Όταν η Γροιλανδία έφυγε από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα στη δεκαετία του 1980, τα νομικά δικαιώματα των εκπατρισμένων πολιτών (σ.σ. ανθρώπων που εργάζονται σε άλλη χώρα) διασφαλίστηκαν με μια εξαιρετικά απλή νομική πράξη: το άρθρο σε εφαρμογή είναι μόλις 85 λέξεις.
Η μοίρα τεσσάρων εκατομμυρίων Ευρωπαίων και Βρετανών εκπατρισμένων δείχνει μακράν πιο αβέβαιη και περίπλοκη. Ανώτατος Βρετανός διαπραγματευτής φοβάται ότι οι διαπραγματεύσεις για τα δικαιώματα των πολιτών θα μπορούσαν να βουλιάξουν σε «έναν φρικτό νομικό βάλτο».
«Είναι αχανές. Κάθε φορά που νομίζεις ότι το ξεπέρασες, στρίβεις στη γωνία και βρίσκεις άλλο ένα χάος», σχολίασε άλλος ανώτατος Ευρωπαίος διπλωμάτης.
Τόσο το Λονδίνο όσο και οι 27 συμφώνησαν σε έναν γενικό στόχο: μια αμοιβαία συμφωνία που θα εγγυηθεί τα δικαιώματα τριών εκατομμυρίων Ευρωπαίων πολιτών στη Βρετανία και περίπου ενός εκατομμυρίου Βρετανών εκπατρισμένων στους κόλπους της ένωσης. Αλλά στις λεπτομέρειες αυτής της επιφανειακής συμφωνίας βρίσκονται πολιτικά ευαίσθητες επιλογές που θα πάρουν χρόνια.
Ορισμός της διαμονής, συνταξιοδοτικά δικαιώματα, αγέννητα παιδιά, ικανότητα για αλλαγή χώρας, διεκδίκηση παροχών, γάμος, διαζύγιο, ακόμη και η διάπραξη εγκλήματος και αποφυγή απέλασης –ένας ολόκληρος κύκλος της σύγχρονης ζωής πιθανώς επηρεάζεται από τη συμφωνία για το Brexit.
«Δεν μπορούμε να κρύψουμε το γεγονός ότι είναι περίπλοκο», παραδέχθηκε ο Guy Verhofstadt, ο ανώτατος διαπραγματευτής του ευρωκοινοβουλίου για το Brexit.
«Αλλά αν βασιστούμε στις αρχές της αμοιβαιότητας και μιας ομοιόμορφης προσέγγισης από τους 27 της ΕΕ, τότε κατά την άποψή μου δεν υπάρχει λόγος να μη βρούμε μια μόνιμη και δίκαιη λύση».
Οι FT αριθμούν επτά εμπόδια στη συμφωνία.
Τίποτα δε μπορεί να θεωρηθεί δεδομένο
Δεν υπάρχει συστηματική καταγραφή για το πότε οι εκπατρισμένοι έφτασαν στο μέρος όπου διαμένουν σήμερα. Ακόμη χειρότερα, οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι πιστεύουν ότι δεν είναι εφικτό να δημιουργηθεί ένα ολοκληρωμένο τέτοιο σύστημα πριν την αναμενόμενη ημερομηνία για το Brexit, το 2019. Επομένως ακόμη κι υπάρξει εγγύηση για κάποια δικαιώματα, οι πολίτες θα χρειαστεί να αποδείξουν ότι είναι επιλέξιμοι. Η 85σέλιδη αίτηση για διαμονή στη Βρετανία προσφέρει μια εικόνα για τη γραφειοκρατία που πλησιάζει.
Δεν είναι όλοι οι εκπατρισμένοι ίδιοι
Κανένας Βρετανός πολιτικός δεν έχει αμφισβητήσει το δικαίωμα παραμονής για νόμιμους μετανάστες από την ΕΕ. Αλλά αυτό είναι μόνο ένα μικρό κομμάτι των δικαιωμάτων των Ευρωπαίων πολιτών. Υπό συζήτηση βρίσκονται εργασιακά δικαιώματα, πρόσβαση σε κοινωνική πρόνοια, περίθαλψη, εκπτώσεις για φοιτητές, ακόμη και η ικανότητα να λάβει κανείς σύνταξη από το βρετανικό κράτος σε 50 χρόνια από τώρα. Και αυτά τα δικαιώματα εξαρτώνται από τις συνθήκες.
Βάσει της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, οι μετανάστες εργαζόμενοι έχουν διαφορετικά δικαιώματα από τους φοιτητές, τους συνταξιούχους ή τους εργαζόμενους. Η διαμονή σε μια χώρα για πάνω από πέντε χρόνια –και άρα η εξασφάλιση «μόνιμης κατοικίας»- είναι σημαντικό ορόσημο για να εξασφαλίσει κανείς δικαιώματα. Αλλά οι αποφάσεις θα εξαρτηθούν από αποδείξεις.
Οι συνθήκες αλλάζουν
Η «διαχείριση» της τύχης θα είναι δύσκολη. Αν παντρευτεί ένας εκπατρισμένος, τι δικαιώματα θα έχει ο σύντροφός του; Και θα παίζει ρόλο η εθνικότητά του; Μπορεί να φέρει τα πεθερικά του στη χώρα; Κατά τον ίδιο τρόπο, το νομικό status ενός εκπατρισμένου μπορεί να εξελιχθεί με τον καιρό, αν χάσει τη δουλειά του ή μετακομίσει.
Και ο νόμος επίσης θα εξελιχθεί. Η ΕΕ μπορεί να νομοθετήσει ώστε να αλλάξει τα δικαιώματα μετά το Brexit. Οι πολίτες που προέρχονται από την ΕΕ μπορεί να θέλουν να προσβάλουν την αίτηση που έχει η Βρετανία για τα δικαιώματα. Τότε θα αποταθούν στα βρετανικά δικαστήρια ή στα ευρωπαϊκά δικαστήρια; Και ποιου η ερμηνεία του ευρωπαϊκού νόμου θα επικρατήσει; Αν τα ευρωπαϊκά δικαστήρια αποκτήσουν εκτεταμένο ρόλο, τότε θα ξεπεραστεί μια κόκκινη γραμμή για το Λονδίνο.
Οι δύο πλευρές θέλουν να εγγυηθούν διαφορετικά δικαιώματα
Οι 27 θέλουν να διατηρήσουν πλήρη δικαιώματα για τους εκπατρισμένους από την ΕΕ, αλλά μπορεί να είναι δύσκολο για την κ. Μέι. Αν το υφιστάμενο δικαίωμα σε κοινωνικές παροχές παραμείνει άθικτο, για παράδειγμα, οι Ευρωπαίοι μετανάστες θα μπορούν να διεκδικήσουν στη Βρετανία δικαιώματα για παιδιά, για προστατευόμενα μέλη στο Παρίσι ή τη Βαρσοβία –κάτι για το οποίο συχνά γκρινιάζουν τα βρετανικά tabloids. Πλήρη δικαιώματα για τους Ευρωπαίους θα περιόριζαν, ακόμη, την ικανότητα της Βρετανίας να απελάσει έναν Ευρωπαίο μετανάστη που έχει διαπράξει εγκλήματα μετά το Brexit.
Ένα τρίτο παράδειγμα είναι οι συντάξεις. Προς το παρόν, ένας Βρετανός που μετακομίζει στην Αυστραλία μπορεί να μεταφέρει τη βρετανική σύνταξή του, αλλά αυτή θα «παγώσει» και δε θα αυξάνεται ανάλογα με τον πληθωρισμό και τα εισοδήματα. Ένας Σλοβάκος ή Γερμανός μετανάστης που ζει και εργάζεται στη Βρετανία, αντίθετα, θα απολαμβάνει περισσότερα δικαιώματα: η βρετανική σύνταξή του θα μεταφερθεί πλήρης στο εξωτερικό και θα ενημερώνεται κάθε χρόνο.
Μπορεί να υπάρξουν δεκάδες συμφωνίες
Το Brexit θέτει δύο ερωτήματα γύρω από τα δικαιώματα των πολιτών: τα δικαιώματα των τωρινών εκπατρισμένων και τους όρους που μπορεί να απολάβουν οι μελλοντικοί εκπατρισμένοι.
Η Βρετανία μπορεί να προσπαθήσει να επιλύσει και τα δύο αυτά με μία συμφωνία –βάσει αμοιβαιότητας με την ΕΕ. Αυτό θα οδηγούσε σε ένα και μοναδικό –πιθανώς λιγότερο γενναιόδωρο- καθεστώς για όλους τους υφιστάμενους και μελλοντικούς Ευρωπαίους μετανάστες, το οποίο θα καλύπτει υγεία, κοινωνικές παροχές και υπηκοότητα.
Προβλήματα πιθανώς θα ανακύψουν από την χαλάρωση των ευρωπαϊκών δικαιωμάτων. Κι αυτό διότι πρώτο και κύριο μέλημα των 27 είναι να διατηρήσουν πλήρη δικαιώματα για τα τρία εκατομμύρια που είναι ήδη μετανάστες, και όχι τόσο για τις μελλοντικές ροές.
Αν σημειωθεί σημαντική απομάκρυνση από το νομικό επίπεδο αναφοράς της ΕΕ, οι Ευρωπαίοι διαπραγματευτές προειδοποιούν πως μια συμφωνία για τα δικαιώματα των πολιτών μπορεί να μην είναι δυνατή βάσει της διάταξης εξόδου του Άρθρου 50. Αντ’ αυτής, διμερείς συμφωνίες με κάθε χώρα μπορεί να είναι απαραίτητες, για καθένα από τα 27 μέλη της ΕΕ. Αυτό είναι δύσκολο στη διαπραγμάτευση και την επικύρωση, κι ακόμη δυσκολότερο ώστε οι εκπατρισμένοι να καταλάβουν και να κάνουν αιτήσεις.
Προσοχή στο οριακό σημείο
Καμία συμφωνία Brexit για τα δικαιώματα δεν μπορεί να μείνει ανοικτή, χωρίς βέβαιο αποτέλεσμα. Οι διαπραγματευτές εξετάζουν πολλά οριακά σημεία: τη διάρκεια ζωής των επιλέξιμων εκπατρισμένων, μια περίοδο ας πούμε πέντε ή 10 ετών ή μέχρι τη στιγμή που ο εκπατρισμένος εγκαταλείπει τα βελτιωμένα δικαιώματά του αλλάζοντας χώρα. Και οι τρεις αυτές επιλογές έχουν θετικά και αρνητικά, τόσο από πολιτικής όσο και από τεχνικής πλευράς.
Μία επιπλοκή είναι το γεγονός ότι κάποια δικαιώματα -όπως οι συντάξεις- θα είναι για πάντα και θα καλύπτουν ακόμη και κάποιους πρώην εκπατρισμένους. Εδώ τίθεται το θέμα της ημερομηνίας για την επιλεξιμότητα. Οι Βρετανοί υπουργοί θέλουν να βάλουν ένα όριο στα δικαιώματα ελεύθερης μετακίνησης της ΕΕ και εξετάζουν τρεις επιλογές: το σημείο του δημοψηφίσματος για το Brexit, την ειδοποίηση βάσει του Άρθρου 50 ή την έξοδο της Βρετανίας. Οι διαπραγματευτές των 27 κρατών μελών δεν βλέπουν ανάγκη να συζητηθεί κάτι: τα ευρωπαϊκά δικαιώματα και υποχρεώσεις συνεχίζονται μέχρι τη στιγμή που θα φύγει η Βρετανία.
Early, late ή hard Brexit;
Τα δικαιώματα των εκπατρισμένων θα είναι ένα από τα πρώτα θέματα που θα συζητηθούν στις διαπραγματεύσεις για το Brexit. Και οι δύο πλευρές θέλουν μια γρήγορη συμφωνία, αλλά αυτό μπορεί να είναι αδύνατο. Διπλωμάτες τρέχουν να βγάλουν άκρη για το τι θα συμβεί σε περίπτωση που δεν υπάρξει συμφωνία. Οι εκπατρισμένοι ουσιαστικά θα είναι στο έλεος των εθνικών κυβερνήσεων.
Αλλά υπάρχουν κάποιοι τρόποι προστασίας. Η ευρωπαϊκή νομοθεσία πράγματι καλύπτει τη διαφύλαξη δικαιωμάτων για κάποιους πολίτες τρίτων χωρών. Και ένας σωρός ανενεργών διμερών συμφωνιών της Βρετανίας με ευρωπαϊκές χώρες στο θέμα της πρόνοιας –οι οποίες αντικαταστάθηκαν από τη συμμετοχή στην ΕΕ- μπορεί να αναβιωθούν. Μια τέτοια συμφωνία που «ξεθάψαμε»: μια αγγλοφινλανδική συνθήκη του 1923 για «τη διάθεση της ακίνητης περιουσίας νεκρών ναυτικών».
Πηγή: Financial Times, Euro2day.gr
στο 