Υπάρχουν εν ζωή Βρετανοί πολίτες οι οποίοι γεννήθηκαν πριν από την εμφάνιση της μαζικής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Οι γυναίκες δεν ψήφιζαν όλες μέχρι και το 1929, ενώ μέχρι το 1918 δεν ψήφιζαν όλοι οι άνδρες. Χρειάστηκε η θηριωδία του Μεγάλου Πολέμου για να αναγκαστεί το κράτος να τους χειραφετήσει.
Αναφέρομαι, το τονίζω, στη Βρετανία, μια χώρα που μετράει αιώνες πολιτικού διαφωτισμού. Σε άλλες χώρες, η αντιπροσωπευτική δημοκρατία έχει ακόμα πιο μικρές ρίζες.
Αυτό που θεωρούμε δεδομένο σήμερα, ότι το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού είναι ελεύθερο να επιλέξει τους ηγέτες του, δεν είναι παρά μια πολύ πρόσφατη ιστορική εξέλιξη. Στη μεγαλύτερη ως τώρα δοκιμασία, τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τέθηκε σε αναστολή. Κατά τη διάρκεια μιας άλλης μεγάλης πρόκλησης, την ύφεση του μεσοπολέμου, παραδόθηκε σε αυταρχικούς ηγέτες σε κοινωνίες τόσο προηγμένες όσο η Γερμανία και η Ιταλία.
Είναι εκ των πραγμάτων δύσκολο να φανταστούμε το τέλος του μοναδικού πολιτικού συστήματος που έχουμε γνωρίσει. Όταν το επιχειρούμε -κάτι που έχουν τολμήσει αρκετοί, καθόλου υστερικοί, σχολιαστές μετά την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ, μεταξύ των οποίων και ο μετριοπαθής Ντέιβιντ Φρουμ-, ερχόμαστε αντιμέτωποι με τη φρίκη της αυταρχικής δικτατορίας. Σε μια τυπική δυστοπία, ο κ. Τραμπ βρίσκεται στην επόμενη θητεία της οκταετούς προεδρίας του, η Βρετανία κυβερνάται (ανάλογα με ποιον εφιάλτη προτιμάτε) από Τόρις που είναι εχθρικοί στους ξένους ή σοσιαλιστές που είναι εχθρικοί απέναντι στα δικαιώματα ιδιοκτησίας και η Γαλλία έχει ολοκληρώσει το φλερτ της με το Εθνικό Μέτωπο.
Η υπόθεση ότι ο αυταρχισμός είναι η μόνη εναλλακτική σε αυτό που έχουμε, είναι κατανοητή. Όταν στο παρελθόν κατέρρευσε η αντιπροσωπευτική δημοκρατία, κατέρρευσε προς αυτήν την κατεύθυνση. Επιπλέον, ευθυγραμμίζεται με όσα συμβαίνουν σε μέρη όπως η Ρωσία και η Τουρκία.
Αλλά δεν είναι μόνο ένα το σκοτεινό μέλλον στο οποίο μπορεί να βυθιστεί το σύστημά μας. Αυτό τον μήνα, το Pew Research Center δημοσίευσε μια παγκόσμια έρευνα για τις διάφορες στάσεις απέναντι στη δημοκρατία.
Στη Δύση, το 80% των ανθρώπων δήλωσαν ότι η αντιπροσωπευτική δημοκρατία είναι κάτι καλό. Μόλις το 13% υποστήριξε το ίδιο για την ηγεμονία ενός κυρίαρχου ηγέτη χωρίς την ύπαρξη κοινοβουλίου ή δικαστηρίων. Όσοι υποθέτουν μια αυστηρή επιλογή ανάμεσα στα δύο μοντέλα, μπορεί προς το παρόν να ηρεμήσουν.
Το πρόβλημα είναι πως το 43% ενέκρινε ένα σύστημα στο οποίο «ειδικοί, όχι εκλεγμένοι αξιωματούχοι, λαμβάνουν αποφάσεις» (αυτό περίπου το ποσοστό ισχύει και στη Βρετανία και στις ΗΠΑ) και το 70% ήθελε ένα όπου «πολίτες, και όχι εκλεγμένοι αξιωματούχοι ψηφίζουν απευθείας σε μεγάλα εθνικά ζητήματα για να αποφασίσουν τι θα νομοθετηθεί».
Στη Βρετανία, παρά ή ενδεχομένως εξαιτίας της εμπειρίας του δημοψηφίσματος, το ποσοστό ήταν σχετικά χαμηλό, αλλά και πάλι το 56% ήταν υπέρ έναντι ενός 38%.
Η πιθανότερη απειλή στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία δεν είναι η δικτατορία. Είναι μια πλατωνική τεχνοκρατία ή το πιθανότερο μια άμεση δημοκρατία.
Οι πολίτες παραμένουν σε εγρήγορση για τον κίνδυνο εμφάνισης ενός δεσπότη. Ο 20ός αιώνας προσέφερε πάρα πολλά παραδείγματα σε πολλές χώρες, με πολύ άσχημα αποτελέσματα. Ο γενικότερος κανόνας είναι ότι όσο περισσότερο ανησυχεί μια κοινωνία για έναν δικτάτορα, τόσο λιγότερο ευπαθής είναι και η Δύση ανησυχεί για αυτό σε μόνιμη βάση. Το βλέπουμε στον δυστοπικό σχολιασμό και στο αγωνιώδες ξαναδιάβασμα του βιβλίου του Φίλιπ Ροθ «Η Συνωμοσία ενάντια στην Αμερική» (ένα μυθιστόρημα που το μεγαλείο του, όπως και αυτό του «1984», βρίσκεται σε οτιδήποτε άλλο πέρα από την ικανότητα του να προβλέψει το μέλλον).
Πολύ πιο ύπουλες είναι οι δίχως προηγούμενο απειλές που για τον λόγο αυτό μένουν εκτός συζήτησης. Δεν υπάρχουν μνήμες από ένα έθνος που χάνει το μυαλό του σε ατελείωτα δημοψηφίσματα, οπότε απορρίπτουμε ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Αλλά δείτε τα ευρήματα του ινστιτούτου Pew και τις τάσεις της τεχνολογίας και της οικονομίας.
Οι επιχειρήσεις κάποτε ενίσχυαν την αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Οι μεγάλες εταιρείες (όπως η Ford, η McDonald’s και η Sony) ήταν οι ίδιες σαν κυβερνήσεις. Προσλάμβαναν κατά κύματα, παρήγαγαν υλικά πράγματα και είχαν στελέχη που δεν διέφεραν πολύ από την πολιτική ελίτ.
Η Google και το Facebook μοιάζουν πιο πολύ με κυλιόμενα δημοψηφίσματα. Οι εταιρείες αυτές απασχολούν λίγους ανθρώπους (σε σχέση με την κεφαλαιοποίησή τους), αλλά επιτρέπουν σε δισεκατομμύρια να έχουν άμεσο λόγο, μια άμεση ικανοποίηση που είναι καινούργια στην ανθρώπινη εμπειρία. Ορισμένες φορές προβάλλουν μια εικόνα του κόσμου όπου η επίγεια κυβέρνηση είναι περιφερειακή. Ίσως τίποτα από τα παραπάνω να μην αναδομήσει τον πολιτικό μας πολιτισμό μακροπρόθεσμα. Ίσως.
Το καλύτερο επιχείρημα κατά ενός δεύτερου δημοψηφίσματος για την έξοδο από την Ε.Ε. (υπάρχουν ορισμένα πολύ καλά επιχειρήματα υπέρ του) δεν αφορά καθόλου την Ευρώπη. Έχει να κάνει με την προώθηση της άμεσης δημοκρατίας. Φανταστείτε μαζικές άμεσες ψηφοφορίες για τους φορολογικούς συντελεστές ή τον αριθμό των μεταναστών. Αλλά για να γλιτώσετε λίγο ύπνο, καλύτερα να μην το κάνετε.
Αυτό που είπε ο Μαρξ για τις εγγενείς αστάθειες του καπιταλισμού είναι ακόμα πιο αληθινό για τη δημοκρατία. Οι φτωχοί θα είναι πάντοτε περισσότεροι από τους πλούσιους. Η τεχνοκρατία μπορεί να προστατέψει τους πλούσιους από τους φτωχούς. Η άμεση δημοκρατία δίνει στους φτωχούς τη μέγιστη δύναμη έναντι των πλουσίων. Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία δεν είναι η βέλτιστη για κανέναν από τους δύο.
Αν καταρρεύσει ξανά, ο ένοχος μπορεί να μην έχει το πρόσωπο ενός δικτάτορα. Μπορεί να έχει τα θυμωμένα πρόσωπα όλων μας.
Πηγή Πληροφοριών: Financial Times, Euro2day.gr