Η παγκόσμια οικονομία επιβραδύνεται σε διαρθρωτική και κυκλική βάση. Πως μπορεί να απαντήσουν οι φορείς άσκησης πολιτικής;
Μόνο με απεγνωσμένους αυτοσχεδιασμούς. Τα αρνητικά επιτόκια πέρασαν από την σφαίρα του αδιανόητου στην πραγματικότητα. Το επόμενο βήμα είναι πιθανότατα να υπάρξει και δημοσιονομική επέκταση αναφέρουν οι FT.
Αυτό είναι που προτείνει και ο ΟΟΣΑ, ένας θερμός υποστηρικτής της δημοσιονομικής λιτότητας, στο ενδιάμεσο οικονομικό του outlook. Αλλά αυτό δύσκολα θα είναι το τέλος. Μαζί με την δημοσιονομική επέκταση μπορεί να έρθει και η άμεση νομισματική στήριξη, συμπεριλαμβανομένης της πιο ριζοσπαστικής πολιτικής από όλες: την «ρίψη χρημάτων από το ελικόπτερο» που συνιστούσε ο Milton Friedman.
Αυτήν την πολιτική προβλέπει σήμερα ο Ray Dalio, ιδρυτής του hedge fund, Bridgewater. Η παγκόσμια οικονομία επιβραδύνεται υποστηρίζει, αλλά η «νομισματική πολιτική νο1» – χαμηλότερα επιτόκια – και η «νομισματική πολιτική νο2» – ποσοτική χαλάρωση- έχουν εξαντληθεί. Ως εκ τούτου, σημειώνει, ο κόσμος θα χρειαστεί μια «νομισματική πολιτική νο3» που θα στοχεύει κατευθείαν στο να ενθαρρύνει τις δαπάνες. Την πολιτική αυτή προτείνει και ο Adair Turner, πρώην επικεφαλής της Αρχής Χρηματοοικονομικών Υπηρεσιών (FSA), στο βιβλίο του Between Debt and the Devil.
Γιατί έχουμε ανάγκη τέτοια τεχνάσματα; Η σύντομη απάντηση είναι πως η παγκόσμια οικονομία επιβραδύνεται για παρατεταμένο διάστημα. Ο ΟΟΣΑ προβλέπει τώρα ότι η ανάπτυξη το 2016 «δεν θα είναι μεγαλύτερη από ότι το 2015, που ήταν η χαμηλότερη των τελευταίων πέντε ετών». Πίσω από όλα αυτά κρύβεται μια απλή αλήθεια: η παγκόσμια υπερπροσφορά αποταμίευσης (global savings glut) – η τάση η προσδοκώμενη αποταμίευση να αυξάνεται περισσότερο από την προσδοκώμενη επένδυση- γίνεται μεγαλύτερη και μαζί της επιδεινώνεται και το «σύνδρομο χρόνιου ελλείμματος ζήτησης».
Αυτό το στάδιο αδύναμης ζήτησης πρέπει να αντιμετωπιστεί στο ιστορικό του πλαίσιο. Το μακροπρόθεσμο πραγματικό επιτόκιο για ασφαλή χρεόγραφα υποχωρεί για τουλάχιστον δύο δεκαετίες. Βρίσκεται κοντά στο μηδέν από την χρηματοπιστωτική κρίση του 2007-2009. Είχε προηγηθεί μια μη βιώσιμη δυτική πιστωτική έκρηξη που αντιστάθμισε τις αδυναμίες στην ζήτηση. Στην συνέχεια, τα δημοσιονομικά ελλείμματα, τα μηδενικά επιτόκια και η διόγκωση των ισολογισμών των κεντρικών τραπεζών σταθεροποίησαν την ζήτηση στην Δύση, ενώ η πιστωτική επέκταση χρηματοδότησε μια μαζική επένδυση στην Κίνα.
Οι χαλαρές νομισματικές πολιτικές στην Δύση και οι χαλαρές πιστωτικές πολιτικές στην Κίνα οδήγησαν στην ανάπτυξη στις αγορές εμπορευμάτων που ακολούθησε την κρίση, αν και η εντυπωσιακή ανάπτυξη της Κίνας ήταν ο πιο σημαντικός παράγοντας.
Το τέλος των πιστωτικών αυτών εκρήξεων είναι μια σημαντική αιτία για την τωρινή αδύναμη ζήτηση. Αλλά και η ζήτηση είναι αδύναμη και αν συγκριθεί με την επιβράδυνση στην ανάπτυξη της προσφοράς.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, η ανάπτυξη της προσφοράς εργασίας και της παραγωγικότητας της εργασίας έχουν πέσει σημαντικά από τα μέσα της περασμένης δεκαετίας. Η χαμηλότερη δυνητική ανάπτυξη αποδυναμώνει με την σειρά την ζήτηση, γιατί μειώνει την επένδυση, που είναι ένας σημαντικός παράγοντας για την πραγματοποίηση δαπανών σε μια καπιταλιστική οικονομία.
Είναι αυτό το πλαίσιο – της επιβράδυνσης της ανάπτυξης της προσφοράς, της αύξησης των ανισορροπιών ανάμεσα στις προσδοκώμενες αποταμιεύσεις και επενδύσεις, του τέλους των μη βιώσιμων πιστωτικών εκρήξεων και το κυριότερο μιας κληρονομιάς υψηλού χρέους και αποδυναμωμένων δημοσιονομικών συστημάτων – που εξηγεί τις σημερινές δυσκολίες. Εξηγεί επίσης, γιατί οι οικονομίες που δεν μπορούν να δημιουργήσουν αρκετή ζήτηση τείνουν προς μια ανάπτυξη μέσω μείωσης της συναλλαγματικής ισοτιμίας και στόχο την τόνωση των εξαγωγών.
Η Ιαπωνία και η ευρωζώνη συγκαταλέγονται στο κλαμπ αυτό. Το ίδιο και οι αναδυόμενες οικονομίες με συναλλαγματικές ισοτιμίες σε ελεύθερη πτώση. Η Κίνα αντιστέκεται, αλλά για πόσο καιρό; Ένα πιο αδύναμο γουάν φαίνεται αναπόφευκτο ότι και αν λένε οι αρχές.
Δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις για τις παγκόσμιες οικονομικές ανισορροπίες, μόνο καταπραϋντικά. Η σημερινή αγαπημένη μόδα στην νομισματική πολιτική είναι τα αρνητικά επιτόκια. Ο κ. Dalio υποστηρίζει ότι: «Eνώ τα αρνητικά επιτόκια θα κάνουν λιγότερο ελκυστικό το ρευστό (αλλά όχι πολύ), δεν θα οδηγήσουν τους αποταμιευτές να αγοράσουν το είδος των στοιχείων ενεργητικού που θα χρηματοδοτήσουν τις δαπάνες». Συμφωνώ. Δεν μπορεί να φανταστώ ότι οι επιχειρήσεις θα σπεύσουν να επενδύσουν.
Το ίδιο ισχύει και την συμβατική ποσοτική χαλάρωση. Ο μεγαλύτερος αντίκτυπος των πολιτικών αυτών μεταδίδεται συνήθως μέσω των συναλλαγματικών ισοτιμιών. Στην πραγματικότητα, οι υπόλοιπες χώρες θα αναζητούν ανάπτυξη μέσω τόνωσης των εξαγωγών έναντι των υπερχρεωμένων Αμερικανών καταναλωτών. Δεν είναι κάτι που μπορεί να κρατήσει.
Μια εναλλακτική είναι η δημοσιονομική πολιτική. Ο ΟΟΣΑ υποστηρίζει πειστικά, ότι η συντονισμένη επέκταση των δημόσιων επενδύσεων, σε συνδυασμό με τις κατάλληλες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, μπορούν να τονώσουν την ανάπτυξη και να μειώσει τον λόγο του χρέους προς το ΑΕΠ. Αυτό είναι σε ένα βαθμό πιθανό, γιατί οι μεγάλες κυβερνήσεις έχουν την δυνατότητα να δανειστούν με μηδενικά ακόμα και αρνητικά επιτόκια για μακροπρόθεσμο διάστημα. Η εμμονή της λιτότητας, ακόμα και όταν το κόστος δανεισμού είναι χαμηλό, αποτελεί τρέλα.
Αν οι δημοσιονομικές αρχές δεν είναι πρόθυμες να συμπεριφερθούν έλλογα – και τα σημάδια δείχνουν πως δεν είναι – οι κεντρικές τράπεζες είναι οι μοναδικοί παίκτες. Μπορούν να λάβουν άδεια να στείλουν χρήματα, ιδανικά σε ηλεκτρονική μορφή, σε κάθε ενήλικο πολίτη. Θα αύξανε αυτό την ζήτηση; Αναμφίβολα. Με βάση τις υπάρχουσες νομισματικές ρυθμίσεις, θα οδηγούσε και σε μια μόνιμη αύξηση στα αποθεματικά των εμπορικών τραπεζών στην κεντρική τράπεζα. Ο εύκολος τρόπος για να περιοριστούν μακροπρόθεσμες νομισματικές συνέπειες θα ήταν να αυξηθούν τα ελάχιστα αποθεματικά. Αυτό θα γινόταν ένα θετικό χαρακτηριστικό των ασταθών τραπεζικών μας συστημάτων.
Το βασικό σημείο είναι το εξής. Οι οικονομικές δυνάμεις που έχουν φέρει την παγκόσμια οικονομία σε μηδενικά πραγματικά επιτόκια και σε αρνητικά επίπεδα τα επιτόκια των κεντρικών τραπεζών, έχουν αρχίσει να ενισχύονται. Αυτό δείχνει η παγκόσμια οικονομία. Αυτό καταδεικνύει η νομισματική πολιτική. Σε όλο και μεγαλύτερο βαθμό αυτό αποκαλύπτουν οι τιμές των στοιχείων ενεργητικού.
Οι φορείς άσκησης πολιτικής πρέπει να προετοιμαστούν για ένα νέο «new normal» στο οποίο οι πολιτικές θα είναι πιο αντισυμβατικές και δύσκολες ή και τα δύο. Μπορεί ο κόσμος να δραπετεύσει από την χρόνια αδυναμία ζήτησης; Αναμφίβολα και ναι. Θα δραπετεύσει; Αυτό απαιτεί μεγάλη αποφασιστικότητα. Όταν έχουμε εξαντλήσει σχεδόν ότι είναι εφικτό, αυτό που απομένει, όσο απίθανο και αν φαίνεται, πρέπει να είναι η απάντηση.
Πηγή: Financial Times, Euro2day.gr