Ψηφιακοί νομάδες και τηλεργασία: Η μεγάλη ευκαιρία και οι κίνδυνοι – Γράφει ο Γιώργος Βλασσόπουλος

Γράφει ο δικηγόρος – Διδάκτωρ Νομικής, Γιώργος Βλασσόπουλος
Aπο έρευνα του Forbes που δημοσιεύθηκε στις αρχές 2021 προέκυψε ταξινόμηση των πλέον φιλικών προς το φαινόμενο χωρών ανά τον κόσμο. Στην πρώτη δεκάδα συγκαταλέγονται κατά σειρά ο Καναδάς, η Μ. Βρετανία, Ρουμανία, Σουηδία, Δανία, Γαλλία, Ολλανδία, Αυστραλία, Ελβετία, Γερμανία. Η χώρα μας διαθέτει σημαντικά πλεονεκτήματα προσέλκυσης ψηφιακών νομάδων, όπως καλό κλίμα, στρατηγική γεωγραφική θέση, ψηφιακό εκσυγχρονισμό. Το ισχύον πλέον ευνοϊκό πλαίσιο κινήτρων που αναμένεται να ενισχυθεί σύντομα λειτουργεί ως μαγνήτης και καθιστά δυνητικά τη χώρα μας ευνοϊκό προορισμό για τους ψηφιακούς νομάδες ανοίγοντας μια ταχύτατα αναπτυσσόμενη νέα αγορά ιδίως μετά την επιστροφή στη κανονικότητα. Βεβαίως συνιστάται η αντιμετώπιση τυχόν γραφειοκρατικών καθυστερήσεων , λειτουργικών προβλημάτων, η ενδεχόμενων ασαφειών ως προς την εφαρμογή της νέας σχετικής νομοθεσίας. Σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης έχουν εκκινήσει ήδη σχετικές ενδιαφέρουσες πρωτοβουλίες (π.χ. Δήμος Αθηναίων, Ρόδος, Αστυπάλαια).
Η περίπτωση των ψηφιακών νομάδων (ως μορφή κινητής τηλεργασίας) μπορεί να αποτελέσει το έναυσμα ενός εκτεταμένου κοινωνικού διαλόγου ευρύτερα για τη τηλεργασία. Ο διάλογος αυτός με πρωταγωνιστές τους κοινωνικούς εταίρους (εκπροσώπους εργοδοτών, εργαζομένων )μπορεί να ενταχθεί σε μια Εθνική Στρατηγική για την τηλεργασία. Μάλιστα οι κοινωνικοί εταίροι στη χώρα μας πλέον θέτουν ορθά ως βασική προτεραιότητα τους το ζήτημα της τηλεργασίας.
Η τηλεργασία (σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα) αποτελεί αναμφισβήτητα βασικό μοχλό προστασίας της δημόσιας υγείας, εφόσον βέβαια εφαρμόζεται πραγματικά χωρίς καταχρηστικές πρακτικές, ιδίως στα μεγάλα αστικά κέντρα, αφού μειώνει τις μετακινήσεις από και προς την εργασία, ενώ περιορίζει σημαντικά τον συγχρωτισμό στους χώρους εργασίας. Από εργοδοτικής πλευράς εκλογικεύει το λειτουργικό κόστος παρέχοντας θεωρητικά περισσότερο ελεύθερο χρόνο στους εργαζόμενους , συμβάλλοντας και στη προστασία του περιβάλλοντος.
Βέβαια εντοπίζονται και κίνδυνοι, όπως η εντατικοποίηση της εργασίας και η απομόνωση των εργαζομένων λόγω της απομάκρυνσής τους από τον φυσικό εργασιακό χώρο. Είναι λοιπόν αναγκαία η δημιουργική διαβούλευση μεταξύ των κοινωνικών εταίρων για την επίτευξη μιας κοινά αποδεκτής μόνιμης ρύθμισης για τη τηλεργασία που θα αναπροσαρμόζεται στα εκάστοτε νέα δεδομένα με συμφωνία των μερών και που θα ισχύσει με την επάνοδο στη κανονικότητα. Ο εθελοντικός χαρακτήρας, η πλήρης και πραγματική κάλυψη όλου του αναγκαίου κόστους από τον εργοδότη, η προστασία υγείας και ασφάλειας στην εργασία , ο σεβασμός των προσωπικών δεδομένων προτείνονται ως κομβικά στοιχεία ρύθμισης, ιδίως μετά το ξεπέρασμα της διεθνούς υγειονομικής κρίσης. Η νεότερη εξέλιξη προέρχεται από την Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου όπου με το από 21-1-2021 Ψήφισμά του αναγνωρίστηκε ως θεμελιώδες το δικαίωμα αποσύνδεσης από την εργασία και εγκρίθηκε σχετική πρόταση οδηγίας προς μελλοντική νομοθέτηση , ώστε να διασφαλίζεται αποτελεσματικά η σωματική και ψυχική ανάπαυση των εργαζομένων και υπό συνθήκες τηλεργασίας εντός η εκτός της επιχείρησης ή του φορέα απασχόλησης με πεδίο αναφοράς τους εργαζόμενους τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο τομέα. Βέβαια προβλέφθηκε προθεσμία εφαρμογής 3 ετών για τα κράτη-μέλη της ΕΕ από την ημερομηνία έναρξης ισχύος της οδηγίας.
Η τηλεργασία μπορεί να συμβάλλει, άλλωστε, στη περιφερειακή ανάπτυξη, αφού δημιουργεί ευκαιρίες εργασίας η παροχής υπηρεσιών σε νησιά , ορεινές η απομακρυσμένες περιοχές της χώρας μας. Επιπλέον συντελεί στη στήριξη ευπαθών κοινωνικών ομάδων , όπως ΑΜΕΑ, μητέρες με ανήλικα τέκνα , μονογονεϊκές οικογένειες. Στον ιδιωτικό τομέα η εφαρμογή της είναι σημαντική σε όλα τα επίπεδα (εθνικό, κλαδικό, επιχειρησιακό),Από την άλλη πλευρά, ο δημόσιος τομέας μπορεί να καταστεί υπό τις κατάλληλες συνθήκες προνομιακό πεδίο ανάπτυξης της τηλεργασίας, όπως επίσης φάνηκε στη παρούσα υγειονομική κρίση. Πάντως, τα οφέλη της τηλεργασίας πολλαπλασιάζονται , αν εφαρμόζεται πραγματικά και στηρίζεται από αναβαθμισμένες υποδομές και κατάλληλο εξοπλισμό.
Εξάλλου η τηλεργασία θα μπορούσε να λειτουργήσει και ως αντίδοτο στη τεχνολογική ανεργία . Είναι δεδομένο ότι η ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών σε παγκόσμια κλίμακα συνεπάγεται απώλεια θέσεων εργασίας ιδίως χαμηλής ειδίκευσης η επαναλαμβανόμενης λειτουργίας. Από την άλλη πλευρά δημιουργούνται νέες δυνατότητες απασχόλησης , ιδίως σε τομείς όπως η πληροφορική και οι τηλεπικοινωνίες. Μεγάλο ζητούμενο είναι να επιτυγχάνεται ένα θετικό ισοζύγιο, αν συνυπολογιστεί αφενός η απώλεια θέσεων και αφετέρου η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Το εγχείρημα αυτό είναι δύσκολο, αφού συναρτάται και με την ανάγκη καλύτερης σύζευξης μεταξύ των δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού και των μεταβαλλόμενων αναγκών των επιχειρήσεων μέσα σε μια διεθνοποιημένη και ανταγωνιστική αγορά .Μάλιστα περίοδοι οικονομικής η και υγειονομικής κρίσης εντείνουν τις σχετικές αβεβαιότητες καθιστώντας ακόμη πιο δυσχερή την όλη πορεία.
Ακριβώς γι αυτό η τηλεργασία που ήρθε για να μείνει και στη χώρα μας πρέπει να στηριχθεί σε μια κατάλληλη κουλτούρα εργασίας η παροχής υπηρεσιών από απόσταση σε συνδυασμό με ένα φιλικό για τη τηλεργασία επιχειρησιακό- παραγωγικό περιβάλλον, ώστε η θεωρία να γίνεται πράξη. Αυτή η κουλτούρα αρχίζει να καλλιεργείται στην εκπαιδευτική διαδικασία (π.χ. ρομποτικές εφαρμογές), αλλά αξίζει να οργανωθεί συγκροτημένα και σε πολυεπίπεδο πλάνο : στην εργασία, στην παροχή υγειονομικών υπηρεσιών, στην εκπαίδευση, στα μέσα μαζικής επικοινωνίας, στον τουρισμό, στην καινοτόμα επιχειρηματικότητα με έμφαση στις νεοφυείς επιχειρήσεις (start ups).Το πλάνο αυτό συνιστάται να είναι αποτέλεσμα ενός συστηματικού και τεκμηριωμένου κοινωνικού διαλόγου με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς . Οι καλές πρακτικές άλλων χωρών (π.χ. σκανδιναβικές χώρες, Γερμανία, Γαλλία, Μ. Βρετανία, ΗΠΑ) ,αλλά και η τεχνογνωσία διεθνών οργανισμών, όπως η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας, το Eurofound, η Παγκόσμια Τράπεζα , ο ΟΟΣΑ μπορούν να αξιοποιηθούν γόνιμα .Εννοείται βεβαίως ότι πρέπει να ληφθούν υπόψη και οι δεδομένες ιδιαιτερότητες της εγχώριας παραγωγικής δομής, όπως για παράδειγμα η έμφαση στον τομέα παροχής υπηρεσιών και το αυξημένο ποσοστό μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Ως εκ τούτου η ιδέα της μικτής τηλεργασίας (ορισμένες μέρες στο γραφείο και τις υπόλοιπες μέρες της βδομάδας εργασία από απόσταση) φαίνεται να ταιριάζει περισσότερο σε πρώτη φάση μετά την επιστροφή στη κανονικότητα για τη χώρα μας ,αφού συνδυάζονται τα πλεονεκτήματα της τηλεργασίας με περιορισμό τυχόν αρνητικών παρενεργειών.
Επί του πρακτέου, γίνεται μνεία στη χρησιμότητα ενός λειτουργικού και καινοτόμου συμβουλευτικού Παρατηρητήριου Τηλεργασίας,ώστε να εποπτεύεται πληρέστερα η εφαρμογή της τηλεργασίας στη πράξη, να εντοπίζονται λειτουργικά η άλλα προβλήματα και να επιλύονται άμεσα .Επιπλέον έτσι θα συγκεντρώνονται συστηματικότερα και θα αξιοποιούνται αποτελεσματικά καλές πρακτικές , είτε για τον δημόσιο είτε για τον ιδιωτικό τομέα. Επίσης ένας σύγχρονος Κώδικας Δεοντολογίας που θα αποκρυσταλλώνει και θα αξιοποιεί τα πορίσματα της ψηφιακής ηθικής (digital ethics) θα ήταν ωφέλιμος, μαζί με έναν τακτικά επικαιροποιούμενο Πρακτικό Οδηγό για τη τηλεργασία αφενός για το δημόσιο και αφετέρου για τον ιδιωτικό τομέα σε συνδυασμό με αντίστοιχα help desk προς διευκόλυνση σε πραγματικό χρόνο ενδιαφερομένων εργοδοτών, εργαζομένων και πολιτών.
Συμπερασματικά, η προσέλκυση ψηφιακών νομάδων είναι ένα θετικό βήμα προς τα εμπρός. Αυτό το βήμα μπορεί να αποτελέσει προοίμιο ενός συντονισμένου και συνεκτικού σχεδίου ανάπτυξης της τηλεργασίας ,της ρομποτικής και ευρύτερα της Τεχνητής Νοημοσύνης ,ώστε να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας η νέες επιχειρηματικές πρωτοβουλίες με όρους βιωσιμότητας και κοινωνικής δυναμικής. Ο ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας και η ευρύτερη δυνατή κοινωνική συναίνεση μπορούν να αποτελέσουν τους καταλύτες για μια δημιουργική επόμενη μέρα με περισσότερες και καλύτερες επενδυτικές πρωτοβουλίες ,αλλά και με θετικό ισοζύγιο θέσεων εργασίας υψηλής προστιθέμενης αξίας για μια οικονομική ανάπτυξη με ανθρώπινο πρόσωπο και κοινωνική αλληλεγγύη. Η ευρωπαϊκή συμφωνία – πλαίσιο του Ιουνίου 2020 για την ψηφιοποίηση μαζί με την ευρωπαϊκή συμφωνία- πλαίσιο του 2002 για τη τηλεργασία μεταξύ των κοινωνικών εταίρων μπορεί και πρέπει να αποτελέσουν την αφετηρία ενός συγκροτημένου κοινωνικού διαλόγου και στη χώρα μας, ώστε να συναφθεί και να τεθεί σε επιτυχή εφαρμογή ένα κοινά αποδεκτό από τους κοινωνικούς εταίρους σύγχρονο και λειτουργικό ρυθμιστικό πλαίσιο για την νέα οργάνωση της εργασίας με ευελιξία, αλλά και ασφάλεια χωρίς καταστρατηγήσεις η αποκλεισμούς, προς όφελος εργοδοτών, εργαζομένων, του δημοσίου , αλλά και ευρύτερα του κοινωνικού συνόλου.