερα από 40.000 τεκμήρια που συνεχώς εμπλουτίζονται: λυτά έγγραφα και κατάστιχα, αλληλογραφία με αναγνώστες και την κρατική μηχανή, έγγραφα δωρεών, αιτήματα απόρων αναγνωστών και φοιτητών κ.ά. Ανάμεσα στις υπογραφές των συντακτών τους εκείνη του Εμμανουήλ Ροϊδη, του Νικόλαου Πολίτη, του Τέλλου ‘Αγρα και άλλων σημαντικών λογίων που υπηρέτησαν στις τάξεις του προσωπικού της. «Όταν ταξινομηθεί πλήρως θα έχουν όλοι πρόσβαση. Στόχος είναι να ψηφιοποιηθεί και να αναρτηθεί στο διαδίκτυο» λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Δήμητρα Σαμίου. Ένας πραγματικός θησαυρός όχι μόνο για την ιστορία της Εθνικής Βιβλιοθήκης, αλλά και την ιστορία του βιβλίου και της φιλαναγνωσίας στη χώρα μας.
στο 