Με την απόφασή της σε βάρος της Πολωνίας η Κομισιόν κινείται σε αχαρτογράφητα νερά. Για πρώτη φορά κάνει χρήση ενός εργαλείου που υιοθέτησε μόλις από τον Μάιο του 2014 με τη στήριξη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου αλλά με τις αντιρρήσεις του συμβουλίου των υπουργών, δηλαδή των εκπροσώπων από τις εθνικές κυβερνήσεις.
Ο λεγόμενος μηχανισμός επιτήρησης των αρχών κράτους δικαίου εισέρχεται σε έναν δομημένο διάλογο ανάμεσα στη Βαρσοβία και τις Βρυξέλλες.
Για πρώτη φορά
Το ιδιαίτερο είναι ότι το άρθρο 7 που περιγράφει τον μηχανισμό, θεωρείται ως προθάλαμος μια διαδικασίας λήψης κυρώσεων σε περίπτωση που διαπιστωθεί ότι η χώρα όντως καταπατά τις αρχές του κράτους δικαίου. Αυτή η «πολιτική ατομική βόμβα», όπως την είχε αποκαλέσει παλαιοτέρα η Βιβιάνε Ρέντινγκ, πρώην επίτροπος Δικαιοσύνης, περιλαμβάνει στο οπλοστάσιο των κυρώσεων μέχρι και την αφαίρεση ψήφου της χώρας. Το συγκεκριμένο άρθρο δεν έχει εφαρμοστεί ποτέ μέχρι τώρα, ούτε σε βάρος της Ουγγαρίας, όταν το 2010 η Κομισιόν ζήτησε αναθεώρηση των συνταγματικών μεταρρυθμίσεων εκεί.
Εκείνο για το οποίο κατηγορούν την Πολωνία ο αντιπρόεδρος της Κομισιόν Φρανς Τίμερμανς και οι νομικοί του σύμβουλοι είναι ότι η πολωνική κυβέρνηση θέτει σε «συστηματικό κίνδυνο» τις αρχές κράτους δικαίου. Οι αλλαγές στη σύνθεση του Συνταγματικού Δικαστηρίου και ο περιορισμός των αρμοδιοτήτων του προσκρούουν στην ανεξαρτησία της δικαιοσύνης, που προβλέπονται ρητώς στη Συνθήκη της Λισαβόνας. Η συντηρητική πρωθυπουργός της χώρας Μπεάτα Σίντβο επέλεξε υψηλούς τόνους για να αντιδράσει, διαμηνύοντας ότι η όλη διαδικασία αποτελεί παραβίαση της ανεξαρτησίας της χώρας της.
Τα διάφορα στάδια
Τι μέλλει γενέσθαι από εδώ και στο εξής; Η πολωνική κυβέρνηση είχε στη διάθεσή της από τον περασμένο Ιανουάριο διάστημα τεσσάρων μηνών για να πάρει θέση στις κατηγορίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Επειδή δεν το έπραξε, η Κομισιόν πέρασε στη δεύτερη φάση με την κοινοποίηση γραπτής προειδοποίησης προς την Πολωνία να επιστρέψει στις αρχές του κράτους δικαίου. Τώρα η Βαρσοβία έχει ακόμη δύο εβδομάδες για να αντιδράσει. Εάν δεν το κάνει, η Κομισιόν θα προχωρήσει σε συγκεκριμένες οδηγίες για το τι θα πρέπει να κάνει για να διαφυλάξει κυρίως την ανεξαρτησία του Συνταγματικού Δικαστηρίου και την ελευθεροτυπία. Εάν και σε αυτήν την περίπτωση μείνει ανενεργή, μένει ανοιχτό το ενδεχόμενο να κάνουν χρήση οι Βρυξέλλες αυτής της «ατομικής βόμβας» και να ξεκινήσουν διαδικασία σύμφωνα με το άρθρο 7 της Συνθήκης της Λισαβόνας. Κυρώσεις δεν μπορεί να επιβάλει η Κομισιόν, παρά μόνο το Συμβούλιο της ΕΕ με ψηφοφορία των 4/5. Η διαδικασία προβλέπει σε μιαν απώτερη φάση ομοφωνία, που ρεαλιστικά δεν πρόκειται να επιτευχθεί. Ήδη ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας Βίκτορ Όρμπαν έχει εκφράσει την αλληλεγγύη του προς την Πολωνία.
Ο παράγων χρόνος
Συμπέρασμα: είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι η ΕΕ για την ώρα θα τραβήξει το σχοινί για να προκαλέσει άλλη μια κρίση. Από την άλλη βέβαια, θέτει την αξιοπιστία της εν αμφιβόλω ως φρουρός των Ευρωπαϊκών Συνθηκών. Τη λύση ίσως δώσει ο χρόνος. Για να φτάσει η ώρα πλήρους εφαρμογής των εργαλείων που προβλέπει το άρθρο 7 θα περάσουν πολλοί μήνες, που μπορεί να είναι ακόμη περισσότεροι σε περίπτωση που η πολωνική κυβέρνηση προσφύγει στο Ευρωπαϊκό Συνταγματικό Δικαστήριο. Στο παράδειγμα της Ουγγαρίας ο εθνικιστής πρωθυπουργός Όρμπαν αναγκάστηκε να ανακρούσει μερικώς πρύμνη μετά από έντονες συγκρούσεις το 2012 με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Πηγή: DW