Είναι η παγκοσμιοποίηση σε πορεία αναδίπλωσης; Όχι, αλλά έχει χάσει το δυναμισμό της, ειδικά στο μέτωπο του εμπορίου, του κινητήριου μοχλού της παγκόσμιας οικονομικής ενοποίησης εδώ και δεκαετίες.
Το ερώτημα ωστόσο, είναι γιατί έχει υποχωρήσει η ανάπτυξη του εμπορίου. Επειδή επιβραδύνθηκε η παγκόσμια οικονομία; Εξαιτίας της εξάλειψης ορισμένων ευκαιριών ή λόγω του προστατευτισμού; Η απάντηση, σύμφωνα με όσα υποστηρίζει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στο τελευταίο World Economic Outlook είναι «ναι» σε όλες τις τρεις υποθέσεις, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό για την κάθε μια.
Από το 1960 ως το 2015, το παγκόσμιο εμπόριο αναπτύχθηκε κατά μέσο όρο με ρυθμό 6,6%, σε πραγματικούς όρους, ενώ η παγκόσμια οικονομία αναπτύχθηκε με μέσο ρυθμό 3,5%. Ωστόσο, από το 2008 ως το 2015, η μέση ετήσια ανάπτυξη του παγκόσμιου εμπορίου ήταν μόλις 3,4% σε πραγματικούς όρους, ενώ η παγκόσμια ανάπτυξη διαμορφώθηκε στο 2,4%. Όχι μόνο έχει επιβραδυνθεί η ανάπτυξη του εμπορίου, αλλά έχει μειωθεί σημαντικά και η διαφορά ανάμεσα στην ανάπτυξη του εμπορίου και της οικονομίας.
Το ΔΝΤ καταλήγει ότι η αδύναμη ανάπτυξη των εμπορικών συναλλαγών είναι σε μεγάλο βαθμό αποτέλεσμα της συγχρονισμένης οικονομικής επιβράδυνσης στις ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες οικονομίες. Προσθέτει επίσης πως «ανάμεσα στα διάφορα αγαθά, η ανάπτυξη του εμπορίου υποχώρησε για το 85% των παραγωγικών γραμμών, με την μεγαλύτερη επιβράδυνση να παρατηρείται στο εμπόριο των κεφαλαιουχικών και ενδιάμεσων αγαθών».
Η επιβράδυνση των επενδύσεων μετά την κρίση του 2008 ήταν συνεπώς εξαιρετικά σημαντική, σημειώνει το ΔΝΤ, επειδή είναι εντάσεως εισαγωγών. Αυτή η μεταστροφή στην σύνθεση του παγκόσμιου παραγώμενου προϊόντος βοηθάει να εξηγήσει γιατί η επιβράδυνση στο παγκόσμιο εμπόριο ήταν αναλογικά μεγαλύτερη από αυτήν της παγκόσμιας ανάπτυξης.
Συνολικά, «ως και τα τρία τέταρτα της πτώσης στην ανάπτυξη των εισαγωγών αγαθών ανάμεσα στο 2003-2007 και στο 2012-15 μπορεί να εντοπιστεί στην πιο αδύναμη οικονομική δραστηριότητα».
Από την ανάλυση αυτή μπορεί να συναχθεί ότι το παγκόσμιο εμπόριο θα ανακάμψει, εφόσον ανακάμψουν η παγκόσμια οικονομία και οι επενδύσεις.
Το επιχείρημα ωστόσο δεν είναι τόσο απλό. Το ΔΝΤ εστιάζει επίσης σε δύο ακόμα παράγοντες που θεωρεί σημαντικούς: τον προστατευτισμό και την απότομη επιβράδυνση στην μακροπρόθεσμη τάση για αύξηση του εμπορίου εντός των «αλυσίδων αξίας».
Ο καταμερισμός της εργασίας ανάμεσα στις οικονομίες, όπου κάποιες φτιάχνουν εξαρτήματα που συναρμολογούνται σε κάποιες άλλες, έχει ενισχύσει το εμπόριο εντός αυτών των αλυσίδων παραγωγήςαπό τη δεκαετία του 1990 και έπειτα. Αυτό μπορεί να μετρηθεί από το εισαγωγικό στοιχείο των εξαγωγών μιας χώρας, μαζί με το τοπικό στοιχείο των εξαγωγών που χρησιμοποιούνται στη συνέχεια από εμπορικούς εταίρους στις δικές τους εξαγωγές, διαιρούμενων από τις ακαθάριστες εξαγωγές. Ο λόγος αυτός αυξήθηκε το 2008, αλλά έχει μείνει στάσιμος από τότε. Η εξέλιξη αυτή σηματοδοτεί μια στασιμότητα σε μια σημαντική μορφή ενοποίησης της παραγωγής μεταξύ των χωρών.
Η ιστορία του προστατευτισμού μπορεί να μην είναι τελείως ανεξάρτητη από αυτήν των αλυσίδων αξίας. Πρόκειται για μια εξίσου πολύπλοκη ιστορία. Η πτώση στους μέσους δασμούς πάγωσε στις αρχές του 2000, καθώς οι μειώσεις που συμφωνήθηκαν στις πολυμερείς εμπορικές διαπραγματεύσεις του Γύρου της Ουρουγάης και η αποδοχή της Κίνας στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου έκαναν τον κύκλο τους. Υπάρχουν ενδείξεις ακόμα και για αυξήσεις στους μη δασμολογικούς φραγμούς στο εμπόριο. Την ίδια στιγμή, η κάλυψη των συμφωνιών ελεύθερου εμπορίου συνεχίζει να επεκτείνεται, αλλά με σχετικά μικρότερο ρυθμό.
Το μέλλον των πιο φιλόδοξων συμφωνιών, της TTP (η οποία έχει υπογραφεί, αλλά δεν έχει εγκριθεί από όλα τα κοινοβούλια) και της TTIP ( η οποία βρίσκεται πολύ μακριά από τις τελικές υπογραφές) παραμένει αμφίβολο.
Για τους λόγους αυτούς, σημειώνει το ΔΝΤ, το ποσοστό ανάπτυξης των εισαγωγών ανάμεσα στο 2012 και στο 2015 έχει πέσει κατά περίπου 1,75 ποσοστιαίες μονάδες κατά μέσο όρο από το αναμενόμενο επίπεδο με βάση τις ιστορικές σχέσεις ανάμεσα στις εμπορικές ροές και την παγκόσμια δραστηριότητα. Είναι επίσης πιθανό ότι η επιβράδυνση του εμπορίου έχει με τη σειρά της συμβάλλει σε μια αδυναμία της ανάπτυξης, συμπεριλαμβανομένης και της αύξησης της παραγωγικότητας.
Οπότε τι θα γίνει στο μέλλον;
Τα πολιτικά εμπόδια στις νέες μεγάλες συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου – είτε πολυμερών (εντός του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου) ή πλειομερών (όπως των ΤΤP και ΤΤΙP) – έχουν γίνει πολύ υψηλά. Αυτό οφείλεται εν μέρει στο ότι δεν υπάρχει μεγάλος ενθουσιασμός γύρω από την απελευθέρωση του εμπορίου. Αλλά έχει να κάνει και με το ότι οι σημερινές εμπορικές συμφωνίες περιλαμβάνουν μεγάλο ρυθμιστικό φορτίο: Ενα παράδειγμα είναι τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Η προστασία των επενδυτών ένα άλλο. Συγκεκριμένα, πολλοί υποστηρίζουν ότι οι διαδικασίες «επίλυσης διαφορών μεταξύ επενδυτών και κρατών» που περιλαμβάνονται σε πολλές τέτοιες συμφωνίες συνιστούν μια παραβίαση της εθνικής κυριαρχίας. Τοκοινοβούλιο της Βαλονίας μόλις μπλόκαρε την «συνεκτική οικονομική και εμπορική συμφωνία» ανάμεσα στον Καναδά και στην Ε.Ε. για αυτούς ακριβώς τους λόγους.
Ακόμα πιο απειλητική από αυτού του είδους την διστακτικότητα απέναντι στην απελευθέρωση είναι η ανάδυση πρωτόγονων μορφών εξόφθαλμου προστατευτισμού. Ο Ντόναλντ Τραμπ, ο Ρεπουμπλικάνος υποψήφιος για την προεδρία των ΗΠΑ, είναι ο κύριος εκφραστής τέτοιων επιχειρημάτων. Υποστηρίζει πως το μπλοκάρισμα των εισαγωγών θα τόνωνε με μαγικό τρόπο την απασχόληση στην μεταποίηση, στα ίδια επίπεδα με την εποχή που η Αμερική ήταν κατά τη γνώμη του «μεγάλη». Αλλά όπως επισημαίνει ο Τζάγκντις Μπαγκντάτι του Columbia University, «η πτώση της απασχόλησης στην μεταποίηση έχει ξεκινήσει εδώ και μισό αιώνα». Το μερίδιο στην απασχόληση έχει πέσει μαζί με τη σταθερή πτώση της μεταποίησης στο σύνολο της παραγωγής των ΗΠΑ, αν και με ταχύτερο ρυθμό, εξαιτίας της ταχύτατης ανάπτυξης της παραγωγικότητας σε αυτόν τον τομέα. Καμία πολιτική δεν θα μπορούσε να αναστρέψει αυτήν την τάση, η οποία διαμορφώνεται από αλλαγές στη ζήτηση και στην τεχνολογία. Η μεταποίηση απλώς ακολουθεί την πορεία της γεωργίας.
Με λίγη τύχη, αυτό το είδος του αφελούς προστατευτισμού θα ηττηθεί πολιτικά: είναι σίγουρο πως δεν μπορεί να λύσει τα προβλήματα των σημερινών αγχωμένων εργαζομένων, αλλά ούτε και των μελλοντικών.
Αλλά βρισκόμαστε πολύ μακριά από μια νέα έκρηξη απελευθέρωσης του εμπορίου. Το εμπόριο θα αναπτυσσόταν πιο γρήγορα αν επιταχυνόταν η οικονομική ανάπτυξη. Αλλά ένας κόσμος στον οποίο το εμπόριο θα αναπτυσσόταν πολύ πιο γρήγορα από το ΑΕΠ ανήκει πιθανότατα στο παρελθόν, εν μέρει γιατί οι ευκαιρίες για ενεργητική τελοποιοποίηση (processing trade) έχουν μειωθεί και εν μέρει γιατί η εποχή της εκτεταμένης εμπορικής απελευθέρωσης έχει παρέλθει. Επιπλέον, αν επανέλθει, πιθανότατα θα αφορά τους γίγαντες της Ασίας, την Κίνα και την Ινδία. Οι ημέρες της πρωτοκαθεδρίας της Δύσης φαίνεται πως αποτελούν παρελθόν.
Πηγή: Financial Times, Euro2day.gr
στο 