Σήμερα, μία εβδομάδα μετά τη ρωσική στρατιωτική εισβολή αναμένεται να διεξαχθεί ο δεύτερος γύρος συνομιλιών μεταξύ των κυβερνήσεων της Ρωσίας και της Ουκρανίας για την πιθανή κήρυξη κατάπαυσης του πυρός.
Οι δύο πλευρές συμφώνησαν οι συνομιλίες να συνεχιστούν στην Μπρεστ (δυτική Λευκορωσία) και ο ρωσικός στρατός δεσμεύθηκε να εγγυηθεί πως θα υπάρξει «ασφαλής διάδρομος» για τη διέλευση της ουκρανικής αντιπροσωπείας.
Η ουκρανική πλευρά απλά επιβεβαίωσε ότι συμφώνησε να συνεχιστούν οι συνομιλίες – τίποτε άλλο.
Ωστόσο το ουκρανικό υπουργείο Εξωτερικών αξίωσε η Ρωσία να κηρύξει κατάπαυση του πυρός στις περιοχές Χαρκίβ και Σούμι (ανατολικά), ώστε να μπορέσουν να φύγουν οι άμαχοι.
Ο πρώτος γύρος των διαπραγματεύσεων, τη Δευτέρα στα σύνορα Ουκρανίας-Λευκορωσίας, δεν είχε κανένα απτό αποτέλεσμα.
Belovezhskaya Pushcha: Η ιστορία πίσω από την τοποθεσία όπου θα γίνει ο δεύτερος γύρος διαπραγματεύσεων
Σύμφωνα με τον Ρώσο διαπραγματευτή Βλαντίμιρ Μεντίνσκι, ο δεύτερος γύρος συνομιλιών ανάμεσα στις δύο αντιπροσωπείες θα γίνουν σε λευκορωσικό έδαφος, σε περιοχή στην οποία έχει συμφωνηθεί “από κοινού”, και “όχι μακριά από τα πολωνικά σύνορα”, ενώ αντικείμενο των διαπραγματεύσεων είναι η εκεχειρία. Τόπος διεξαγωγής της συνάντησης είναι το Belovezhskaya Pushcha, στο ξενοδοχείο όπου υπεγράφη στις 26 Δεκεμβρίου 1991 η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης.
Όταν ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ παραιτήθηκε, δίνοντας ένα τέλος στην ΕΣΣΔ, οι ηγέτες της Ρωσίας, της Ουκρανίας και της Λευκορωσίας δεν είχαν πολλές επιλογές. Οι τρεις άνδρες είχαν υπογράψει μια συνθήκη 17 ημέρες νωρίτερα για τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης – μια βαρυσήμαντη απόφαση που φαίνεται να ελήφθη χωρίς να έχει προηγηθεί σχεδιασμός.
Ήταν αποτέλεσμα της διακήρυξης 142-Н του Ανωτάτου Σοβιέτ της Σοβιετικής Ένωσης. Η διακήρυξη επιβεβαίωσε την ανεξαρτησία των πρώην Σοβιετικών δημοκρατιών και ίδρυσε την Κοινοπολιτεία των Ανεξάρτητων Κρατών (ΚΑΚ), παρόλο που πέντε από τους υπογράφοντες το επικύρωσαν πολύ αργότερα ή δεν το έκαναν καθόλου. Την προηγούμενη μέρα, ο πρόεδρος της Σοβιετικής Ένωσης Μιχαήλ Γκορμπατσώφ, ο όγδοος και τελευταίος ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης, παραιτήθηκε και έδωσε τις εξουσίες του – συμπεριλαμβανομένων των κωδικών εκτόξευσης των Σοβιετικών πυρηνικών πυραύλων – στον Ρώσο πρόεδρο Μπόρις Γέλτσιν. Εκείνο το βράδυ, στις 7:32 μ.μ. η σοβιετική σημαία υπεστάλη από το Κρεμλίνο για τελευταία φορά και αντικαταστάθηκε με την προεπαναστατική Ρωσική σημαία.
Έως τον Δεκέμβριο 1991, το Τείχος του Βερολίνου είχε πέσει και είχε εξαλειφθεί ο κομμουνισμός στην Ανατολική Ευρώπη. Όμως η Σοβιετική Ένωση υπήρχε ακόμη και κυβερνούσε το Κομμουνιστικό Κόμμα με επικεφαλής τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Το μεγαλύτερο πρόβλημά του, καθώς η χρονιά πλησίαζε στο τέλος της, ήταν τα κινήματα ανεξαρτησίας σε ορισμένες σοβιετικές δημοκρατίες. Από τον Αύγουστο έως τον Δεκέμβριο, όλες οι ενωσιακές δημοκρατίες, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας, είχαν ανακηρύξει ανεξαρτησία. Η ΕΣΣΔ θα μπορούσε να επιβιώσει χωρίς τις δημοκρατίες της Βαλτικής -Εσθονία, Λετονία και Λιθουανία- αλλά όχι χωρίς την Ουκρανία ή τη Ρωσία.
Ο νεοεκλεγείς πρόεδρος της Ουκρανίας Λεονίντ Κραβτσούκ αναζητούσε τρόπο να απελευθερωθεί από τη Μόσχα και τον πρόεδρο της Ρωσίας, Μπόρις Γέλτσιν, και ήθελε να αποσπάσει περισσότερη εξουσία από τον Γκορμπατσόφ. Έτσι, όταν συμφώνησαν να συναντηθούν στις 8 Δεκεμβρίου, με τον Λευκορώσο ομόλογό τους, Στανισλάβ Σούσκεβιτς, θα μπορούσε να είχε προβλεφθεί ότι δεν θα προέκυπτε τίποτα καλό για τον Γκορμπατσόφ. Και όμως, φαίνεται πως δεν είχε υπάρξει εκ των προτέρων συμφωνία για να δοθεί το τελευταίο χτύπημα στην ΕΣΣΔ.
Ο Σούσκεβιτς επιμένει ότι η ατζέντα της συνάντησης ήταν να συζητήσουν την προμήθεια πετρελαίου και αερίου από τη Ρωσία στη Λευκορωσία τον χειμώνα. “Η οικονομία μας ήταν σε κρίσι, δεν μπορούσαμε να πληρώσουμε για τις προμήθειες και δεν είχαμε κανέναν να μας δανείσει, οπότε θέλαμε να ζητήσουμε από τη Ρωσία να μας βοηθήσει, ώστε να μην παγώσουμε εκείνο τον χειμώνα. Αυτός ήταν ο στόχος της συνάντησής μας. Προσκαλέσαμε και την Ουκρανία, επειδή θέλαμε τη διαφάνεια και δεν θέλαμε να κάνουμε συμφωνίες με τη Μόσχα πίσω από την πλάτη της Ουκρανίας”.
Η τηλεφωνική μας επικοινωνία διακόπτεται διαρκώς. Ο Σούσκεβιτς εξηγεί ότι ακόμη και τώρα, ένα τέταρτο του αιώνα αργότερα, το θέμα της διάλυσης της ΕΣΣΔ εξακολουθεί να είναι απαγορευμένο στη Λευκορωσία. Οι διακοπές στην τηλεφωνική γραμμή, λέει, είναι έργο των μυστικών υπηρεσιών της Λευκορωσίας.
Ωστόσο, ο Λεονίντ Κραβτσούκ θυμάται εντελώς διαφορετικά τη συνάντηση. “Όταν ο Σούσκεβιτς μιλάει για πετρέλαιο και φυσικό αέριο – δεν έχω ιδέα με τι ασχολείται!” είπε ο πρώην ηγέτης της Ουκρανίας.
“Δεν μου είχαν πει τίποτα για το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Νόμιζα ότι θα πήγαινα εκεί για να συζητήσουμε για το μέλλον της ΕΣΣΔ. Η χώρα σπαρασσόταν από αντιφάσεις, οι άνθρωποί της εξαντλημένοι από κρίσεις, συγκρούσεις, πολέμους και ουρές. Μαζευτήκαμε στη Λευκορωσία για να συζητήσουμε πού οδεύει η χώρα και ίσως να υπογράψουμε μια αναφορά ή μια δήλωση, προκειμένου να επιστήσουμε την προσοχή στην κρίση στην οποία βρισκόμασταν”.
Όμως, όποια κι αν ήταν η προκαθορισμένη ατζέντα και οι τρεις ηγέτες συμπεριλαμβανομένου του Μπόρις Γέλτσιν, γνώριζαν ότι η σύγκληση συνάντησης χωρίς να ενημερωθεί πρώτα ο Γκορμπατσόφ ήταν επικίνδυνη. Ωστόσο, στο τέλος του 1991, οι περιφερειακοί ηγέτες αντιμετώπιζαν σε μεγάλο βαθμό τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ ως άσχετο. “Φυσικά ήταν φαινομενικά ο αρχηγός, αλλά δεν είχε δύναμη” είπε ο Κραβτσούκ.
“Μετά το πραξικόπημα εναντίον του τον Αύγουστο του 1991, είχε χάσει την εξουσία του. Είχε επανέλθει μετά, αλλά δεν είχε πλέον πραγματική εξουσία. Βλέπαμε ότι η εξουσία μεταβιβαζόταν στους ηγέτες των δημοκρατιών. Αν και ο Γκορμπατσόφ ήθελε να αναδιαμορφώσει τη χώρα σε μία νέα μορφή ένωσης, δεν μπορούσε πραγματικά να το κάνει”.
Έτσι, στις 7 Δεκεμβρίου 1991, ο Ρώσος ηγέτης Μπόρις Γέλτσιν, ο Ουκρανός Λεονίντ Κραβτσούκ και ο Λευκορώσος Στανισλάβ Σουσκέβιτς συναντήθηκαν σε εξοχικό κτήμα, που προοριζόταν για ανώτατους κομμουνιστές αξιωματούχους, στην Belavezha, κοντά στα πολωνικά σύνορα. “Ήταν μια πολυτελής κατοικία, προορισμένη να υποδέχεται ανώτατους Σοβιετικούς αξιωματούχους” είπε ο Σκουσκέβιτς.
Την επόμενη μέρα, στις 8 Δεκεμβρίου, στις 9 το πρωί οι ηγέτες με τους πρωθυπουργούς και αρκετούς αξιωματούχους, συγκεντρώθηκαν για διαπραγματεύσεις, ενώ ακόμη δεν γνώριζαν ποιο θα ήταν το θέμα συζήτησης. Η πρώτη πρόταση ήρθε από Ρώσο σύμβουλο, τον Γκενάντι Μπουρμπούλις και δεν μπορούσε να είναι πιο ριζοσπαστική. “Θα θυμάμαι τη φράση έως το τέλος της ζωής μου” είπε ο Σουσκέβιτς.
“Είναι η εναρκτήρια δήλωση της συμφωνίας μας, η μόνη που εγκρίθηκε χωρίς επιχειρήματα. “Η ΕΣΣΔ, ως γεωπολιτική πραγματικότητα και ως υποκείμενο του διεθνούς δικαίου – έπαψε να υπάρχει”. Και ήμουν ο πρώτος που είπα ότι θα το υπογράψω αυτό”.
Η συμφωνία θα έθετε εκτός τον Σοβιετικό πρόεδρο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ενώ θα έδινε μεγαλύτερη εξουσία στη Μόσχα, στον πρόεδρο της Ρωσίας Μπόρις Γέλτσιν. Αλλά θέτοντας ένα τέλος στην αιωνόβια ρωσική αυτοκρατορία και τον διάδοχό της, την ΕΣΣΔ, ήταν ένα μεγάλο βήμα. Χρόνια αργότερα, πολλοί αναρωτήθηκαν αν οι τρεις πολιτικοί ήταν εντελώς νηφάλιοι όταν πήραν αυτήν τη μνημειώδη απόφαση.
Τις επόμενες ώρες, εγκρίθηκαν συνολικά 14 άρθρα. Γύρω στις 15.00 το έγγραφο που επιβεβαίωσε τη διάλυση της ΕΣΣΔ ήταν έτοιμο. Το επόμενο βήμα ήταν να ενημερωθεί ο κόσμος και ο κλήρος έπεσε στον Λευκορώσο ηγέτη. “Ο Γέλτσιν και ο Κραβτσούκ μου είπαν αστειευόμενοι: Σε ψηφίσαμε να ενημερώσεις τον Γκορμπατσόφ Και εγώ είπα. Ο Κραβτσούκ και εγώ προτείνουμε εσένα κ. Γέλτσιν να καλέσεις τον καλό σου φίλο, τον Αμερικανό πρόεδρο Τζορτζ Μπους. Τηλεφώνησα στο γραφείο του Γκορμπατσόφ στη Μόσχα αλλά δεν μου τον έδιναν αμέσως, με περνούσαν από γραμμή σε γραμμή και έπρεπε συνεχώς να εξηγώ ποιος είμαι. Στο μεταξύ ο Γέλτσιν, βλέποντας ότι καλούσα τη Μόσχα, τηλεφώνησε στον Μπους. Ο Αντρέι Κόζιρεφ, ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών, ήταν στην άλλη γραμμή, μεταφράζοντας τα σχόλια του Μπους”.
Ο Ουκρανός ηγέτης Λεονίντ Κραβτσούκ άκουγε. “Όσο θυμάμαι ο Μπους με ρώτησε δυο πράγματα. Αν το διάδοχο κράτος θα αναλάβει όλες τις υποχρεώσεις της ΕΣΣΔ και δεύτερον, τι θα γίνει με τα σοβιετικά πυρηνικά όπλα;” είπε ο Κραβτσούκ. “Δεν μπορούσαμε να σχολιάσουμε τα πυρηνικά όπλα, αφού δεν είχαμε συζητήσει ακόμη αυτό το ζήτημα. Αλλά όσον αφορά τις υποχρεώσεις, ο Γέλτσιν είπε, “Ναι, θα τις αναλάβουμε”.
Μέχρι εκείνη τη στιγμή, ο Λευκορώσος ηγέτης, Σουσκέβιτς είχε καταφέρει να φθάσει στον Γκορμπατσόφ και πάλι ο Ουκρανός ηγέτης άκουγε.
“Ήταν μια δύσκολη συζήτηση”, είπε ο Κραβτσούκ. “Ο Γκορμπατσόφ ήταν θυμωμένος με τον Σουσκέβιτς, λέγοντας: “Τι έκανες; Αναποδογύρισες όλο τον κόσμο! Όλοι είναι ανήσυχοι!” Αλλά ο Σουσκέβιτς παρέμεινε ήρεμος”.
Μέχρι σήμερα, ο ευγενικός Λευκορώσος ηγέτης είναι ξεκάθαρα περήφανος για τον τρόπο που χειρίστηκε αυτή την κρίσιμη συνομιλία με τη Μόσχα.
“Εξήγησα στον Γκορμπατσόφ το είδος του εγγράφου που επρόκειτο να υπογράψουμε. Απάντησε, μάλλον θέλοντας να με πατρονάρει. Και τι θα γίνει με τη διεθνή κοινότητα; Έχετε σκεφτεί την αντίδρασή τους; Και απάντησα, Βασικά, ο Μπόρις Γέλτσιν μίλησε με τον πρόεδρο Μπους και ο Μπους δεν μοιάζει να έχει πρόβλημα, στην πραγματικότητα είναι υπέρ!”
Την επόμενη ώρα, οι τρεις ηγέτες υπέγραψαν το ιστορικό έγγραφο σε μία συνέντευξή Τύπου. Μετά το τέλος της συνέντευξης ήταν ώρα να επιστρέψουν σπίτι και τότε ήταν που δείλιασε ο Στανισλάβ Σκουσκέβιτς. “Καθώς πήγαινα στην πατρίδα, άκουγα ραδιόφωνο στο αυτοκίνητο και ανακάλυψα τι γινόταν στον κόσμο. Το πρώτο πράγμα που παρατήρησα ήταν ότι τα ονόματα Γέλτσιν και Κραβτσούκ αναφέρονταν πολύ αλλά όταν αναφέρονταν στο δικό μου όνομα δεν το πρόφεραν σωστά. Τσουκέβιτς. Σεσκέβιτς, Σαρκέβιτς και οτιδήποτε ανάμεσα σ’ αυτά. Και σε όποια συχνότητα συντονίστηκα άκουγα ξανά και ξανά Κραβτσούκ. Γέλτσιν, τς, βιτς, τς,βιτς, και άλλα παράγωγα του ονόματός μου. Και τότε κατάλαβα όταν σημαντική είδηση. Μέχρι τότε ήμουν τόσο απασχολημένος που δεν είχα χρόνο να σκεφτώ. Αλλά εκείνη τη στιγμή τρόμαξα. Σκέφτηκα το 80% του περιφερειακού κοινοβουλίου είναι κομμουνιστές. Αν δεν επικυρώσουν τη συμφωνία θα έχω κάνει ένα λάθος και αυτό θα είναι το τέλος της πολιτικής μου καριέρας!”.
Ωστόσο, και τα τρία περιφερειακά κοινοβούλια επικύρωσαν τη συμφωνία και άλλες σοβιετικές δημοκρατίες προσχώρησαν μέσα στις επόμενες δύο εβδομάδες. Στις 25 Δεκεμβρίου, ο Γκορμπατσόφ παραιτήθηκα και η ΕΣΣΔ ήταν πια παρελθόν.