Πριν από περίπου 20 χρόνια, ο αρθρογράφος Ντέιβιντ Μπρουκς είχε πιάσει το πνεύμα της εποχής. Το βιβλίο του Bobos in Paradise εξυμνούσε το πάντρεμα των μποέμ ριζοσπαστικών της δεκαετίας του 1960 με την φιλοχρήματη μπουρζουαζία της δεκαετίας του 1980.
Ο συνδυασμός τους ενσαρκώθηκε στους Κλίντον. Στη θέση των επισκοπιανών ελίτ της Αμερικής ήρθε το αξιοκρατικό κατεστημένο. Οποιοσδήποτε είχε ταλέντο μπορούσε να ενταχθεί. «Από τον καθένα ανάλογα με τις ικανότητες του, στον καθένα ανάλογα με τις ικανότητες του», έγραφε ο κ. Μπρουκς.
Η ελίτ αυτή αντιπαθούσε τον αστραφτερό καταναλωτισμό και την λαϊκή κουλτούρα. Τότε, όπως και σήμερα, ο Ντόναλντ Τραμπ ήταν στην κορυφή της λίστας με τους παρίες. Η νίκη του ενίσχυσε και την ίδια στιγμή κλόνισε την κοσμοαντίληψη της. Πίσω από την πεποίθηση για την ακαταλληλότητα του κ. Τραμπ κρύβεται μια βαθιά καταχωνιασμένη αγωνία. Ο κ. Τραμπ είναι ένας αντιπερισπασμός από μια κρίση που δεν θα αναβάλλεται για πάντα.
Τι θα βλέπουν οι ελίτ της Αμερικής όταν κοιτούν προς τα μέσα; Το πρώτο θα είναι το σοκ της αυτογνωσίας. Οι μποέμ μπουρζουάδες πίστευαν ότι μπορούν να τα έχουν όλα. Συσσώρευση κεφαλαίου και ηθική βεβαιότητα, χωρίς καμία θυσία. Αν διάβαζες σκληρά και ξεχώριζες, υπήρχε άφθονος χώρος στην κορυφή.
Αλλά υπήρχε ένα σφάλμα στην λογική αυτή. Οι ελίτ της Αμερικής έχουν συσσωρεύσει περισσότερο πλούτο από αυτόν που μπορούν να καταναλώσουν. Αυτό δημιουργεί τρία προβλήματα για όλους τους υπόλοιπους.
Πρώτον, οι ελίτ επενδύουν τα πλεονάσματα τους στην αναπαραγωγή των πλεονεκτημάτων τους. Τα παιδιά που έχουν μεγαλώσει σε πιο φτωχές γειτονιές, με μέτρια σχολεία, έχουν ελάχιστες ευκαιρίες. Οι γονείς τους δεν μπορούν να φτάσουν το κοινωνικό κεφάλαιο των πλουσιότερων γονιών. Το χάσμα διευρύνεται. Η απόσταση ανάμεσα στην εικόνα της αξιοκρατικής ανέλιξης και της πραγματικότητας είναι μεγάλη. Οι ψυχολόγοι το αποκαλούν απόσταση από τον ιδανικό εαυτό και οι οικονομολόγοι εμπόδια εισόδου.
Η δεύτερη απάντηση στην κατοχή τόσο μεγάλου πλούτου είναι η δημιουργία ελλείψεων άλλου είδους. Από τη στιγμή που οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν πλέον βασικά αγαθά – αυτοκίνητο, έξυπνα κινητά και πανεπιστημιακή μόρφωση – τα υλικά αγαθά δεν είναι απόδειξη επιτυχίας. Η επιδεικτική κατανάλωση δεν θεωρείται τόσο σημαντική. Τα πιο σπάνια αγαθά, όπως ένα πτυχίο από ένα κορυφαίο πανεπιστήμιο ή ένα σπίτι σε μια γειτονιά που δεν χρειάζεσαι αυτοκίνητο, είναι αντίθετα πολυπόθητα.
Το ίδιο αφορά και τα πολιτιστικά πλεονεκτήματα. Οι ελίτ της Αμερικής διακηρύττουν την σημασία μιας βασικής εκπαίδευσης με σπουδές στις επιστήμες, την τεχνολογία, το πολυτεχνείο και τα μαθηματικά. Αλλά αυτά είναι για άλλους ανθρώπους. Το κοινωνικό κεφάλαιο έχει να κάνει με το να γνωρίζεις τι να πεις σε ποιον και πότε, που είναι μια εκλεπτυσμένη ικανότητα. Η τεχνική γνώση είναι για άλλους. Τα παιδιά των ελίτ μαθαίνουν πώς να συγκεντρώνουν χρήματα για φιλανθρωπικούς σκοπούς. Οι οικονομολόγοι το ορίζουν αυτό ως αγαθό κύρους. Οι κοινωνιολόγοι το αποκαλούν επίδειξη αρετής. Ο κ. Τραμπ το χαρακτηρίζει πολιτική ορθότητα.
Η τρίτη πρόκληση είναι αυτή που είναι και πιο δύσκολο να αντιμετωπιστεί. Από την στιγμή που υπάρχει πάρα πολύ κεφάλαιο που κυνηγάει πολύ λίγες επενδυτικές ευκαιρίες – αυτό που ο πρώην υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ, Λόρενς Σάμερς, αποκαλεί «μακροχρόνια οικονομική στασιμότητα» – η σημερινή Αμερική μαστίζεται από μια κούρσα απόκτησης πτυχίων. Οι διαθέσιμες θέσεις εργασίας δεν ανταποκρίνονται στα προσόντα που έχει αποκτήσει η νέα γενιά. Δεν υπάρχει τίποτα το καθησυχαστικό στο να είσαι μέλος των σημερινών φιλόδοξων τάξεων.
Τα παιδιά πρέπει να διαβάσουν πιο σκληρά και για μεγαλύτερο διάστημα από ότι οι γονείς τους για να βρουν δουλειές που συχνά δεν αποζημιώνουν τις προσπάθειες τους.
Τα παιδιά των πλουσίων δεν χρειάζονται φοιτητικά δάνεια και ζουν με το κεφάλαιο των γονιών τους. Οι υπόλοιποι προσπαθούν να δικαιολογήσουν τα έξοδα. Είναι σαν να έφτασαν στην γη της επαγγελίας την ώρα που δύει ο ήλιος. Ο λόγος μεταξύ προσπάθειας και αποτελέσματος αυξάνεται. Όσο περισσότερο διαβάζουν οι άνθρωποι, τόσο μικρότερη είναι η απόδοση της εκπαίδευσης τους. Χρειάζεσαι πάντα περισσότερα διαπιστευτήρια, τα οποία οι περισσότεροι δεν μπορούν να αντέξουν. Αντί για κεφάλαια, οι χαμένοι συσσωρεύουν απογοήτευση.
Το οποίο μας φέρνει πάλι πίσω στον κ. Τραμπ. Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής καμπάνιας του 2016 δήλωσε: «Μου αρέσουν αυτοί που δεν είναι μορφωμένοι». Φάνηκε σαν κάτι ανόητο. Αλλά βρήκε μεγάλη απήχηση, γιατί ήταν το αντίθετο από αυτό που θα έλεγαν άλλοι πολιτικοί.
Τα «τιτιβίσματα» του κ. Τραμπ προδίδουν την αγραμματοσύνη του. Χρησιμοποιεί την λέξη «their» αντί για το «there» (εκεί). Γράφει «unpresidented» αντί για «unprecedented» (άνευ προηγουμένου). Χρησιμοποιεί εισαγωγικά όταν δεν θα έπρεπε να το κάνει.
Οι θεατρινισμοί του κ. Τραμπ προσφέρουν ασφάλεια στις πνευματικές ελίτ. Επικυρώνουν την ηθική μας ανωτερότητα. Αλλά αμφισβητούν και ένα μέρος της. Κάπου στο μπουρζουά ασυνείδητο μας υπάρχει η συνειδητοποίηση ότι ο κ. Τραμπ δεν είναι ατύχημα. Είναι η υπενθύμιση των κατακερματισμένων ψευδαισθήσεων μας. Όταν τον κοροϊδεύουμε, αυτός γίνεται πιο ισχυρός. Όταν προκαλεί, σκοντάφτουμε. Αλλά δεν μπορούμε να συγκρατηθούμε. Είναι απλά εξοργιστικός.
Εκεί είναι κρυμμένο το βαθύτερο μυστικό μας. Τον χρειαζόμαστε όσο μας χρειάζεται και αυτός. Είναι μια φρικτή συμβίωση. Χωρίς τον κ. Τραμπ δεν θα υπήρχε αντιπερισπασμός. Θα ήμασταν αναγκασμένοι να εξετάσουμε αν ζούμε με βάση τις αξίες μας. Αγαπάμε όσους έχουν υψηλή μόρφωση; Δικαιούνται την αναγνώριση; Ή μήπως θα έπρεπε να επανεξετάσουμε πως αντιλαμβανόμαστε μια δίκαιη κοινωνία;
Οι απαντήσεις με email ή Τwitter, αλλά χωρίς ορθογραφικά ή συντακτικά λάθη.
Αν μπορείτε…
Πηγή πληροφοριών: Financial Times, Euro2day.gr
στο 