της Σιλβί Κοφμάν *
Η σκηνή εκτυλίσσεται στις 26 Ιανουαρίου στα σαλόνια του γαλλικού Υπουργείου Εξωτερικών. Ο γερμανός ΥΠΕΞ Φρανκ-Βάλτερ Σταϊνμάγιερ, που θα γίνει «πρόεδρος Σταϊνμάγιερ» όταν διαδεχθεί αυτόν τον μήνα τον Γιοακίμ Γκάουκ, αποχαιρετά τη γαλλική διπλωματία. Επισήμως, βρίσκεται εκεί για τα εγκαίνια της «Νύχτας των ιδεών», μιας αναζωογονητικής πρωτοβουλίας του γαλλικού πολιτισμού. Μια ελαφριά στιγμή, όμως, λαμβάνει ξαφνικά δραματικούς τόνους. Γιατί η συνεισφορά του Σταϊνμάγιερ στη Νύχτα των ιδεών είναι προφανώς μόνο ζοφερές ιδέες.
Μιλώντας στα γερμανικά, αναφέρεται στις επικείμενες προεδρικές εκλογές στη Γαλλία, τονίζοντας ότι είναι καθοριστικής σημασίας όχι μόνο για τη Γαλλία, αλλά και για τη Γερμανία, και την υπόλοιπη Ευρώπη. Ύστερα το γυρίζει στα γαλλικά και απευθύνει έκκληση στο ακροατήριό του: «Σας παρακαλώ, μην υποκύψετε στις σειρήνες του λαϊκισμού».
Λίγο νωρίτερα, στη Σορβόννη, ο πρόεδρος Γκάουκ είχε απευθύνει τον δικό του αποχαιρετισμό, μιλώντας για αγάπη, για λογοτεχνία, και φυσικά για την Ευρώπη, «που γέννησε μεγάλη φρίκη». Η Ευρώπη δεν γνώρισε ποτέ μια χρυσή εποχή, τόνισε, ούτε θα γνωρίσει. «Είναι απλώς ένας τόπος όπου γίνεται μια αδιάκοπη μάχη για την ανθρωπιά, την ελευθερία και το δίκαιο, τη δικαιοσύνη και τη δημοκρατία».
Μοιάζει λίγο με συντονισμένο σχέδιο, αλλά την ίδια ημέρα, στο Βερολίνο, ο διάδοχος του Σταϊνμάγιερ στο Υπουργείο Εξωτερικών, ο Ζίγκμαρ Γκάμπριελ, απηύθυνε προειδοποίηση μιλώντας στην Μπούντεσταγκ: «Μετά το Brexit», είπε, «αν οι εχθροί της Ευρώπης κερδίσουν έδαφος στην Ολλανδία και τη Γαλλία, το μεγαλύτερο πολιτισμικό σχέδιο του 20ού αιώνα, η Ευρωπαϊκή Ένωση, θα κινδυνεύσει με κατάρρευση».
Στις αρχές του 2017, η Ευρώπη είναι πολιορκημένη. Και η απειλή δεν γίνεται πουθενά πιο αισθητή απ’ ό,τι στο Βερολίνο. Στα δυτικά, ο Τραμπ. Στα ανατολικά, ο Πούτιν. Στον νότο, ο Ερντογάν. Οι αυταρχικοί αυτοί ηγέτες έχουν μια πολιτική κουλτούρα αντίθετη από τη δική μας, εκδηλώνουν ανοιχτά την εχθρότητά τους προς το ευρωπαϊκό σχέδιο και εκθειάζουν το Brexit, ενθαρρύνοντας κι άλλους να ακολουθήσουν το παράδειγμα της Βρετανίας. Ο επόμενος πρεσβευτής των Ηνωμένων Πολιτειών στην ΕΕ, ο Τεντ Μάλοτς, υπερηφανεύτηκε τις προάλλες στο BBC ότι συνέβαλε στην πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, προσθέτοντας ότι «υπάρχει και μια άλλη Ένωση που πρέπει να εξουδετερωθεί». Αναφερόμενος δε στον πρόεδρο της Κομισιόν Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, είπε πως «ήταν ένας καλός δήμαρχος μιας μικρής πόλης του Λουξεμβούργου και εκεί πρέπει να επιστρέψει».
Άμα έχεις τέτοιους φίλους, τι τους θέλεις τους εχθρούς; Πέρα από την καναδική εξαίρεση και τη μακρινή Ιαπωνία, η Ευρώπη έχει πλέον ελάχιστους συμμάχους. Αν η Κίνα του Σι Τζινπίνγκ ενδιαφέρεται πολύ γι’ αυτήν, ο λόγος είναι οι επιχειρήσεις της και όχι το «πολιτισμικό της σχέδιο». Η Μέση Ανατολή είναι ένα ηφαίστειο που εκρήγνυται, πλήττοντας ευθέως την Ευρώπη. Η Αφρική, η ήπειρος όλων των υποσχέσεων, είναι και η ήπειρος απ’ όπου φεύγουν οι μετανάστες που αποσταθεροποιούν τη Γηραιά Ήπειρο.
Παρά τη θέλησή της, η Ευρώπη γίνεται ο θεματοφύλακας της κληρονομιάς του Διαφωτισμού. Βρίσκεται όμως στο στόχαστρο όλων των ειδών των επιθέσεων και δεν έχει εμβολιαστεί γι’ αυτόν τον ιό. Αυτό ακριβώς είναι που προκαλεί πανικό στο Βερολίνο: η Άγγελα Μέρκελ πρέπει να σηκώσει στους ώμους της τις ευρωπαϊκές αξίες, κι αυτό δεν μπορεί να το κάνει μόνη της όταν έχει μπροστά της μια δύσκολη εκλογική αναμέτρηση.
Όπως είναι φυσικό λοιπόν, το Βερολίνο στρέφεται προς το Παρίσι. Αλλά το θέαμα της Γαλλίας ανησυχεί τους γερμανούς ηγέτες. Τρεις μήνες πριν από τον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών, η Μαρίν Λεπέν προηγείται σε όλες τις δημοσκοπήσεις με το 25% των ψήφων και τα δύο μεγάλα κόμματα της Δεξιάς και της Αριστεράς βρίσκονται στα πρόθυρα της διάλυσης. Απερίσκεπτα – και αφού έκανε το ίδιο λάθος το 2012 με τον Νικολά Σαρκοζί –, η Μέρκελ συντάχθηκε με τον Φρανσουά Φιγιόν, που σήμερα αντιμετωπίζει δυσκολίες εξαιτίας του «Πενελόπγκεϊτ». Να γιατί ο Σταϊνμάγιερ, ο Γκάουκ και ο Γκάμπριελ κρούουν σήμερα τον κώδωνα του κινδύνου. Αν η Γαλλία παραδοθεί τον Μάιο στον λαϊκισμό, το πλήγμα για τη Γερμανία θα είναι τεράστιο. Κι αν η Γερμανία δεν πάει καλά το φθινόπωρο, θα καταρρεύσει ολόκληρο το ευρωπαϊκό οικοδόμημα.
Αυτό είναι το μαύρο σενάριο. Το ροζ σενάριο, πάλι, είναι το εξής: στις 7 Μαΐου, οι Γάλλοι εκλέγουν πρόεδρο έναν δημοκράτη και ευρωπαϊστή και μετά τους Αυστριακούς φρενάρουν το κύμα των λαϊκιστικών εξεγέρσεων. Οι Γερμανοί παίρνουν με τη σειρά τους το μήνυμα και χαλαρώνουν την πολιτική της λιτότητας. Ο σοσιαλδημοκράτης Μάρτιν Σουλτς και/ή η Άγγελα Μέρκελ σχηματίζουν κυβέρνηση. Το Παρίσι και το Βερολίνο δίνουν από κοινού νέα ώθηση στον γαλλογερμανικό άξονα και επανιδρύουν την Ευρώπη. Τη μόνη δύναμη που μπορεί να αντιμετωπίσει το ντελίριο του Ντόναλντ Τραμπ και να αποτελέσει πυξίδα γι’ αυτούς που αντιστέκονται.
* Η Σιλβί Κοφμάν είναι αρθρογράφος της Le Monde
Πηγή: Le Monde, ΑΠΕ-ΜΠΕ