Η επόμενη μέρα μετά την εκλογή Μπάιντεν: Οι μεγαλες προκλήσεις για τον νέο Πρόεδρο των ΗΠΑ – Οι προσδοκίες της Ελλάδας

Του Καθηγητή Σπύρου Λίτσα, Ph.D

Σίγουρα δεν είναι δίκαιο να ζητάμε από τον νέο Αμερικανό Πρόεδρο τόσα πολλά σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα, αλλά το σίγουρο είναι ότι το κενό, κυρίως ψυχολογικό, που δημιουργήθηκε την τελευταία τετραετία μεταξύ των ΗΠΑ και όλου του υπόλοιπου κόσμου δημιουργεί μια τέτοια υπερβολή.
Ο νέος Πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, έχει τις ευχές της πλειοψηφίας των δυτικών πολιτών αφού τα τελευταία τέσσερα χρόνια οι ΗΠΑ είδαν τη θετική της αύρα να καταρρέει εξαιτίας της ανορθολογικής μεθοδολογίας που ακολούθησε ο Νο. 45 ως προς τη διακυβέρνηση του πρώτου κράτους του Δυτικού Κόσμου. Δεν προτίθεμαι όμως να σπαταλήσω αυτές τις γραμμές με τα έργα και τις ημέρες του Νο.45 όταν μπροστά μας ξεκινά μια νέα εποχή με τους καλύτερους οιωνούς αφού ο Μπάϊντεν υπέγραψε ήδη την επιστροφή των ΗΠΑ στη συμφωνία των Παρισίων που αποτελεί το θεμέλιο λίθο της υιοθέτησης της Πράσινης Ατζέντας από όλα τα κράτη του πλανήτη.
Βέβαια σε καμία των περιπτώσεων δεν σημαίνει ότι ο δρόμος που ανοίγεται εμπρός στο νέο Πρόεδρο ευθύς και στρωμένος με ρόδα. Αντιθέτως, ο Μπάϊντεν κληρονομεί μια Αμερική που είναι βαθιά διχασμένη και που ο λαϊκισμός δοκίμασε τη γεύση της εξουσίας και πλέον γνωρίζει ότι η ριζοσπαστικοποίηση έχει καλύτερα αποτελέσματα όταν συνοδεύεται από θεσμική ισχύ. Ταυτόχρονα, η οικονομία λόγω της COVID-19 αλλά και εξαιτίας συστημικών αρρυθμιών συνεχίζει να παράγει αστάθεια, ενώ οι ΗΠΑ έχουν απωλέσει σημαντικά μεγάλο φορτίο ήπιας ισχύος στις διεθνείς υποθέσεις.
Θα μπορέσει ο Μπίντεν να επουλώσει τις πληγές στο κορμί των ΗΠΑ; Θα καταφέρει να δημιουργήσει ξανά νέες θέσεις εργασίας και να ενισχύσει την εμπιστοσύνη των πολιτών απέναντι στους θεσμούς και απέναντι στο ίδιο το κράτος; Το τελικό αποτέλεσμα δεν είναι δεδομένο αλλά το σίγουρο είναι ότι ο Αμερικανός Πρόεδρος να επιδιώξει να ενισχύσει την αγορά με το νέο-Κευνσιανισμό που είδαμε να εφαρμόζει επιτυχώς ο Μπαράκ Ομπάμα πίσω το 2008. Είναι αυτή μια καλή συνταγή; Ίσως είναι η μοναδική για να μπορέσουν οι ΗΠΑ να ξεπεράσουν το κοινωνικό-οικονομικό σοκ που έχει ήδη σωρευτεί εξαιτίας της κρίσης της πανδημίας. Αν όμως ο νέος Πρόεδρος αποφασίσει να μείνει μόνο σε αυτό το πλαίσιο και αποφύγει να οδηγήσει το Αμερικανικό οικονομικό μοντέλο σε νέα μονοπάτια οργάνωσης και ανάπτυξης που θα είναι συμβατά με τις πολύπλοκές ευκαιρίες της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης, τότε τα πράγματα δεν θα αργήσουν να τελματώσουν στις ΗΠΑ. Στο σημείο αυτό βρίσκεται και ένα εξαιρετικά δύσκολο διεθνές στοίχημα για τον Μπάϊντεν. Θα καταφέρει να θέσει σε οριστική παύση το αδιανόητα εσωστρεφές και άκαιρο M.A.G.A και να τεθεί στην πρώτη γραμμή μιας γενικής προσπάθειας του δυτικού κόσμου για αλλαγή του παραγωγικού του μοντέλου και την εδραίωση ενός νέου συνολικού εκσυγχρονισμού, τεχνολογικού αλλά και ηθικο-κανονιστικού, στον τρόπο παραγωγής πρωτογενούς πλούτου; Για να γίνει κατανοητό το μέγεθος του προβλήματος, ο χαρισματικός Μπαράκ Ομπάμα δεν κατάφερε κάτι τέτοιο αλλά αντιθέτως επέτρεψε σε αντιπαραγωγικά σχήματα λιτότητας και αποστέωσης του παραγωγικού ιστού πολλών κρατών ανά τον κόσμο να υιοθετηθούν.
Άλλο ένα μεγάλο στοίχημα που έχει μπροστά του ο νέος Πρόεδρος των ΗΠΑ, βαθιά θεσμικό και εξόχως δύσκολο ταυτόχρονα, είναι να προσφέρει τη δυνατότητα στο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα να ανασυγκροτήσει το εσωτερικό του και να απαλλαγεί από όλα αυτά τα «ψεκασμένα» στοιχεία της ΜΑGA υποκουλτούρας. Ένα πολιτικό σύστημα στο πλαίσιο της αστικής φιλελεύθερης δημοκρατίας έχει ανάγκη τη λειτουργία θεσμών που θα εξισορροπούν και θα ελέγχουν την ισχύ του φορέα που ασκεί εθνική κυριαρχία. Ο ρόλος της αντιπολίτευσης είναι ιερός και αν λειτουργεί πάνω σε μια υγιή βάση δίνει τη δυνατότητα στην εθνική κυβέρνηση να κινείται εμπρός για το καλό των πολιτών και την ενίσχυση των θεσμών. Σε διαφορετικό επίπεδο το πολιτικό σύστημα τελματώνει, δημιουργούνται δομές εσωστρέφειας και η αλαζονεία της επιβεβαιωμένης επικράτησης λειτουργεί ως η σίγουρη συνταγή πολιτικής αποτυχίας. Οι ΗΠΑ χρειάζονται το GOP (το Μεγάλο Παλαιό Κόμμα όπως ονομάζεται το Ρεπουμπλικανικό) να είναι υγιές και ανταγωνιστικό. Γι’ αυτό ο νέος Πρόεδρος θα πρέπει να δουλέψει σε επίπεδο Καπιτωλίου (Γερουσία και Βουλή των Αντιπροσώπων) με τους ηγέτες της αντιπολίτευσης ώστε να ανασυγκροτηθούν οι Ρεπουμπλικάνοι εκ των έσω.
Τέλος, στα διεθνή και εδώ οι προκλήσεις είναι τεράστιες. Ο Τζο Μπαϊντέν έχει δώσει απευθείας το στίγμα του πριν ακόμη ορκιστεί. ‘America must lead again’ έγραψε σε άρθρο του στο Foreign Affairs πρόσφατα. Τι σημαίνει αυτό; Αν ξεπεράσουμε τις αναχρονιστικές απόψεις όλων αυτών που βλέπουν πίσω από αυτό το άρθρο την επαναφορά της ηγεμονικής mantra στο πολιτικό λεξιλόγιο των ΗΠΑ και μπούμε στην ουσία των πραγμάτων, θα διαπιστώσουμε ότι στο σημείο αυτό ο νέος Πρόεδρος δείχνει πρόθυμός οι ΗΠΑ να αναλάβουν την ευθύνη της ανασυγκρότησης της διεθνούς πολιτικής πάνω σε μια βάση δυναμικής συμμετοχής στα διεθνή δρώμενα που μόνο καλό μπορεί να κάνει στις διεθνείς εξελίξεις αφού η τόνωση του συστημικού ανταγωνισμού λειτουργεί ως μηχανισμός ενίσχυσης των δομών του διεθνούς συστήματος. Θα μπορέσει όμως ο νέος Πρόεδρος να ανταγωνισθεί ξανά την Κίνα και τη Ρωσία σε κεντρικό επίπεδο, όχι τόσο ως προς την ουσία των πραγμάτων, αφού οι ΗΠΑ συνεχίζουν να είναι το ισχυρότερο κράτος στον πλανήτη, αλλά ως προς τη διάθεση των Αμερικανών πολιτών να δουν ξανά τη χώρα τους να συμμετέχει στην πρώτη γραμμή των διεθνών εξελίξεων; Ξανά ο Μπαράκ Ομπάμα απέτυχε παταγωδώς σε αυτό το επίπεδο. Η πολιτική του, ιδιαίτερα στη Μέση Ανατολή διδάσκεται πλέον στα αμφιθέατρα των Διεθνών Σχέσεων ως μια λανθασμένη μέθοδος διαχείρισης των πολιτικών υποθέσεων ενός κράτους με τόσο μεγάλο εύρος δυνατοτήτων όπως οι ΗΠΑ. Αν ο Μπάϊντεν συνεχίσει το μοντέλο της άκρατης Σινοφοβίας να διαπνέει την Αμερικανική εξωτερική πολιτική και δεν κατανοήσει τον αναθεωρητικό χαρακτήρα της Ρωσίας σε κεντρικό επίπεδο ώστε να εξισορροπήσει την υφιστάμενη μονομέρεια που πλήττει αυτή τη στιγμή την Αμερικανική μεθοδολογία τότε τα πράγματα δεν θα εξελιχθούν ευνοϊκά για τις ΗΠΑ και το δυτικό κόσμο.
Άλλη μια πρόκληση για τον νέο Πρόεδρο είναι η δυνατότητα αναγέννησης του Διατλαντισμού. Τα τελευταία τέσσερα χρόνια αυτή η υπόθεση ξεχάστηκε αλλά είναι η μοναδική σοβαρή και ρεαλιστική προοπτική για το μέλλον του Δυτικού κόσμου. Η στενότερη και δημιουργικότερη συνεργασία των ΗΠΑ με την Ε.Ε. είναι επιβεβλημένη, ένα στοιχείο βέβαια που θα εξαρτηθεί και από τις εσωτερικές πολιτικές υποθέσεις στο Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα της Γερμανίας αλλά και από τις εκλογές στη Γαλλία. Το σίγουρο είναι ότι ο νέος Πρόεδρος είναι υπέρ της Διατλαντικής Συνεργασίας σε όλα τα επίπεδα.

Ως προς την πορεία των Ελληνοτουρκικών τέλος, αν και ο νέος Αμερικανός Πρόεδρος είναι ένας πολιτικός με δεδομένες ευαισθησίες ως προς την ισορροπία ισχύος στο Αιγαίο και απέναντι στον τουρκικό αναθεωρητισμό, δεν αναμένω θεαματικές αλλαγές σε εμφανές επίπεδο. Οι ΗΠΑ θα συνεχίσουν να είναι πρόθυμές να δώσουν την ευκαιρία στην Τουρκία να εγκαταλείψει το φλερτ με τη Ρωσία, ένα δεδομένο που βάζει τον έλεγχο του αναθεωρητισμού της Άγκυρας στην Ανατολική Μεσόγειο σε δεύτερο πλάνο. Είναι δεδομένο όμως πως οι Ελληνοαμερικανικές σχέσεις θα ενισχυθούν ακόμη περισσότερο και ότι η θέση της χώρας μας στην Ανατολική Μεσόγειο έχει πλέον αναβαθμιστεί σημαντικά, γεγονός που έχει να κάνει κυρίως με την δυναμική εξωτερική πολιτική που ακολουθεί η κυβέρνηση Μητσοτάκη σήμερα στην ευρύτερη περιοχή αλλά και το θετικό ρόλο του Αμερικανού Πρέσβη G. Pyatt στις σχέσεις μεταξύ Αθηνών και Ουάσιγκτον. Είμαι λοιπόν της άποψης ότι ο νέος Πρόεδρος των ΗΠΑ θα δώσει τη δυνατότητα στην Αθήνα να ποιοτικοποιήσει το κλασσικό moto ΄Συν Αθήνα και χείρα κίνει» ενισχύοντας το ρόλο της Αθηνάς στην παραπάνω εξίσωση. Στο χέρι μας είναι να ενισχύουμε διαρκώς τον ημέτερο βραχίονα.
Οι προϋποθέσεις πλέον υπάρχουν, όχι μόνο για εμάς αλλά για το σύνολο του δυτικού κόσμου να βιώσει μια νέα εποχή σταθερότητας και ευημερίας. Μακάρι ο νέος Πρόεδρος να το πετύχει. Ο κάθε νουνεχής πολίτης του πλανήτη δεν μπορεί παρά να είναι μαζί με τον 46ο Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών. Όπως γράφω στο βιβλίο μου ‘US Foreign Policy in the Eastern Mediterranean: Power Politics and Ideology Under the Sun’, ο στόχος είναι το Make America Reliable Again να αντικαταστήσει το Make America Great Again. Mακάρι να γίνει αυτό κατορθωτό αφού ο Πρόεδρος Μπαϊντεν έχει ότι χρειάζεται για να πετύχει.

***O Σπύρος Λίτσας είναι Καθηγητής Θεωρίας των Διεθνών Σχέσεων στο τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας.