Η πρώτη γυναίκα δικηγόρος της παλιάς Αθήνας, μια εύτολμη κοινωνική αγωνίστρια !
Παρακολουθώντας κανείς σήμερα τον πληθυσμό των δικηγόρων στην Αθήνα, θα διαπιστώσει την ευάριθμη παρουσία των γυναικών δικηγόρων. Δεν ήταν ωστόσο αυτονόητη η γυναικεία ενασχόληση με την δικηγορία δυο αιώνες πρίν, στην αθηναϊκή κοινωνία. Θές οι κοινωνικές δομές της τότε ανδροκρατούμενης επαγγελματικά Αθήνας, θες οι στρεβλώσεις που απεθάρρυναν νέα κοπέλες να ακολουθήσουν το δύσκολο και απαιτητικό επάγγελμα του νομικού, είχαν καταστήσει την άσκηση της δικηγορίας άβατο, για τον γυναικείο πληθυσμό των Αθηνών. Και αν αυτά συνέβαιναν στην προοδευτική και πρωτοπόρο Αθήνα – πρωτεύουσα της Ελλάδας, αντιλαμβάνεται ο αναγνώστης τι γίνονταν στον νομικό κόσμο της επαρχίας. Οι γυναίκες δικηγόροι στην ελληνική περιφέρεια του 19-ου και του 20-ου αιώνα, ήταν είδος έν ανεπαρκεία. Απέναντι σε αυτή την δυσπλασία, στρέβλωση, ήλθε σαν φωτεινό μετέωρο να διαταράξει την καθεστηκυία ανδροκρατική τάξη και να διανοίξει νέους ορίζοντες για την επικείμενη «άλωση» του δικηγορικού επαγγέλματος, μια εμπνευσμένη και πρωτοπόρος κοπέλα, που θα έγραφε ιστορία με τα καινοτόμα βήματά της, στον νομικό κόσμο της Αθήνας και της Ελλάδας ευρύτερα. Ήταν η κερκυραία την καταγωγή Μαρία Φλαμπουράρη.
Το εμπνευστικό παράδειγμά της κινητροδότησε και άλλες κοπέλες να μπούν στο επάγγελμα της δικηγορίας και διέρρηξε το άβατο του σκληρά ανδροκρατούμενου αυτού επαγγελματικού φάσματος. Πως έχει όμως η ιστορία της σπουδαίας αυτής νέας δικηγόρου των Αθηνών; Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Τον Φεβρουάριο του 1926 στο Στρατοδικείο Αθηνών, ελάμβανε χώρα μια πολύκροτη δίκη που αφορούσε καταχρήσεις. Στο ειδώλιο του κατηγορημένου κάθονταν τρείς αξιωματικοί. Και ένας εξ αυτών εμπιστεύονταν την τύχη του σε μια νεαρή κοπέλα και αντίπερα στις κρατούσες αντιλήψεις της εποχής, εναπόθετε την αθώωσή του, σε έναν θεωρητικά «ανίσχυρο» δικηγόρο. Στο βήμα υπεράσπισης λοιπόν η Μαρία Φλαμπουράρη, που μόλις πρίν τρία χρόνια στα 1923 είχε τελειώσει την Νομική και προσδοκούσε κόντρα στο ρεύμα της εποχής, να κάνει μεγάλη καριέρα. Από την άλλη ακόμα, ένα «κορίτσι πράγμα» σε Στρατοδικείο ; Ήταν πρόκληση για τα ήθη της εποχής. «Τέντωνε» τα νεύρα όλων των παραγόντων του νομικού κόσμου. Δικαστών, δικηγόρων και όλου του υπόλοιπου κύκλου των δικαστηρίων. Η είδηση από τον τύπο της εποχής μεταφέρθηκε σαν παλιρροϊκό κύμα και «σκέπασε» όλες τις δημοσιογραφικές πιάτσες !
Η Μαρία Φλαμπουράρη ήρε την καταγωγή της από το πανέμορφο νησί των Φαιάκων. Είχε δει το φως της ζωής το 1905. Αποπεράτωσε τις εγκύκλιες γυμνασιακές της σπουδές στον Πειραιά και εν συνεχεία ενεγράφη στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, από την οποία πήρε το πτυχίο της σε ηλικία 19 ετών το 1923 και με την τιμητική διάκριση «Λίαν Καλώς». Ξεκίνησε έτσι την άσκηση της δικηγορίας, εργαζόμενη στο κραταιό νομικό γραφείο της εποχής Ι. Κολύμπα του Πειραιά και με την ακατάβλητη ενεργητικότητά της, «χτυπούσε» τις δουλειές στα ίσια, έναντι των ανδρών συναδέλφων της. Με το σθένος και τις ικανότητές της έκαμψε τις όποιες επιφυλάξεις, επιστρατεύοντας και το εμπνευσμένο και οξυδερκές χιούμορ της και σύντομα εδραιώθηκε στο νομικό κόσμο της Αθήνας. Συνακόλουθα μάλιστα με την επαγγελματική της εμπέδωση και ως καινοτόμο πνεύμα, ίδρυσε τον «Σύλλογο των Ελληνίδων Επιστημόνων», του οποίου και έγινε πρόεδρος.
Η ρηξικέλευθη όμως αυτή δικηγορίνα δεν καταναλώνονταν στα τυπικά μόνον νομικά θέματα. Μπήκε δυναμικά στην κοινωνική διαπάλη της εποχής της και έγραψε νομικές μελέτες και άρθρα, για ζέοντα τότε κοινωνικά ζητήματα, που απασχολούσαν βασανιστικά την αθηναϊκή κοινωνία. Και επικουρικά με την ρηξικέλευθη και πρωτοπόρο αρθογραφία της, έδωσε και μαχητικές διαλέξεις για αντίστοιχα προβλήματα. Εμάχετο έτσι για τα δικαιώματα των γυναικών σε μια περίοδο που ο φεμινισμός ήταν στα σπάργανά του. Στην θεματολογία της η σπουδαία δικηγορίνα, επέλεγε ζητήματα που δεν αποτολμούσαν άλλοι επιστήμονες και νομικοί να αγγίξουν. Χαρακτηριστικότερο από αυτά που συνιστούσε «καυτή πατάτα» για τον νομικό κόσμο, ήταν τα «νόθα» παιδιά. Υπο τον τίτλο έτσι «Τα νόθα τέκνα και η αναζήτησις της πατρότητος», είχε πραγματοποιήσει μια τολμηρή διάλεξη που προξένησε πάταγο. Και επιχειρηματολόγησε, επιχειρώντας μια ιστορική αναδρομή από την αρχαιότητα, μέχρι κείνες τις πρώτες δεκαετίες του ΄20 αιώνα. Τόνισε εμφατικά την καταπίεση της γυναίκας, αναφέρθηκε στο θεσμό του γάμου και στηλίτευσε την αντικοινωνική συμπεριφορά των ανδρών, να προσφεύγουν στην ελεύθερη συμβίωση χωρίς να υφίστανται απαξιωτικές κοινωνικές συνέπειες, όπως συνέβαινε τότε, αλλά ακόμα και σήμερα με τις γυναίκες !
Η ομιλία αυτή της Φλαμπουράρη έκανε σάλο όπως ανεμένετο στα κρατούντα κοινωνικά ήθη της εποχής, ενώ δεν είχε παραλείψει η νεαρή και εύτολμη δικηγόρος, να αναφερθεί στις πρώτες φεμινιστικές κινήσεις της Καλλιρόης Παρρέν, που εν παραλλήλω με το «Λύκειο Ελληνίδων» στα 1920, το «Συμβούλιο των Ελληνίδων», αλλά και τον «Σύνδεσμο για τα δικαιώματα των γυναικών» επεξεργάστηκαν το προστατευτικό κοινωνικά σχέδιο νόμου, «Περί αναζητήσεως της πατρότητος και προστασίας των εξωγάμων τέκνων». Το οξύτατο κοινωνικό πρόβλημα των «νόθων» παιδιών απασχολούσε δραματικά την αθηναϊκή κοινωνία και οι προβολείς της δημοσιότητος έπεσαν αναπόδραστα στην πρωτοπόρο δικηγορίνα Μαρία Φλαμπουράρη. Η εύτολμη νομικός με την ακλόνητη επιχειρηματολογία της, χρησίμευσε ζωτικά τόσο στην κρατική διοίκηση, όσο και στους νομικούς που ασχολήθηκαν με την νομοπαρασκευή του προστατευτικού νόμου, για τα «νόθα» τέκνα.
Η Μαρία Φλαμπουράρη είχε μετ΄ επιτάσεως τονίσει στην διάλεξή της την αναγκαιότητα αντιμετώπισης του ζητήματος, από τους δικαστικούς κώδικες του Καποδίστρια που ίσχυαν τότε. Το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο της εποχής, προνοούσε ικανοποιητική προστασία υπέρ της εγκαταληφθείσης μητέρας, προβλέποντας αντίστοιχη διατροφή ή αποζημίωση, για κάλυψη της «φθαρείσης». Εξάλλου από την ρηξικέλευθη ομιλία της Φλαμπουράρη, είχε αναδειχτεί και ένα ελεγχόμενο για την εγκυρότητά του ιστορικό κουτσομπολιό, που αφορούσε την συμφωνία γάμου μεταξύ του πρίγκιπα Υφηλάντη και της αρχόντισσας Μαντούς Μαυρογένους. Μάλιστα με βάση το κουτσομπολιό, η Μαντώ Μαυρογένους έγειρε αγωγή κατά του πρίγκιπα, συμφώνως προς την ομολογία «ένεκα της οποίας δέχεται ο κ-ος Δημήτριος Υψηλάντης να πληρώσει όσα ζητήσει η κ. Μαντώ, αν μετά την αποκατάστασιν της Ελλάδος δεν την νυμφευθεί».
Στα ισχυρά επιχειρήματα που είχε παραθέσει στην ομιλία της η Μαρία Φαμπουράρη, ήταν ότι στα 1925, στις γυναικείες φυλακές εκρατούντο169 γυναίκες για 24 διαφορετικά αδικήματα, όπως και για παιδοκτονία και απόκρυψη τοκετού. Ορισμένα από τα παιδιά που γεννιούνταν τότε ήταν «νόθα» και η ρηξικέλευθη δικηγορίνα επιδιώκοντας να φορτίσει ηθικά τους ακροατές της είπε «Ή ρίπτονται εις τας οδούς ένθα γίνονται βορά των κυνών – ακόμη βεβαίως πάντες ενθυμούμεθα το προ τινος ευρεθέν εις τα σφαγεία αρτιγέννητον βρέφος το οποίον κατέτρωγαν οι κύνες – ή στέλλονται εις το βρεφοκομείον, πλήν και η τύχη των εις την βρεφοδόχον ριπτόμενων δεν είναι διάφορος, δεν τρώγονται βεβαίως υπο των κυνών, πλήν αποθνήσκουσι».
Αυτή είναι η ιστορία της πρωτοπόρου δικηγορίνας Μαρίας Φλαμπουράρη, που έσπασε το άβατο του ανδροκρατούμενου νομικού κόσμου της παλιάς Αθήνας και δρομολόγησε με την ρηξικέλευθη παρουσία και την υψηλή κοινωνική ευαισθησία της, την διευθέτηση πυρίκαυστων κοινωνικών ζητημάτων. Ήταν αληθινά μια εύτολμη και πρωτοπόρος γυναίκα, που αποτύπωσε αδρά το ηθικό και πολιτισμικό στίγμα της στην Αθήνα μας, στις αρχές του 20-ου αιώνα.
*Ο συγγραφέας Πάνος Ν. Αβραμόπουλος, είναι Α΄ Αναπληρωματικός Δημοτικός Σύμβουλος Αθηναίων
στο 