Ο Oλλανδός … Τραμπ και τα διδάγματα για τον λαϊκισμό

Η Ολλανδία έχει και αυτή το δικό της ακροδεξιό λαϊκιστική που αμφισβητεί το κατεστημένο: τον Γκέερτ Βίλντερς, που στις δημοσκοπήσεις φαίνεται να δίνει οριακή μάχη με τον Μαρκ Ρούτε, ηγέτη του συντηρητικού κόμματος VVD.

Οποιoς ενδιαφέρεται να βρει τα αίτια της πρόσφατης ανόδου του ακροδεξιού λαϊκισμού στη Δύση πρέπει να ρίξει μια πιο προσεκτική ματιά στην Ολλανδία. Αρκετά χρόνια προτού ο Ντόναλντ Τραμπ βάλει υποψηφιότητα για πρόεδρος των ΗΠΑ, υπήρχε ένας δημοφιλής Ολλανδός πολιτικός που επέκρινε το Ισλάμ, ο Πιμπ Φόρτουιν.

Όταν έπεσε νεκρός το 2002 από τα πυρά ενός περιβαλλοντικού ακτιβιστή, ήταν ο κ. Βίλντερς, ένα πρώην στέλεχος του VVD, αυτός που πήρε την σκυτάλη, οξύνοντας την ρητορική του κ. Φόρτουιν. Δεκαπέντε χρόνια αργότερα, οι άνθρωποι στην Ολλανδία δεν ένιωσαν ιδιαίτερη έκπληξη παρακολουθώντας τον Τραμπ να σπάει το ένα ταμπού μετά το άλλο. Γιατί άλλωστε; Για χρόνια άκουγαν τον κ. Βίλντερς και το Κόμμα για την Ελευθερία (PVV) να καταγγέλλουν τα «παλάτια του μίσους» (τζαμιά) και τους «τρομοκράτες του δρόμου» (τα παιδία μεταναστών).

Η Ολλανδία είναι παγκόσμιο ακρωτήριο όπου μπορούσες να νιώσεις το νέο zeitgeist (σ.σ. το πνεύμα της εποχής στα γερμανικά) να αναδύεται. Στη δεκαετία του 1990, φαινόταν πως θα ήταν η χώρα που βρισκόταν πιο κοντά «στο τέλος της ιστορίας». Τα κόμματα της είχαν γίνει τόσο απαράλλαχτα που το VVD κατάφερε να σχηματίσει δύο σταθερούς κυβερνητικούς συνασπισμούς με το ακριβώς αντίθετο του στην πολιτική, το σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό κόμμα.

To 1995 ο τότε πρωθυπουργός των Εργατικών, Βιμ Κομ, περιέγραψε την αποτίναξη του ιδεολογικού μανδύα ως μια «απελευθερωτική εμπειρία». Πουθενά αλλού δεν ήταν η πολιτική τάξη τόσο τεχνοκρατική όσο στην Ολλανδία. Ωστόσο, ήταν μια από τις πρώτες χώρες που ήρθε αντιμέτωπη με ρωγμές στην μεταπολεμική φιλελεύθερη συναίνεση. Γιατί; Το 1999, η ολλανδική εθνική στατιστική υπηρεσία συνέχιζε να καταγράφει ιστορικά υψηλά ποσοστά εμπιστοσύνης στο πολιτικό σύστημα. Σύμφωνα με τον Μαρκ Μπόβενς, καθηγητή δημόσιας διοίκησης, μόνο η κομμουνιστική Βόρεια Κορέα ήταν σε θέση να παρουσιάσει ανάλογα νούμερα.

Αλλά μόλις τρία χρόνια αργότερα, η εμπιστοσύνη αυτή είχε υποχωρήσει στο μισό.

Είναι λάθος λοιπόν, να σκεφτόμαστε ότι οι ακροδεξιοί λαϊκιστές απλά εκφράζουν αυτό που «ο λαός» νιώθει εδώ και καιρό. Η πραγματικότητα είναι πως δημιούργησαν κάτι καινούργιο, στη συνέχεια έλαβαν ώθηση από τις επιθέσεις τις 11 Σεπτεμβρίου και από τότε παρασύρουν τους Ολλανδούς προς τα δεξιά.

Κατά παράδοξο τρόπο, η τεχνοκρατία συνεχίζει να κυριαρχεί στο οικονομικό μέτωπο. Το 2012 οι σοσιαλδημοκράτες και οι συντηρητικοί συμμάχησαν σε μια ακόμα κυβέρνηση. Την ημέρα μετά τις εκλογές εκείνης της χρονιάς, ένα τίτλος στην κεντρώα εφημερίδα Volkskrant διακήρυττε ότι το «κέντρο επέστρεψε», σαν να είχε ηττηθεί ο λαϊκισμός.

Το ολλανδικό κέντρο, όπως και το κέντρο στις ΗΠΑ και στο Ηνωμένο Βασίλειο, έχει βασιστεί εδώ και καιρό σε μια στρατηγική παράθεσης γεγονότων, με ένα πραγματιστικό και μετα-ιδεολογικό προφίλ.

Το σκεπτικό είναι πως μόλις η οικονομία επιστρέψει σε ανοδική τροχιά, οι ψηφοφόροι θα επιστρέψουν. Σήμερα, δεν έχουμε αυταπάτες για το που οδηγεί αυτή η προσέγγιση. Μια οικονομική ανάκαμψη δεν θα γιατρέψει όλες τις πληγές. Χρειαζόμαστε ένα ριζικά διαφορετικό αφήγημα, μια ιδέα ή ένα όραμα που δεν θα οδηγήσει από τώρα σε σαρωτικές εκλογικές νίκες αλλά που μπορεί, όπως και ο Φόρτουιν πριν από 15 χρόνια, να προσελκύσει ένα κύμα στήριξης.

Υπάρχουν ενδείξεις ότι κάτι κινείται στην Ολλανδία. Σκεφτείτε το κίνημα για ένα βασικό καθολικό εισόδημα.

Πριν από τρία χρόνια, λίγοι είχαν ακούσει την ιδέα, αλλά σήμερα οι δήμαρχοι 20 πόλεων θέλουν να το δοκιμάσουν. Είναι ένα παράδειγμα αυθεντικού αντίδοτου στον ακροδεξιό λαϊκισμό και πως αντί να μένουν προσκολλημένοι στο status quo ή να παραχωρούν έδαφος στους λαϊκιστές, οι πολίτες μπορούν να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους.