Ειδήσεις για οπωρώνες ή ακόμα και λαχανόκηπους στις πόλεις τα τελευταία χρόνια ακούμε ολοένα και πιο συχνά. Στα Χανιά, το Λουτράκι, την Τρίπολη, την Καλαμάτα, το Αγρίνιο, τα Γιάννενα, τη Λάρισα, την Αλεξανδρούπολη, τη Δράμα, την Έδεσσα, τη Βέροια, τη Θεσσαλονίκη, τη Θέρμη, τον Άγιο Δημήτριο Αττικής, την Εκάλη, το Μαρούσι, και σε διάφορα μέρη στην Ελλάδα, δήμοι ή ομάδες πολιτών πήραν την πρωτοβουλία και αξιοποίησαν ανοιχτούς χώρους, ακόμα και σε σχολεία και πρώην στρατόπεδα, καλλιεργώντας οπωροφόρα δέντρα, αμπελώνες και λαχανικά. Άλλοι δήμοι εκμεταλλεύονται τα ήδη υπάρχοντα δέντρα, όπως στη Γλυφάδα, τις ελιές, παράγοντας λάδι και στο Νέο Ηράκλειο τις νεραντζιές, οι οποίες μπολιάστηκαν για να δώσουν λεμόνια.
Η πρακτική αυτή δεν είναι καινούργια. Τα παλιότερα χρόνια, το κέντρο και τα προάστια της Αθήνας και άλλων μεγάλων πόλεων, είχαν σπίτια με κήπους, όπου ευδοκιμούσαν οπωροφόρα δέντρα, ενώ άλλα βρίσκονταν διάσπαρτα στους δρόμους. Ήταν πολύ φυσικό και συνηθισμένο ο κόσμος να κόβει και να τρώει σύκα, πορτοκάλια, μούρα, να μαζεύει ελιές, χαρούπια κλπ. Πιο συστηματικά η αστική καλλιέργεια ξεκίνησε στην Ευρώπη και μεταφέρθηκε στις ΗΠΑ προς το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, εξαιτίας της έλλειψης αγροτικών προϊόντων. Από τότε μέχρι σήμερα, είτε λόγω ανάγκης, είτε επιλογής, ή και των δυο, αναπτύχθηκε η αστική γεωργία.
Οι γεωπόνοι στηρίζουν τις αστικές καλλιέργειες
Για τις προοπτικές των αστικών καλλιεργειών, την επίδραση της ρύπανσης των πόλεων και το κατά πόσο ασφαλή προς βρώση είναι τα φρούτα, λαχανικά, μυρωδικά και λοιπά φυτά που μεγαλώνουν στις πόλεις, το ΑΠΕ-ΜΠΕ μίλησε με τέσσερις ειδικούς στις αστικές καλλιέργειες, τους καθηγητές στη Γεωπονική Σχολή Αθήνας Γεράσιμο Αράπη, (Εργαστήριο Οικολογίας και Προστασίας Περιβάλλοντος), τον Πέτρο Ρούσσο, (Εργαστήριο Δενδροκομίας), τον Ιωάννη Μάσσα, (Περιβαλλοντική Εδαφολογία) και τον γεωπόνο- αρχιτέκτονα Τοπίου και πρόεδρο του διοικητικού συμβουλίου «Γεωπόνοι του Κόσμου», Σταμάτη Σεκλιζιώτη. Και οι τέσσερις λένε «ναι» στις αστικές καλλιέργειες.
«Υπάρχει η δυνατότητα, όπου υφίστανται ελεύθεροι χώροι, δημόσιοι ή ιδιωτικοί, σε πάρκα, πεζοδρόμια, παιδικές χαρές, σχολεία, νοσοκομεία, στρατόπεδα, ταράτσες, ή μεμονωμένα σε γωνίες των δρόμων, με κατάλληλο σχεδιασμό να παράγουμε υγιή και θρεπτικά φυτά», αναφέρει ο κ. Αράπης. Αντίστοιχα, στα μπαλκόνια και σε ακάλυπτους χώρους πολυκατοικιών μπορούμε να μεγαλώσουμε σε γλάστρες φρούτα, λαχανικά, βότανα και να τα τρώμε.
Σήμερα, οι ανοιχτοί χώροι ή καταλήγουν στην εύκολη και δαπανηρή κάλυψη με το γνωστό «υδροβόρο γκαζόν», ή σε αναπλάσεις με τσιμέντο, άσφαλτο, πλακόστρωτα, μέταλλα, τούβλα, μάρμαρα και όλα τα σκληρά υλικά που απορροφούν την ηλιακή ακτινοβολία στη διάρκεια της ημέρας και την εκπέμπουν τη νύκτα κάνοντας μαρτύριο τη ζωή στην πόλη το καλοκαίρι, υποστηρίζει ο κ. Σεκλιτζιώτης.
Αντιδράσεις και προκαταλήψεις
Ο κ. Σεκλιτζιώτης διαπιστώνει μια περιφρόνηση ή και άγνοια των κατοίκων των μεγάλων αστικών κέντρων για τα δέντρα, ακόμα και για τους δικούς τους κήπους. Συχνά ακούγονται επιχειρήματα ότι τα δέντρα… λερώνουν με τα φύλλα και τους καρπούς που ρίχνουν, ευθύνονται για την προσέλκυση εντόμων την περίοδο ανθοφορίας, και έχουν μεγάλες απαιτήσεις για ποτίσματα, κλαδέματα, καθαρισμούς, φυτοπροστασία και συγκομιδή.
Πράγματι, στο δήμο Ηρακλείου, διατυπώθηκαν ενστάσεις από την αντιπολίτευση κατά του μπολιάσματος των λεμονιών, ενώ στο δήμο Κορυδαλλού, η αντίστοιχη πρόταση ξεσήκωσε αντιδράσεις και τελικά τα μπολιάσματα δεν πραγματοποιήθηκαν.
Στην «ανυπαρξία βοτανικής και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης» ρίχνει το φταίξιμο ο κ. Σεκλιτζιώτης. «Όλα ανεξαιρέτως τα δένδρα ρίχνουν το φύλλωμα και τους καρπούς τους και όλα λερώνουν, με διαφορετικό τρόπο το κάθε είδος ξεχωριστά», εξηγεί. Επίσης, οι κάτοικοι της πόλης, έχοντας χάσει την επαφή με την ύπαιθρο, γνωρίζουν τα φρούτα μόνο από τον μανάβη της γειτονιάς, τη λαϊκή ή το σούπερ μάρκετ, κι όχι ως ζωντανούς οργανισμούς, συμπληρώνει.
Η ρύπανση στις πόλεις
Σαν γενικός κανόνας, η γειτνίαση των καλλιεργειών με χώρους βιομηχανικής δραστηριότητας και δρόμους με μεγάλο φόρτο αυτοκινήτων δεν ενδείκνυνται, εξαιτίας των βαρέων μετάλλων και άλλων ρύπων που επηρεάζουν τα φυτά. Μάλιστα υπάρχουν διαφορές στα επίπεδα ρύπανσης, όχι μόνο από πόλη σε πόλη, αλλά και από δρόμο σε δρόμο μέσα στον ίδιο δήμο, υπογραμμίζει ο κ. Αράπης. Παρ’ όλα αυτά, η εικόνα δεν είναι τόσο «μαύρη», όσο θα περίμενε κανείς. Δυο μελέτες, μία για το Θριάσιο Πεδίο και μία για τις παιδικές χαρές της Αθήνας, που έγιναν από τον κ. Μάσσα και τους συνεργάτες του, δείχνουν, μεταξύ άλλων, πως τα εδάφη δεν είναι τόσο μολυσμένα, κάποια μάλιστα καθόλου. Για παράδειγμα, μετρήσανε βαρέα μέταλλα μέχρι έξι μέτρα από εθνική οδό στο έδαφος και δε βρήκαν τίποτα μετά τα έξι μέτρα.
Ο κ. Ρούσσος και οι φοιτητές του διεξήγαγαν ένα πείραμα: Πήραν πορτοκάλια από το δενδροκομείο της Γεωπονικής στην Ιερά Οδό, τα έστυψαν και, όταν μέτρησαν το μόλυβδο, ανιχνεύθηκε αρκετά υψηλός. Επανέλαβαν το στύψιμο, αφού πρώτα είχαν πλύνει με νερό και έτριψαν λίγο το φλοιό με τα χέρια, και δεν υπήρχε ίχνος μολύβδου. Το συμπέρασμα είναι πως το μέταλλο είχε μεταφερθεί με τα δάχτυλα από το φλοιό, αλλά με ένα απλό πλύσιμο, εξαφανίστηκε.
Προετοιμασία εδάφους και σχεδιασμός
Εξετάζουμε τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του χώματος, να δούμε αν έχει θρεπτικές ουσίες, ώστε να το εμπλουτίσουμε και αν είναι ρυπασμένο, για να το καθαρίσουμε ή και να το απορρίψουμε, αντικαθιστώντας το με καινούργιο, εξηγεί ο κ. Αράπης. Όσον αφορά τους καρπούς, μετράει η επιφάνεια της παραγωγής. Συνήθως τα βαρέα μέταλλα μένουν στην επιφάνεια του χώματος, δεν περνούν στις ρίζες και επικάθονται στους καρπούς. Έτσι, ένα μαρούλι θα απορροφήσει μεγαλύτερη ποσότητα αιωρούμενων ρύπων από ένα τοματάκι. Αντίθετα ρύποι που υπάρχουν μέσα στο χώμα, καταλήγουν στο εσωτερικό ενός καρπού. Όλα τα παραπάνω αποτελούν γενικούς κανόνες, γι αυτό κάθε διαδικασία φύτευσης ελέγχεται κατά περίπτωση, αναφέρει ο κ. Αράπης.
Για την αξιοποίηση μεγάλων επιφανειών, κανείς πρέπει να ξεκινήσει από τη χαρτογράφηση και την καταγραφή των αστικών και περιαστικών κενών, επισημαίνει ο κ. Σεκλιτζιώτης. Μετά αρχίζει η ταξινόμηση, για παράδειγμα, εδώ οπωροφόρα δέντρα, εκεί μυρωδικά κλπ. Σημαντικό είναι να παίρνει κανείς υπ’ όψη τη φυτογεωγραφία ενός τόπου, δηλαδή ποια βοτανικά είδη μπορούν να παραχθούν με σχετική ευκολία ως προς τον βαθμό προσαρμογής και βιωσιμότητας, υπογραμμίζει ο κ. Σεκλιτζιώτης. Για παράδειγμα, άλλη η τοπική χλωρίδα της Αττικής (ελιές, συκιές, μυρτιές, κλπ), άλλη των Ιωαννίνων (καστανιές, καρυδιές, κλπ)
Οφέλη από τις αστικές καλλιέργειες
Διατροφική αυτάρκεια, αποκατάσταση της αλλοτριωμένης σχέσης ανθρώπου-φύσης, περισσότερο πράσινο στις πόλεις, εξοικονόμηση πόρων αποτελούν κάποια από τα πλεονεκτήματα της παραγωγής φρούτων και λαχανικών στην πόλη, συμφωνούν όλοι οι προαναφερθέντες γεωπόνοι.
Στο δήμο Γλυφάδας φέτος θα είναι η τρίτη συνεχόμενη χρονιά που θα παραχθεί λάδι από τις ελιές της περιοχής. Το λάδι διατίθεται στα κοινωνικά παντοπωλεία του δήμου.
«Υπάρχει τεράστια ανταπόκριση από τον κόσμο. Το 2014 στρώσαμε για πρώτη φορά “λιόπανα”, τα ειδικά δίχτυα που απλώνονται στο έδαφος για να πέσουν οι ελιές. Μετά στείλαμε δείγμα στο γενικό Χημείο του Κράτους, για να διαπιστωθεί ότι το λάδι που θα παραχθεί θα είναι ασφαλές προς κατανάλωση. Εφόσον πήραμε θετικές απαντήσεις, συνεχίσαμε ακάθεκτοι τη διαδικασία», επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο ειδικός σύμβουλος του δήμου Κώστας Παπαχλιμίντζος.
«Πέρσι από πέντε τόνους ελιάς, βγάλαμε 800 λίτρα έξτρα παρθένο ελαιόλαδο εξαιρετικής ποιότητας. Μάλιστα πέρσι, φέραμε συσκευασία παραγωγής ελαιολάδου μέσα στο δημοτικό σχολείο για να δουν οι μαθητές πώς φτιάχνεται το λάδι. Δίπλα, σεφ από ΙΕΚ της περιοχής, έφτιαχναν τηγανίτες με το λάδι που μόλις έβγαινε», περιγράφει ο κ. Παπαχλιμίντζος .
Στο Λονδίνο, γύρω από στάσεις, αλάνες, σε κάθε ελεύθερο χώρο έχουν φυτευτεί οπωροφόρα δέντρα, περιγράφει ο κ. Σεκλιτζιώτης και ο καθένας μπορεί να κόψει και να φάει. Το ίδιο ισχύει και σε άλλες ευρωπαϊκές και αμερικανικές πόλεις (Βοστόνη, Σιάτλ, Σαν Φρανσίσκο κ.α).
στο 