Η απληστία, η υπερβολική αγάπη για το χρήμα, είναι ένα από τα επτά θανάσιμα αμαρτήματα. Σε όλους τους πολιτισμούς του κόσμου, πιστεύεται βαθιά ότι η απληστία είναι ένα κακό που πρέπει να αποφεύγεται αναφέρουν οι Financial Times.
Υπάρχει όμως και μια ευγενής πνευματική παράδοση που θεωρεί ότι η απληστία είναι καλή για την οικονομία. Για τον Ντέιβιντ Χιουμ, τον Σκωτσέζο στοχαστή του Διαφωτισμού, ήταν «το κίνητρο για τη βιομηχανία» -η οποία κινούσε το «αόρατο χέρι» της αγοράς όπως ανακάλυψε ο συμπατριώτης του Ανταμ Σμιθ.
Πιο πρόσφατα, και πιο ωμά, ο Gordon Gekko, ο χαρακτήρας του Μάικλ Ντάγκλας στην ταινία Wall Street, δήλωσε ότι «η απληστία είναι καλή».
Οι αντίπαλες απόψεις εκείνων που κηρύττουν και που ίδρυσαν τον καπιταλισμό της ελεύθερης αγοράς, είναι αρκετά ξεκάθαρες. Ο Θεός και ο Μαμμωνάς συχνά βρίσκονται σε σύγκρουση. Αλλά τώρα, οπλισμένος με τα εργαλεία της θεωρίας της Συμπεριφορικής Χρηματοοικονομικής (behavioural finance), η οποία εφαρμόζει τη Συμπεριφορική Ψυχολογία στα οικονομικά, είναι πιθανό να διαλέξει κανείς μεταξύ των δύο. Και νέα διεθνής έρευνα που πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του κέντρου εφαρμοσμένων ερευνών της State Street, υπαινίσσεται ότι η απληστία τελικά δεν είναι καλή. Στην πραγματικότητα, μπορεί να είναι πάρα πολύ κακή για τον πλούτο σας.
Οι ψυχολόγοι έχουν πλέον έναν σαφή ορισμό για την αγάπη για το χρήμα. Δεν έχει να κάνει με τη βασική ανάγκη για χρήματα, ώστε να επιτευχθούν άλλοι στόχοι που όλοι μας έχουμε, αλλά περισσότερο έχει να κάνει με μια αγάπη ή ανάγκη για το ίδιο το χρήμα.
Χρησιμοποιώντας μια κλίμακα ηθικής για το χρήμα (Money Ethic Scale) που ανέπτυξε ο Thomas Li-Ping Tang το 1992, η State Street ανέπτυξε μια κλίμακα αγάπης των επενδυτών για το χρήμα (Investor Love of Money Scale – ILOM). Οι ερευνητές έκαναν σε συμμετέχοντες από 20 χώρες, μια σειρά ερωτήσεις που είχαν σχεδιαστεί για να διαπιστωθεί το πόσο σημαντικά είναι τα χρήματα για την αυτοεκτίμηση. Εξέτασαν επίσης το πώς οι ερωτηθέντες θα αντιδρούσαν σε μια σειρά διαφορετικών οικονομικών καταστάσεων. Για παράδειγμα, ρώτησαν αν τα χρήματα συμβολίζουν την επιτυχία, αν οι ίδιοι μιλούν πολύ γι’ αυτά ή αν θα ήθελαν να είναι πλούσιοι.
Τα αποτελέσματα ήταν σαφή. Όσο περισσότερη είναι η συναισθηματική προσκόλληση που έχει κάποιος στα χρήματα, τόσο πιθανότερο είναι να κάνει λάθη στη διαχείρισή τους. Μια σειρά συμπεριφορικών προκαταλήψεων που οδηγούν τους επενδυτές σε προβλέψιμα λάθη, έχουν εντοπιστεί στο πέρασμα των χρόνων. Η απληστία επιδεινώνει όλες αυτές τις προκαταλήψεις.
Οι άπληστοι είναι πιθανό να αγοράσουν στην υψηλότερη τιμή και να πουλήσουν στη χαμηλότερη –πράγμα που για τους επενδυτές είναι θανάσιμο ατόπημα, το μεγαλύτερο λάθος από όλα. Έχουν επίσης πιο βραχυπρόθεσμες βλέψεις και τείνουν περισσότερο προς υπερκινητική επενδυτική συμπεριφορά. Αν κάνεις συχνές συναλλαγές είναι εγγυημένο ότι θα πληρώσεις περισσότερα σε προμήθειες, αλλά είναι εξαιρετικά απίθανο να παράγεις έξτρα απόδοση.
Όσοι αγαπούν το χρήμα είναι επίσης πιο πιθανό να θεωρήσουν ότι μπορούν να περιμένουν κάποια χρόνια πρωτού αποταμιεύσουν –μια άποψη ακόμη πιο ανακριβής, τώρα που οι χαμηλότερες αποδόσεις των ομολόγων έχουν καταστήσει δυσκολότερη την αγορά ενός συνταξιοδοτικού εισοδήματος. Και, ως εκ τούτου, είναι λιγότερο πιθανό να αποταμιεύσουν βάσει ενός σχεδίου συνταξιοδότησης, καθώς και λιγότερο πιθανό να αποταμιεύσουν μέχρι και το 6% του εισοδήματός τους, αν έχουν. Άρα, η ειρωνεία είναι ότι οδεύουν προς το να γίνουν βάρος σε άλλους, πιο συνετούς ανθρώπους.
Εκείνοι που νοιάζονται λιγότερο για το χρήμα είναι πιο πιθανό να υιοθετήσουν μια πολύ καλύτερη στρατηγική και να καταβάλουν τακτικά ποσά σε διάφορα συνταξιοδοτικά σχέδια με συνεχή καταμερισμό. Τέτοιου είδους σχέδια ουσιαστικά απαιτούν το να παίρνεις κάποια κέρδη σε υψηλές τιμές και να αγοράζεις όταν τα χρεόγραφα είναι φθηνά. Για να χρησιμοποιήσω άλλους όρους της ψυχολογίας, δείχνουν περισσότερο αυτοέλεγχο και συναισθηματική ευφυία. Αν η έρευνα έχει να δώσει ένα ξεκάθαρο μήνυμα, αυτό είναι ότι οι κυβερνήσεις πρέπει να τους παροτρύνουν όλους ακόμη σαφέστερα προς αυτή την κατεύθυνση. Το να δίνεις στον κόσμο την επιλογή να μην αποταμιεύει ή να κάνει πολλές συναλλαγές, είναι συνταγή καταστροφής.
Η απληστία είναι καθολική, αλλά σαφώς διαφέρει σύμφωνα με την οικονομική ανάπτυξη. Τα κράτη που ευημερούν, όπου ο κόσμος έχει λιγότερη ανάγκη να ανησυχεί για τα χρήματα, είναι επίσης και τα λιγότερο άπληστα. Η Ελβετία και η Ολλανδία έχουν και τις χαμηλότερες βαθμολογίες στην κλίμακα ILOM, με τουςΒρετανούς –πράγμα που δεν αποτελεί έκπληξη δεδομένης της αμηχανίας τους όταν μιλούν για τα χρήματα- να ακολουθούν από κοντά. Η κορυφή της λίστας κυριαρχείται από τις αναπτυσσόμενες οικονομίες του αναδυόμενου κόσμου –την Κίνα, την Ινδία και τη Βραζιλία.
Υπάρχει, ωστόσο, ένα μεγάλο παράδειγμα άτυπης συμπεριφοράς. Παρά τον πλούτο και τη βαθιά τους θρησκευτικότητα, οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι κοντά στην κορυφή της λίστας των άπληστων.
Αυτό το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό αλλά όχι απροσδόκητο. Τα χρήματα έχουν πολύ μεγαλύτερη σημασία για τον κόσμο στις Ηνωμένες Πολιτείες. Δείτε μόνο την προεκλογική εκστρατεία. Ένα από τα ελάχιστα πράγματα που ενώνει δύο βαθιά δυσάρεστους υποψήφιους είναι η αχίλλειος πτέρνα του χρήματος. Ο Ντόναλντ Τραμπ επιθυμεί σαφώς απελπισμένα, όλοι να θεωρήσουν ότι είναι πλούσιος. Και η Χίλαρι Κλίντον συχνά κάνει προφανή και περίπλοκα πολιτικά λάθη –όπως το να πάρει μια παχυλή αμοιβή για δημόσια ομιλία, από την Goldman Sachs, καθώς προετοιμαζόταν για την υποψηφιότητά της- γιατί δείχνει να επιθυμεί τα χρήματα.
Παρ’ όλ’ αυτά, η Αμερική έχτισε την πιο πετυχημένη καπιταλιστική οικονομία. Επομένως μπορεί ο Ντέιβιντ Χιουμ να είχε δίκιο. Αλλά δείτε την επιτυχία της Wall Street. Η έρευνα της State Street τονίζει ότι προκειμένου να βγάλεις κέρδος από την απληστία των ανθρώπων, θα πρέπει να τους δώσεις άφθονες ευκαιρίες για αγοραπωλησίες και να τους πείσεις ότι μπορούν να βγάλουν εύκολο χρήμα. Η Wall Street έχει οικοδομηθεί ακριβώς επάνω σε αυτό. Εκείνοι που σκιαγραφούν το μεγαλύτερο χρηματοοικονομικό κέντρο του κόσμου ως «κερδοφορία από την απληστία», έχουν ένα δίκιο.
Η απληστία, πράγματι, είναι ζωτικής σημασίας συστατικό για την χρηματοοικονομική βιομηχανία. Η αγορά συχνά συμπεριφέρεται λες και αυτή είναι αποτελεσματική. Είναι μέσω της άλογης συμπεριφοράς, στην οποία ενδίδουν πολλοί, που δημιουργείται η δυνατότητα του να βγάζεις χρήμα. Εκείνοι που δεν αγαπούν το χρήμα με σοφό τρόπο, αλλά υπερβολικά πολύ, έχουν δημιουργήσει την ευκαιρία ώστε οι μεγάλοι επενδυτές, εκείνοι που έχουν τον έλεγχο των ίδιων των συναισθημάτων τους και έχουν ερωτευτεί λιγότερο τα χρήματα, να χτίσουν τις περιουσίες τους.
Πηγή: Financial Times, Euro2day.gr