FT: Ποιες παγίδες κρύβει το 2017 για την παγκόσμια ανάπτυξη

Όπως υποστήριξα σε άρθρο που δημοσιεύτηκε στους Financial Times τέτοια εποχή πέρυσι, το πιο εντυπωσιακό στοιχείο για την παγκόσμια οικονομία είναι πως έχει αναπτυχθεί κάθε χρονιά μετά τις αρχές της δεκαετίας του 1950.

Το 2017 είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα αναπτυχθεί και πάλι, πιθανότατα με ταχύτερο ρυθμό από το 2016, όπως έχει υποστηρίξει πειστικά ο Γκάβιν Ντέιβις. Οπότε τι μπορεί να πάει λάθος;

Η αντιμετώπιση της ανάπτυξης ως κάτι δεδομένο είναι αναντίρρητα ένα από τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά του σύγχρονου κόσμου. Αλλά η συνεχής ανάπτυξη είναι ένα σχετικά πρόσφατο φαινόμενο.

Η παγκόσμια παραγωγή συρρικνώθηκε στις μια από τις πέντε χρονιές από το 1900 ως το 1947. Μια από τις επιτυχίες των φορέων άσκησης πολιτικής μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο είναι ότι έκαναν πιο σταθερή την ανάπτυξη.

Αυτό οφείλεται εν μέρει στο ότι ο κόσμος έχει αποφύγει καταστροφές σαν τους δύο παγκόσμιους πολέμους και την κρίση του 1929. Οφείλεται επίσης, όπως έχει επισημάνει ο Αμερικανός οικονομολόγος Χάιμαν Μίνσκι, στην ενεργητική διαχείριση του νομισματικού συστήματος, στη μεγαλύτερη ανοχή απέναντι στα δημοσιονομικά ελλείμματα κατά τη διάρκεια υφέσεων και στο αυξημένο μέγεθος των κυβερνητικών δαπανών σε σχέση με την οικονομική παραγωγή.

Πίσω από την τάση για ανάπτυξη της οικονομίας κρύβονται δύο ισχυρές δυνάμεις: η καινοτομία στις προηγμένες χώρες της παγκόσμιας οικονομίας, ειδικά στις ΗΠΑ, και η προσπάθεια των υπόλοιπων οικονομιών να ακολουθήσουν.

Οι δύο δυνάμεις συνδέονται μεταξύ τους: όσο πιο πολύ καινοτομούν οι προηγμένες οικονομίες, τόσο μεγαλύτερο περιθώριο υπάρχει για τις άλλες να καλύψουν.

Ας πάρουμε το πιο ισχυρό παράδειγμα των τελευταίων 40 ετών, την Κίνα. Με βάση τα επίσημα στοιχεία (πιθανότατα λίγο φουσκωμένα), το κατά κεφαλήν ΑΕΠ αυξήθηκε 23 φορές από το 1978 ως το 2015. Ωστόσο, η Κίνα ήταν τόσο φτωχή στην αρχή αυτής της κολοσσιαίας ανάπτυξης που το μέσο κατά κεφαλήν ΑΕΠ της το 2015 ήταν μόλις το 25% του αντίστοιχου των ΗΠΑ. Ήταν μόλις το μισό της Πορτογαλίας.

Η Κίνα έχει ακόμα απόσταση να διανύσει. Ακόμα μεγαλύτερη έχει η Ινδία: το κατά κεφαλήν της ΑΕΠ ήταν περίπου το 10% του αντίστοιχου των ΗΠΑ το 2015.

Είναι σχεδόν βέβαιο ότι η παγκόσμια οικονομία θα αναπτυχθεί. Επιπλέον, είναι πολύ πιθανό ότι θα αναπτυχθεί με ρυθμό μεγαλύτερο από 3%.

Πολύ λίγες φορές μετά το 1950 αναπτύχθηκε με χαμηλότερο ρυθμό. Έχει αναπτυχθεί λιγότερο από 2% μόλις τέσσερις χρονιές από τότε, το 1975, το 1981, το 1983 και το 2009. Τις πρώτες τρεις, η αιτία ήταν τα ισχυρά σοκ στις τιμές του πετρελαίου, που πυροδότησαν οι πόλεμοι στη Μέση Ανατολή και ο αντιπληθωρισμός της Fed. Στην τελευταία, ήταν η μεγάλη ύφεση μετά την χρηματοπιστωτική κρίση του 2008.

Είναι κάτι που συμβαδίζει και με το μοτίβο μετά το 1900. Τρια είδη σοκ φαίνεται να αποσταθεροποιούν την παγκόσμια οικονομία: μεγάλοι πόλεμοι, πληθωριστικά σοκ και οικονομικές κρίσεις. Όταν ψάχνει κανείς τι είναι αυτό που μπορεί να προκαλέσει μεγάλα καθοδικά ρίσκα για την παγκόσμια ανάπτυξη, πρέπει να αξιολογεί τέτοιου είδους κινδύνους. Πολλοί εξ αυτών δεν γνωρίζουμε πότε θα έρθουν.

Για αρκετά χρόνια, οι αναλυτές ήταν πεπεισμένοι πως η ποσοτική χαλάρωση είναι βέβαιο ότι καταλήγει σε υπερπληθωρισμό. Έκαναν λάθος. Αλλά μια τεράστια δημοσιονομική τόνωση στις ΗΠΑ, σε συνδυασμό με πιέσεις στη Fed να μην προχωρήσει σε σύσφιξη της νομισματικής πολιτικής, μπορεί να προκαλέσει πληθωρισμό μεσοπρόθεσμα και ένα αντιπληθωριστικό σοκ αμέσως μετά. Αλλά οι πολιτικές του Τραμπ δεν θα οδηγήσουν σε ένα τέτοιο αποτέλεσμα μέσα στο 2017.

Αν εξετάσουμε το ενδεχόμενο μιας μεγάλης χρηματοοικονομικής κρίσης, δύο είναι οι βασικές υποθέσεις: μια διάλυση της ευρωζώνης και μια κρίση στην Κίνα. Καμία από τις δύο δεν είναι αδιανόητη. Ωστόσο, καμία δεν φαίνεται εξαιρετικά πιθανή. Η βούληση να διατηρηθεί η ευρωζώνη παραμένει μεγάλη. Η κινεζική κυβέρνηση διαθέτει τα μέσα να αποτρέψει μια πραγματική δημοσιονομική κατάρρευση. Τα ρίσκα στην ευρωζώνη και την Κίνα είναι αναμφίβολα υπαρκτά, αλλά και σχετικά μικρά.

Μια τρίτη δέσμη κινδύνων είναι γεωπολιτικοί. Την περασμένη χρονιά είχα αναφερθεί στην πιθανότητα ενός Brexit και στην «εκλογή ενός πολεμοχαρή αδαή» στην προεδρία των ΗΠΑ. Τελικά και τα δύο συνέβησαν. Οι επιπτώσεις του τελευταίου παραμένουν άγνωστες.

Δεν είναι δύσκολο να δει κανείς περαιτέρω γεωπολιτικούς κινδύνους: α) οξύτατες πολιτικές πιέσεις στην Ε.Ε., συμπεριλαμβανομένης ενδεχομένως και της εκλογές της Μαρίν Λεπέν στη γαλλική προεδρία και νέων μεταναστευτικών ροών β)τον ρεβανσισμό του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν δ)την σύγκρουση ανάμεσα στις θιγμένες ΗΠΑ του Τραμπ και την ανερχόμενη Κίνα του Σι Τζινπίνγκ ε) μια κόντρα ανάμεσα στο Ιράν και τη Σαουδική Αραβία, μια πιθανή ανατροπή της βασιλικής οικογένειας στο Ριάντ και τζιχαντιστικών εχθροπραξιών.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε και τον κίνδυνο ενός πυρηνικού πολέμου: αρκεί να κοιτάξει κανείς τις προκλήσεις της Βόρειας Κορέας, την σύγκρουση ανάμεσα σε Ινδία και Πακιστάν και τις απειλές του κ. Πούτιν.

Το 2016, το πολιτικό ρίσκο δεν είχε σημαντική επίπτωση στα οικονομικά αποτελέσματα. Τη φετινή χρονιά, οι πολιτικές εξελίξεις μπορεί να έχουν. Ένας προφανής κίνδυνος είναι ένας εμπορικός πόλεμος ανάμεσα στην Κίνα και στις ΗΠΑ, αν και οι βραχυπρόθεσμες οικονομικές επιπτώσεις μπορεί να είναι μικρότερες από ότι θα υπέθετε κανείς: το ρίσκο αντίθετα, είναι μακροπρόθεσμο. Δεν γνωρίζουμε ακόμα τις συνέπειες από το ότι η πιο σημαντική πολιτική φιγούρα στον κόσμο δεν ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για το αν αυτό που λέει είναι αλήθεια ή όχι. Το μόνο που ξέρουμε είναι πως θα ζούμε όλοι με τον κίνδυνο.

Μια πιθανή μακροπρόθεσμη τάση είναι η οικονομική μηχανή να μένει από καύσιμα. Οι αναδυόμενες οικονομίες έχουν ακόμα δυνατότητες. Αλλά στον πυρήνα, η οικονομία έχει χάσει το δυναμισμό της. Μια ένδειξη είναι η πτώση της ανάπτυξης της παραγωγικότητας. Μια άλλη είναι τα εξαιρετικά χαμηλά επιτόκια.

Ο κ. Τραμπ υπόσχεται να τονώσει την αμερικάνικη ανάπτυξη. Είναι κάτι που δεν πρέπει να αναμένεται, ειδικά αν ακολουθήσει το μονοπάτι του προστατευτισμού.

Σε κάθε περίπτωση, η ανησυχία δεν πρέπει να αφορά τι θα συμβεί τι θα γίνει φέτος, αλλά για το αν η καινοτομία στις προηγμένες οικονομίες έχει επιβραδυνθεί, όπως υποστηρίζει ο Ρόμπερτ Γκόρντον.

Μια καλή υπόθεση είναι ότι η παγκόσμια οικονομία θα αναπτυχθεί με 3 ως 4% φέτος. Είναι ακόμα πιο εύκολη η πρόβλεψη ότι οι αναδυόμενες οικονομίες, με πρωταγωνιστή την Ασία, θα συνεχίσουν να αναπτύσσονται με πιο γρήγορο ρυθμό από τις ανεπτυγμένες.

Υπάρχουν σημαντικοί κίνδυνοι που απειλούν αυτές τις προβλέψεις. Υπάρχει ακόμα μια σημαντική πιθανότητα να έχει επιβραδυνθεί για τα καλά η καινοτομία στις ανεπτυγμένες οικονομίες.