Mε την ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας του ΟΗΕ κατά της παιδικής εργασίας σήμερα, 12 Ιουνίου η
σκέψη μας είναι κοντά σε όλα τα παιδιά του κόσμου. Το 2021 είναι Έτος αφιερωμένο
από τον ΟΗΕ στην εξάλειψη της παιδικής εργασίας.(www.unric.org). Υπενθυμίζεται επίσης
ότι φέτος συμπληρώνονται 31 χρόνια από τη σύναψη
και θέση σε ισχύ της Σύμβασης του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού που κύρωσε και η χώρα μας με τον
νόμο 2101/1992.
Γράφει ο Γιώργος Βλασσόπουλος*
Η σύμβαση αυτή
καλύπτει 4 κατηγορίες δικαιωμάτων : επιβίωσης, ανάπτυξης , προστασίας και
συμμετοχής. Η προστασία της υγείας (σωματικής και ψυχικής), το δικαίωμα στην
εκπαίδευση, η εξασφάλιση ενός περιβάλλοντος χωρίς βία ή εκμετάλλευση οιασδήποτε
μορφής, η ελευθερία της έκφρασης, ο ελεύθερος χρόνος για παιχνίδι και ψυχαγωγία,
η προστασία των προσωπικών δεδομένων τους , σε συνδυασμό με την απαγόρευση της
παιδικής εργασίας, συνιστούν κομβικά σημεία αναφοράς της σύμβασης που αριθμεί 54
άρθρα. Ως διεθνής σύμβαση κυρωμένη με νόμο έχει υπερνομοθετική ισχύ και συνιστά
την σημαντικότερη νομική βάση προστασίας των παιδιών.
Ειδικά η
καταπολέμηση της παιδικής εργασίας αποτελεί σημαντική προτεραιότητα, ιδίως για την
επόμενη μέρα μετα την πανδημία. Ορθά η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας προτάσσει
αυτήν την επέτειο της 12ης Ιουνίου και καλεί κυβερνήσεις και κοινωνικούς
εταίρους (εκπροσώπους εργοδοτών και εργαζομένων) των 187 κρατών-μελών
της, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα σε συντονισμένη και συστηματική δράση για
την αντιμετώπιση της.Το σχετικό νομοθετικό πλαίσιο είναι βεβαίως σημαντική
παράμετρος. Όμως ακόμη σημαντικότερη είναι η αποτελεσματική διεθνής συνεργασία σε
όλα τα επίπεδα για την αποτελεσματική εφαρμογή του κανονιστικού πλαισίου ,ώστε
να εξαλειφθεί το φαινόμενο της εργασιακής εκμετάλλευσης των παιδιών.
Άλλωστε η διεθνής
οικονομική , αλλά και πλέον υγειονομική
κρίση αποτελούν σημαντικές προκλήσεις που θέτουν υπό δοκιμασία βασικά δικαιώματα
των παιδιών σε παγκόσμια κλίμακα. Ο υποσιτισμός παιδιών , οι κίνδυνοι
εκμετάλλευσης τους και με νέους τρόπους (π.χ. μέσω διαδικτύου) , η εγκατάλειψη
της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, οι εκπαιδευτικές
δυσκολίες των παιδιών με προβλήματα αναπηρίας,
η συμμετοχή τους σε πολεμικές συγκρούσεις, η έκθεση τους ως απροστάτευτων προσφύγων είναι μερικές μόνο
από τις απειλές που αντιμετωπίζουν πολλά παιδιά, ιδίως σε χώρες με χαμηλό
βιοτικό επίπεδο, πέραν της εργασίας υπό καταπιεστικές συν θήκες. Ως προς τη
χώρα μας βασικό ηλικιακό όριο εργασίας είναι το 15ο έτος, πράγμα που
σημαίνει ότι η εργασία σε μικρότερες ηλικίες επιτρέπεται μόνο κατ’ εξαίρεση και υπό
αυστηρές προϋποθέσεις.
Πέρα από τη Διεθνή
Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, η Διεθνής Σύμβαση αρ.182 της Διεθνούς
Οργάνωσης Εργασίας, που κυρώθηκε με ν.2918/2001 , απαγορεύει τις χείριστες μορφές εργασίας. Σε ενωσιακο επίπεδο η
διάταξη άρθρ.5 παρ 2 Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ απαγορεύει την αναγκαστική εργασία, ιδίως των παιδιών. Με την
Οδηγία 94/33/ΕΚ για τα παιδιά επιτρέπονται
μόνο συγκεκριμένες εργασίες : π.χ. ελαφρά οικιακή εργασία και δραστηριότητες κοινωνικής
και πολιτιστικής φύσης. Με τον ν.1387/1989 και ειδικά με το άρθρ. 4
επιτρέπονται μόνο συγκεκριμένες δραστηριότητες για παιδιά ηλικίας κάτω των 15 ετών (όπως καλλιτεχνικές δράσεις,
συμμετοχή σε ραδιοτηλεοπτικές εκπομπές, διαφημιστικά ) υπό αυστηρές προϋποθέσεις
με ειδική άδεια της Επιθεώρησης Εργασίας και με τη συναίνεση των ασκούντων τη γονική επιμέλεια. ( βλ.και σχετικό π.δ. 62/1998
που προβλέπει εγγυήσεις για την εργασία των νέων κάτω των 18 ετων,όπως η
απαγόρευση της νυχτερινής η υπερωριακής απασχόλησής τους , ώστε να μην υποστεί
βλάβη η υγεία τους, αλλά και να μην αποκοπούν από την εκπαιδευτική διαδικασία
,ιδίως όσον αφορά την 9ετη υποχρεωτική εκπαίδευση).Βεβαίως και στα θέματα αυτά που αφορούν παιδιά και νέους, ζητούμενο είναι η εντατικοποίηση των ελέγχων,
ώστε να διασφαλίζεται η αποτελεσματική εφαρμογή του όλου σχετικού προστατευτικού πλαισίου.
Ασφαλώς η ανακοίνωση τον Νοέμβριο 2020 για δημιουργία μόνιμου
γραφείου της Unicef στην Αθήνα ήταν μία καλή είδηση. Ήδη η Unicef παράγει
κοινωνικό έργο στην Ελλάδα, όπως για την καταπολέμηση της παιδικής φτώχειας, σε
συνεργασία με φορείς και υπηρεσίες της χώρας μας. Το γεγονός αυτό μπορεί να
αποτελέσει αφετηρία επιτυχίας ενός ευρύτερα αποδεκτού εθνικού σχεδίου δράσης ,
μέσα από ουσιαστική διαβούλευση με τους
αρμόδιους φορείς και την κοινωνία των πολιτών, που δρομολογείται για την
ενίσχυση της θέσης των παιδιών και στη χώρα
μας. Θεσμοί όπως ο Συνήγορος του Παιδιού,
η εισαγγελία ανηλίκων , οι σχετικές κοινωνικές δομές μπορούν να αποτελέσουν τη
βάση στήριξης αυτού του πλάνου. Επιπλέον ένα ευφυές ψηφιακό Κοινωνικό Παρατηρητήριο για τα Δικαιώματα του Παιδιού με αξιοποίηση καλών
πρακτικών άλλων χωρών, αλλά και διεθνών οργανισμών όπως η Unicef και η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (ILO) θα ήταν μία σημαντική κοινωνική
καινοτομία με ανθρωπιστικό αποτύπωμα μεγάλου βεληνεκούς. Ιδίως στο ευαίσθητο
ζήτημα της παιδικής εργασίας, η συμβολή της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας μπορεί
να είναι καθοριστική. Δεν είναι τυχαίο ότι το θέμα αυτό συγκαταλέγεται στις
προτεραιότητες του ILO, όπως αυτό μάλιστα αναδεικνύεται και κατά την τρέχουσα
Γενική Συνέλευση του (7 -18 Ιουνίου 2021) σε συνδυασμό ιδίως με την κατοχύρωση
της αξιοπρεπούς εργασίας (decent work), αλλά και της ανάγκης μείωσης των
κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων σε ένα ευρύτερο διεθνές οικονομικό
περιβάλλον με αβεβαιότητες, αλλά και με προκλήσεις.
Σε κάθε περίπτωση, η καλλιέργεια
κουλτούρας αξιοπρεπούς περιβάλλοντος
για τα παιδιά χωρίς διακρίσεις και αποκλεισμούς, με έμφαση στη πρόληψη, αλλά
και στην επίβλεψη εφαρμογής του σχετικού εθνικού, ενωσιακού και διεθνούς ρυθμιστικού πλαισίου με ταχεία επίλυση των αναφυόμενων προβλημάτων μπορεί να διευκολύνει την πορεία προς ένα μέλλον πιο αισιόδοξο για τα παιδιά στη χώρα μας , αλλά και σε όλη τη
γη. Άλλωστε ένα αξιοπρεπές και υγιές
περιβάλλον για όλα ανεξαιρέτως τα παιδιά
μπορεί να συμβάλλει ουσιαστικά και στον αγώνα για την προστασία της δημόσιας υγείας στο παρόν , αλλά
και στο μέλλον. Τα παιδιά έχουν εκ των πραγμάτων ανάγκη μεγαλύτερης προστασίας, έναντι των
ενήλικων, στη πράξη, ,ακριβώς διότι δεν μπορούν ως ανήλικοι να ασκήσουν με δική τους πρωτοβουλία πλήρως τα
δικαιώματά τους .Και μην ξεχνάμε τη
κορυφαία παιδαγωγό Maria Montessori που συνήθιζε να υποστηρίζει με
έμφαση ότι η πρωταρχική δραστηριότητα των παιδιών δεν είναι άλλη από το
παιχνίδι…
* Ο Γιώργος Βλασσόπουλος είναι Δικηγόρος – Διδάκτωρ Νομικής, Μέλος Ερευνητικού Εργαστηρίου Κοινωνικής Διοίκησης Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής
