Μαθήματα από το παρελθόν
Αρθρο του Παναγιώτη Λιαργκόβα,
Καθηγητή του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου,
συντονιστή του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή
Στο ξεκίνημα μιας νέας χρονιάς είναι πάντοτε χρήσιμο να διαμορφώνουμε τη στρατηγική μας για το μέλλον, έχοντας όμως σαν οδηγό τα μαθήματα του παρελθόντος.
Εάν κοιτάξουμε προς τα πίσω, θα διαπιστώσουμε ότι το μεταπολιτευτικό μοντέλο «ανάπτυξης» της χώρας ήταν σαθρό: δεν άντεξε στο χρόνο και κατέρρευσε. Χαρακτηρίστηκε από υψηλά ελλείμματα και συνεχή συσσώρευση χρεών για δεκαετίες.
Το μεταπολιτευτικό μοντέλο της χώρας και το κράτος παροχών εδραιώθηκε μέσω συνεχών δανεισμών (του κράτους και, αργότερα, των ιδιωτών).
Ο δανεισμός έγινε τρόπος ζωής (αν και αυτό δεν ισχύει μόνο για την Ελλάδα). Επίσης, συνδέθηκε με μια αντιπαραγωγική νοοτροπία.
Το μοντέλο αυτό βασίστηκε στον εκτεταμένο κρατισμό, στην αδυναμία των θεσμών, στην ατολμία λήψης διαρθρωτικών μέτρων και τη διαπλοκή, στη διαφθορά και στη μη εφαρμογή των νόμων.
Ήταν ένα μοντέλο που υπηρέτησαν και χρησιμοποίησαν όλοι όσοι άσκησαν εξουσία ανεξάρτητα εάν ήταν στην κυβέρνηση ή όχι (ο καθένας βέβαια με το μερίδιο ευθύνης του).
Ο εκτεταμένος κρατισμός δεν αφορά το μέγεθος του δημόσιου τομέα αλλά τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του. Τα χρόνια που πέρασαν, το κράτος είχε αναρίθμητους ρόλους.
Όχι μόνο ως πάροχος υπηρεσιών, αλλά και ως παραγωγός αγαθών.
Οι διοικούντες τις κρατικές επιχειρήσεις ήταν συχνά «αποτυχημένοι» πολιτευτές και τα κριτήρια με τα οποία διοικούσαν ήταν κομματικά.
Μέχρι πρόσφατα, έννοιες όπως ανταγωνισμός, επιχειρηματικότητα, επάρκεια, αποτελεσματικότητα, κερδοφορία, ανταγωνιστικότητα ήταν απαγορευμένες στο δημόσιο λεξικό. Ακόμη και το Σύνταγμά μας δεν αναφέρεται πουθενά στην έννοια της επιχειρηματικότητας.
Οι τυπικοί θεσμοί ήταν (και είναι) αδύναμοι. Τα παραδείγματα είναι πολλά: η ΕΛΣΤΑΤ που (μέχρι πρόσφατα) είχε μετατραπεί σε εργαλείο χειραγώγησης στοιχείων, η απόλυτη ευχέρεια της εκάστοτε πλειοψηφίας να αλλάζει τους φορολογικούς νόμους, οι μηχανισμοί λογοδοσίας (υπουργών), το πλέγμα κανόνων χωροταξίας (χωροΑταξίας) και η απονομή δικαιοσύνης, που επιβαρύνει την οικονομία και συχνά καταλήγει σε αρνησιδικία.
Όλα τα προηγούμενα χρόνια υπήρξε ατολμία στη λήψη διαρθρωτικών μέτρων γιατί οι πολιτικοί λειτουργούσαν «μυωπικά» και βρίσκονταν σε μια συνεχή συνδιαλλαγή με τα πάσης φύσεως οργανωμένα συμφέροντα (π.χ. συνδικάτα, εργοδότες, κόμματα) που πίεζαν ώστε να μην αλλάξει τίποτε.
Ετσι εξηγούνται τα διαφορετικά μισθολόγια των δημοσίων υπαλλήλων ή η αδυναμία εξυγίανσης των Δημόσιων Επιχειρήσεων και Οργανισμών ή η κυριαρχία των ολιγοπωλιακών κατστάσεων (καρτέλ) στην αγορά αγαθών (άρα και οι υψηλές τιμές).
Ο κρατικός παρεμβατισμός που επεκτάθηκε γρήγορα μετά το 1974 πρόσφερε απέραντες ευκαιρίες για συναλλαγή. Η διαφθορά ενισχύθηκε επίσης από το πελατειακό σύστημα, τις θεσμικές ατέλειες και τη μη εφαρμογή των νόμων.
Το μεταπολιτευτικό αυτό μοντέλο «ανάπτυξης» οδήγησε σε αύξηση της ζήτησης στην οικονομία, που όμως, δεν συνοδεύτηκε από αντίστοιχη αύξηση της παραγωγής. Ήταν διατηρήσιμη η οικονομική και κοινωνική ευημερία (υψηλή κατανάλωση, χαμηλή ανεργία) με ταυτόχρονη παρουσία ελλειμμάτων;
Όχι βέβαια. Η οικονομία αυτή κατέρρευσε με την πρώτη παγκόσμια κρίση, σε συνδυασμό με την απουσία μηχανισμού θωράκισης από την ΕΕ. Από την άλλη πλευρά, βέβαια, δεν πρέπει να καταλήγουμε στο άλλο άκρο: βελτίωση της δημοσιονομικής θέσης της χώρας με ταυτόχρονη και δραματική επιδείνωση των κοινωνικών συνθηκών και του βιοτικού επιπέδου.
Είναι απαραίτητο, το πολιτικό σύστημα να προσδιορίσει -και να εξηγήσει στους πολίτες- την αναγακαία συνύπαρξη της μακροοικονομικής και κοινωνικής ισορροπίας. Μόνο έτσι η πρόοδος και η ανάπτυξη θα είναι πραγματική και βιώσιμη.
Aναδημοσίευση από την εφημερίδα «Αγορά»
στο 