Με τον νόμο 4921/2022 το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων προχώρησε στη θέσπιση διατάξεων απλοποίησης των διαδικασιών έκδοσης συντάξεων και επιτάχυνσης της απονομής αυτών (fast track συντάξεις). Η προσπάθεια θα κριθεί εκ του αποτελέσματος , όπως αξιολογήθηκαν και οι προηγούμενες. Ευχής έργον, η συγκεκριμένη κυβερνητική επιλογή να μην έχει την τύχη των προηγουμένων , οι οποίες απέτυχαν παταγωδώς.
Γράφει ο δικηγόρος, Κώστας Τσουκαλάς
Η βουλή λοιπόν ψήφισε τον νόμο 4921/2022 <<Δουλειές Ξανά: Μετονομασία ΟΑΕΔ σε Δ.ΥΠ.Α. αναδιοργάνωση/ συνταξιοδοτικά/Κ.Δ.ΑΠ.ΑμεΑ/ΜΤΠΥ/ΤΜΕΔΕ/ΤΕΑ κλπ>>. Στο νομοσχέδιο αυτό και συγκεκριμένα στα άρθρα 48 έως 54 το Υπουργείο Εργασίας προσπαθεί να λύσει τον γόρδιο δεσμό της καθυστέρησης απονομής συντάξεων γήρατος.
Στόχος των εν λόγω διατάξεων είναι η δραστική επιτάχυνση της διαδικασίας απονομής συντάξεων, καθώς γίνεται προσπάθεια να αντιμετωπιστούν οι καθυστερήσεις στην έκδοση συνταξιοδοτικών αποφάσεων, που οφείλονται κυρίως στην επαλήθευση των στοιχείων, που είναι διαθέσιμα στο ηλεκτρονικό σύστημα του e-ΕΦΚΑ.
Βασική διάταξη και άξονας όλου του νομοσχεδίου αποτελεί η διάταξη του άρθρου 48. Στο εν λόγω άρθρο τάσσεται τρίμηνη προθεσμία ώστε ο ΕΦΚΑ να εκδίδει οριστική πράξη απονομής κύριας σύνταξης γήρατος (η αντίστοιχα να απορρίπτεται η αίτηση αν δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις).
Μετά από την πάροδο της εν λόγω προθεσμίας, η πράξη απονομής της σύνταξης εκδίδεται με βάση τα δεδομένα του ασφαλιστικού ιστορικού που τηρούνται στο Πληροφοριακό Σύστημα «ΑΤΛΑΣ», το οποίο είναι προσβάσιμο μέσω της Ενιαίας Ψηφιακής Πύλης της Δημόσιας Διοίκησης (ΕΨΠ-gov.gr), ή σε άλλα μηχανογραφικά συστήματα του e-Ε.Φ.ΚΑ, χωρίς να απαιτείται επαλήθευση των δεδομένων αυτών από τον e-Ε.Φ.Κ.Α. πριν από την έκδοση της πράξης.
Η αναγνώριση επιπλέον ασφαλιστικού χρόνου, σύμφωνα με την παρ. 4 του άρθρου 17 του ν. 4670/2020 (Α` 43), περί της αναγνώρισης χρόνου ασφάλισης που δεν έχει ψηφιοποιηθεί ή πιστοποιηθεί ως έγκυρος και δεν αποτελεί δεδομένο του Πληροφοριακού Συστήματος «ΑΤΛΑΣ», γίνεται χωρίς έλεγχο των φυσικών παραστατικών που αποδεικνύουν τον χρόνο αυτό. Ενώ ο επιπλέον ασφαλιστικός χρόνος δύναται να θεμελιώνεται (αποδεικνύεται) και με βεβαιώσεις πιστοποιημένων επαγγελματιών που διαπιστώνουν χρόνο ασφάλισης, σύμφωνα με την υποπερ. α) της περ. β` της παρ. 1 του άρθρου 255 του ν. 4798/2021 (Α` 68). Γίνεται λοιπόν φανερό ότι τα στοιχεία που έχουν υποβληθεί δεν επαληθεύονται πριν από την έκδοση της πράξης απονομής σύνταξης, αλλά ελέγχονται εκ των υστέρων. Αυτή είναι η βασική φιλοσοφία της διαδικασίας ταχείας απονομής σύνταξης (fast track) και το μεγάλο στοίχημα του Υπουργείου Εργασίας.
Για τις αιτήσεις που έχουν υποβληθεί έως 31/03/2022 και είναι εκκρεμείς μέχρι τη θέση σε ισχύ της διάταξης- η πράξη απονομής σύνταξης εκδίδεται στη βάση των στοιχείων που είναι καταγεγραμμένα στα πληροφοριακά συστήματα του e-ΕΦΚΑ, όσο και των δηλώσεων των ασφαλισμένων για την αναγνώριση χρόνου σύνταξης επιπλέον αυτού που προκύπτει από τα προαναφερθέντα συστήματα. Στην περίπτωση αυτή, οι δηλώσεις γίνονται δεκτές χωρίς να απαιτείται η προσκόμιση παραστατικών που τις τεκμηριώνουν.
Εξαιτίας του γεγονότος αυτού η διαδικασία θα είναι ακόμη ταχύτερη και θα βασίζεται στην εμπιστοσύνη του κράτους προς τον ασφαλισμένο (συντάξεις εμπιστοσύνης). Και εδώ προφανώς ο έλεγχος των στοιχείων και των δικαιολογητικών θα γίνεται εκ των υστέρων. Μάλιστα, στην ίδια την πράξη απονομής σύνταξης θα αναφέρεται ρητά ότι οι ασφαλισμένοι είναι υποχρεωμένοι να διατηρούν φυσικά παραστατικά που τυχόν δεν έχουν προσκομίσει στον ΕΦΚΑ για 10 χρόνια, προκειμένου να είναι εφικτή η προσκόμιση τους και η πιθανή εξακρίβωση των στοιχείων.
Το νομοσχέδιο όμως και η στόχευση του Υπουργείου είναι και η επιτάχυνση και των επικουρικών συντάξεων. Έτσι τάσσεται προθεσμία τριών (3) μηνών και για την έκδοση επικουρικής σύνταξης, η οποία εκκινεί με την έκδοση της κύριας σύνταξης, καθώς και προθεσμία έξι (6) μηνών για τη χορήγηση εφάπαξ, με αφετηρία την ημερομηνία υποβολής του σχετικού αιτήματος. Διευκρινίζεται ωστόσο ότι οι προθεσμίες αυτές, συμπεριλαμβανομένης και της τρίμηνης προθεσμίας για την έκδοση κύριας σύνταξης, δεν ισχύουν για διεθνείς συντάξεις, δηλαδή για συντάξεις που εκδίδονται με τη συνδρομή και τη συμμετοχή ασφαλιστικών φορέων άλλων κρατών. Τονίζεται ότι οι πράξεις συνταξιοδότησης που εκδίδονται με τις <<ταχείες διαδικασίες>> ελέγχονται ως προς την ορθότητα τους μέσα σε προθεσμία 3 ετών από την έκδοση τους και σε καμία περίπτωση σε χρονικό διάστημα άνω των 5 ετών. Αν διαπιστωθεί ότι το ασφαλιστικό ιστορικό που λήφθηκε υπόψη για την έκδοσή τους ήταν λανθασμένο, οι πράξεις μεταρρυθμίζονται ή ανακαλούνται κατά περίπτωση.
Τα αποτελέσματα του ελέγχου δεν μπορούν να οδηγήσουν σε καταλογισμούς εις βάρος των συνταξιούχων που εκτείνονται χρονικά πέραν της τριετίας. Αν τώρα από τον έλεγχο διαπιστωθεί ότι ο ασφαλιστικός χρόνος που λήφθηκε υπόψη για την έκδοση της σύνταξης είναι μεγαλύτερος του πραγματικού χρόνου μέχρι δυο (2) έτη, επιτρέπεται στον ασφαλισμένο να καλύψει τις αντίστοιχες ασφαλιστικές εισφορές εντός ενός έτους, είτε με καταβολή, είτε με παρακράτηση από την καταβαλλόμενη σύνταξη, είτε με συνδυασμό των δυο τρόπων και να <<εξαγοράσει>> ως πλασματικό τον εν λόγω χρόνο.
Η κάλυψη των ασφαλιστικών εισφορών γίνεται είτε με την τρέχουσα αξία τους, είτε με τρόπο παρόμοιο με αυτόν της αναγνώρισης πλασματικού χρόνου. Εάν ασκηθεί αυτό το δικαίωμα, η πράξη απονομής σύνταξης διατηρεί την ισχύ της και δεν συντρέχει περίπτωση αναζήτησης αχρεωστήτως καταβληθεισών συντάξεων.
Οι δηλώσεις των ασφαλισμένων για τον χρόνο ασφάλισης, επιπλέον αυτού που προκύπτει από το ΠΣ «ΑΤΛΑΣ» που ελήφθησαν υπόψη για την απονομή συντάξεων γήρατος και για αιτήματα που είχαν υποβληθεί μόνο έως τις 31 Μαρτίου 2022, χωρίς την προσκόμιση φυσικών παραστατικών που να τις θεμελιώνουν, ελέγχονται εντός προθεσμίας πέντε (5) ετών και δεν δύναται σε καμία περίπτωση η προθεσμία ελέγχου να υπερβεί τα δέκα (10) έτη. Στην περίπτωση όμως των «συντάξεων εμπιστοσύνης», ο έλεγχος είναι πιο αυστηρός και αντίστοιχος με την αυξημένη εμπιστοσύνη που δείχνει το κράτος προς τον ασφαλισμένο.
Στο πλαίσιο αυτό, αν ζητηθούν έγγραφα που τεκμηριώνουν τον επιπλέον ασφαλιστικό χρόνο που λήφθηκε υπόψη για την συνταξιοδότηση και αυτά δεν προσκομισθούν από τον ασφαλισμένο, η καταβολή της σύνταξης αναστέλλεται, έως ότου ολοκληρωθεί ο έλεγχος ενώ η συνταξιοδοτική πράξη δύναται να ανακληθεί ή μεταρρυθμισθεί, αναλόγως.
Στην συνέχεια πρέπει να τονιστεί ότι η αναζήτηση αχρεωστήτως καταβληθεισών συντάξεων, στο βαθμό που αυτές καταβλήθηκαν βάσει δηλώσεων του ασφαλισμένου για τις οποίες δεν υποβλήθηκε τεκμηρίωση (δεν συνοδεύονταν δηλαδή από δικαιολογητικά), ανατρέχει στην έκδοση της πράξης απονομής σύνταξης και δεν υπάρχει ο χρονικός περιορισμός της τριετίας.
Είναι αυτονόητο ότι δηλώσεις ασφαλισμένων που εν γνώσει τους προσκόμισαν πλαστά ή αναληθή στοιχεία δεν υπάγονται σε χρονικό περιορισμό ως προς τον έλεγχο και την αναζήτηση των αχρεωστήτως καταβληθεισών συντάξεων Στις περιπτώσεις δε αυτές προφανώς θα εγείρονται και ποινικές ευθύνες, εάν υπάρχουν. Όπως τονίζει άλλωστε το Υπουργείο κανείς δεν μπορεί να καταχραστεί σκοπίμως την εμπιστοσύνη του κράτους και στην συνέχεια να αποφύγει τον έλεγχο. Ενώ τέλος προβλέπεται και σύνταξη ετήσιας απολογιστικής έκθεσης για τις περιπτώσεις ταχείας απονομής σύνταξης, στην οποία θα αποτυπώνεται το πλήθος και το αποτέλεσμα των ελέγχων και ο οικονομικός αντίκτυπος αυτών.
Βασική αρχή του νομοσχεδίου αποτελεί ότι <<για την διαπίστωση του χρόνου ασφάλισης και την επιτάχυνση της διαδικασίας έκδοσης συνταξιοδοτικής πράξης θα αξιοποιείται κάθε πρόσφορο στοιχείο ή έγγραφο για την απόδειξη της ασφαλιστέας ιδιότητας και τον ασφαλιστικό χρόνο του αιτούντος>>. (βλ βιβλιάρια ασθενείας για την εξεύρεση του χρόνου ασφάλισης στο τέως ΙΚΑ-ΕΤΑΜ. Κάθε έγγραφο δημόσιας υπηρεσίας, στην οποία είχε απασχοληθεί ο αιτών σύνταξη με βάση τις διατάξεις της διαδοχικής σύνταξης, εφόσον προκύπτει από αυτό ο χρόνος υπηρεσίας, η ασφάλιση και η καταβολή των εισφορών κτλ) Σημαντική ρύθμιση αποτελεί και η δημιουργία αυτοματοποιημένου έλεγχου ύπαρξης οφειλών του ασφαλισμένου προς τον e-ΕΦΚΑ, με τον οποίο ο ασφαλισμένος θα έχει άμεση γνώση των οφειλών του.
Σε περίπτωση δε που η οφειλή είναι άνω του ορίου που αποκλείει τη συνταξιοδότηση, θα δίδεται δίμηνη προθεσμία εξόφλησης των οφειλών, προκειμένου ο ασφαλισμένος να έχει δικαίωμα συνταξιοδότησης. Επίσης, προβλέπεται ότι σε περιπτώσεις που η σύνταξη συναρτάται με την αναπηρία του ασφαλισμένου, η έναρξη επεξεργασίας του αιτήματος γίνεται αφού προσκομισθεί βεβαίωση από το αρμόδιο ΚΕΠΑ σχετικά με το ποσοστό αναπηρίας του αιτούντος, όπως άλλωστε ίσχυε και με τις προηγούμενες ρυθμίσεις.
Τέλος προβλέπονται δύο καινοτόμοι τρόποι με τους οποίους ασφαλισμένοι που είναι κοντά στην συμπλήρωση του εκάστοτε ηλικιακού ορίου συνταξιοδότησης, δύνανται να αναγνωρίσουν περισσότερο χρόνο ασφάλισης ώστε να θεμελιώσουν συνταξιοδοτικό δικαίωμα. Ήτοι ασφαλισμένοι οι οποίοι έχουν συμπληρώσει το 67ο έτος της ηλικίας τους και χρειάζονται μέχρι 150 ημέρες ασφάλισης για να θεμελιώσουν δικαίωμα πλήρους συνταξιοδότησης, υπό την προϋπόθεση ότι δεν έχουν αναγνωρίσει περισσότερα από 5 πλασματικά έτη ασφάλισης.
Μπορούν να αναγνωρίσουν μέχρι 150 ημέρες ασφάλισης καταβάλλοντας τις αντίστοιχες εισφορές με βάση το ισχύον, κατά την αναγνώριση, ημερομίσθιο ανειδίκευτου εργάτη.
Ενώ ακόμα παρέχεται το δικαίωμα ένταξης στην προαιρετική συνέχιση της ασφάλισης, χωρίς τον έλεγχο των προϋποθέσεων ικανότητας προς εργασία, και για χρονικό διάστημα μέχρι 3 έτη, για όσους ζητούν να συνταξιοδοτηθούν και είχαν τουλάχιστον 500 ημέρες εργασίας εντός ημερολογιακής περιόδου πέντε (5) ετών πριν από την ημερομηνία υποβολής της αίτησης συνταξιοδότησης.
Τέλος ενισχύεται η αρχή της τυπικής ασφάλισης, καθώς δεν ελέγχεται η ορθή ή μη υπαγωγή του ασφαλισμένου για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο των πέντε (5) ετών από τον χρόνο του ελέγχου για περιπτώσεις αναγνώρισης πλασματικού χρόνου.
Το υπουργείο Εργασίας προσπαθεί να λύσει, ίσως ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα της χώρας εδώ και πολλά έτη. Αν βέβαια είχε εγκαίρως προχωρήσει στην απλοποίηση των διαδικασιών και στην πρόσληψη προσωπικού την οποία συνεχίζει με ιδεοληπτική επιμονή να αρνείται, δεν θα είχαμε φτάσει σε αυτό το σημείο καθυστερήσεων . Το αν οι αλλαγές που προωθήθηκαν είναι ικανές να λύσουν το πρόβλημα και παράλληλα να διασφαλιστεί η νομιμότητα και το δημόσιο χρήμα θα αποδειχθεί στην πράξη. Εδώ κεντρικό ρόλο καλούνται να διαδραματίσουν οι ελεγκτικοί μηχανισμοί του ΕΦΚΑ.