Αρθρο του Παναγιώτη Λιαργκόβα *
Η Ελλάδα ποτέ δεν αποτελούσε παράδειγμα επιτυχών οικονομικών προβλέψεων. Πάντοτε υπήρχαν αποκλίσεις, ιδιαίτερα στα δημόσια οικονομικά. Οι εκάστοτε προϋπολογισμοί, για παράδειγμα, προσδοκούσαν υψηλότερα φορολογικά έσοδα που στο τέλος της χρονιάς δεν πραγματοποιούνταν.
Όμως, οι μεγαλύτερες αποκλίσεις έναντι των προβλέψεων παρατηρήθηκαν στα χρόνια των μνημονίων και σχετίζονταν κυρίως με τη μεταβολή του ΑΕΠ, δηλαδή με την ύφεση. Η τελευταία ήταν πολύ μεγαλύτερη του αναμενόμενου τόσο σε διάρκεια όσο και σε ένταση.
Ενδεικτικά, επισημαίνεται ότι το 2010 (δηλαδή στο πρώτο μνημόνιο) αναμενόταν η Ελλάδα να επιστρέψει σε θετικούς και επιταχυνόμενους ρυθμούς οικονομικής μεγέθυνσης ήδη από το 2012. Η Ελλάδα αναμενόταν να απωλέσει μόνο 3,5% του πραγματικού ΑΕΠ της σωρευτικά την περίοδο 2009-2013.
Η πραγματοποίηση όμως έδειξε σωρευτική απώλεια λίγο πάνω από 21% την αντίστοιχη περίοδο σε όρους πραγματικού ΑΕΠ. Μία άμεση συνέπεια της ύφεσης, αλλά και της αλληλεπίδρασης της ύφεσης με τη δημοσιονομική προσαρμογή ήταν η κατακόρυφη πτώση της αποδοτικότητας των δημοσιονομικών παρεμβάσεων για τη βελτίωση του πρωτογενούς αποτελέσματος. Με άλλα λόγια, η επίτευξη των δημοσιονομικών στόχων, γινόταν ολοένα και πιο δύσκολη.
Συγκεκριμένα, ενώ το 2010 για κάθε 100 ευρώ μέτρων, το πρωτογενές έλλειμμα μειωνόταν κατά 66 ευρώ, το επόμενο έτος μειώθηκε στο ήμισυ (33 ευρώ) και το 2012 η αποδοτικότητα μειώθηκε εκ νέου δραματικά στα 14 ευρώ.
Αρχικά, το 2013 αναμενόταν να ανακάμψει, παραμένοντας όμως πολύ χαμηλά (27 ευρώ) και όπως επισημαίνεται στην έκθεση της Τράπεζας της Ελλάδος, αυτή η βελτίωση οφείλεται στο γεγονός ότι οι παρεμβάσεις ήταν κατά 70% στο σκέλος των δαπανών, που βάσει της διεθνούς βιβλιογραφίας, επιτυγχάνουν περισσότερο διατηρήσιμα και λιγότερο υφεσιακά αποτελέσματα όσον αφορά τη δημοσιονομική προσαρμογή.
Τα παραπάνω μας οδηγούν στο εύλογο ερώτημα γιατί απέτυχαν οι προβλέψεις των μνημονίων. Η απάντηση δεν είναι τόσο απλή όσο φαίνεται. Όλα τα μοντέλα που πραγματοποιούν εκτιμήσεις βασίζονται σε υποθέσεις που, στην πορεία εφαρμογής του προγράμματος, αυτές μπορεί να αλλάξουν. Μία από αυτές τις υποθέσεις είναι η πολιτική σταθερότητα. Εάν διαρραγεί, τότε οι προβλέψεις μπορεί και να μην επαληθευτούν.
Μια άλλη υπόθεση είναι η εφαρμογή των μέτρων που προτείνονται. Εάν μια κυβέρνηση νομοθετήσει τα μέτρα, αλλά δεν τα εφαρμόσει ή τα εφαρμόσει επιλεκτικά τότε πώς είναι δυνατό να επαληθευτούν οι προβλέψεις;
Επίσης, πολλά ζητήματα επαναδιαπραγματεύονται στη διάρκεια ενός προγράμματος. Άρα οι αρχικές συνθήκες δεν μπορεί να θεωρούνται σταθερές, υπάρχει διαχρονική εξέλιξη που ενδέχεται να επηρεάσει τις αρχικές εκτιμήσεις. Επιπλέον, πολλές αποφάσεις πολιτικής δεν παίρνονται με βάση το πρόγραμμα.
Οι εθνικές κυβερνήσεις μπορεί να ασκήσουν πολιτική πριν από το πρόγραμμα ή μετά από αυτό ή στη διάρκεια αυτού. Τέλος, υπάρχει η μεταδοτικότητα λόγω της αλληλεξάρτησης των κρατών. Οι παραπάνω λογικές επιφυλάξεις δεν σημαίνει ότι τα οικονομικά μοντέλα στερούνται κατασκευαστικών λαθών. Ας θυμηθούμε για λίγο τους «πολλαπλασιαστές» των μνημονιακών μοντέλων.
Οι πολλαπλασιαστές δείχνουν πόση μείωση του ΑΕΠ, δηλαδή ύφεση, επιφέρει η δημοσιονομική προσαρμογή κατά μία μονάδα. Εκ των υστέρων αποδείχτηκε ότι οι πολλαπλασιαστές αυτοί ήταν εσφαλμένα μικροί. Δηλαδή η υπερβολική προσήλωση στη δημοσιονομική προσαρμογή έφερε μεγαλύτερη του αναμενόμενου ύφεση και κατά συνέπεια υψηλότερη ανεργία!
* Ο Παναγιώτης Λιαργκόβας είναι Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και Συντονιστής του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή των Ελλήνων
Αναδημοσίευση από την εφημερίδα «Αγορά»
στο 