Την 1η Ιανουαρίου του 2001 η Ελλάδα, με πρωθυπουργό τον Κώστα Σημίτη,
εντάχθηκε στο ευρώ. Όσοι τότε ήταν κατά της ένταξης θεωρούνταν γραφικοί και
οπισθοδρομικοί. Η αλήθεια είναι πως με τα δεδομένα της εποχής ήταν εύκολο να
χαρακτηριστείς γραφικός αφού όλα φαινόντουσαν ευοίωνα, χαμηλά επιτόκια,
αξιόπιστη κεντρική τράπεζα και ένα σκληρό νόμισμα που θα επέτρεπε μια
επεκτατική εξωτερική πολιτική για την Ελλάδα. Μετά το ξέσπασμα της κρίσης του
2008 και την υπογραφή του πρώτου μνημονίου οι γραφικές αυτές φωνές βρήκαν λαϊκό
έρεισμα. Σήμερα, το 2016, η έξοδος από το ευρώ δεν εκφράζει απλά ένα μέρος της
αριστεράς αλλά υπάρχουν και πολιτικές δυνάμεις της δεξιάς, όπως το νέο κόμμα
του Καρατζαφέρη, που έχουν βασικό κομμάτι της ρητορικής τους την έξοδο.
Το ευρώ στηρίχθηκε πάνω στην θεωρία των άριστων νομισματικών περιοχών
του Mundell. Σύμφωνα με τον Mundell για να λειτουργήσει μια νομισματική ένωση
θα πρέπει να πληρούνται κάποιες προϋποθέσεις αλλιώς, κατά τον Mundell, η
νομισματική ένωση είναι καταδικασμένη να αποτύχει. Οι βασικές αυτές αρχές δεν περιορίζονται
μόνο στη συνθήκη του Μάαστριχτ, για την ακρίβεια υπερβαίνουν αυτή τη συνθήκη.
Ποιες είναι λοιπόν αυτές οι αρχές και γιατί είναι τόσο σημαντικές;
Ευελιξία των μισθών: Αν μια
χώρα έρθει αντιμέτωπη με μια οικονομική κρίση οι μισθοί θα πρέπει να είναι
ευέλικτοι ώστε οι εργαζόμενοι να μειώσουν τις μισθολογικές τους απαιτήσεις και
να αποδεχθούν μικρότερους μισθούς. Έτσι το πρόβλημα της ανεργίας λύνεται, καθώς
οι χαμηλότεροι μισθοί λειτουργούν σαν κίνητρο για τους εργοδότες ώστε να
προσλάβουν και άλλους εργαζόμενους. Βάση αυτής της αρχής προκύπτει η πάγια θέση
των δανειστών για μείωση ή και κατάργηση του κατώτατου μισθού. Στα χρόνια των
μνημονίων όμως έχει αποδειχθεί ότι η μείωση του κατώτατου μισθού μείωσε την
κατανάλωση και όχι την ανεργία, με αποτέλεσμα οι έμποροι να μην έχουν που να
πουλήσουν τα προϊόντα τους και η χώρα να μπαίνει σε έναν φαύλο κύκλο ανεργίας.
Κινητικότητα της εργασίας: Ο
δεύτερος μηχανισμός που μπορεί να επαναφέρει την χώρα στην προ κρίσης κατάσταση
είναι η κινητικότητα της εργασίας. Σύμφωνα με αυτή την υπόθεση οι άνεργοι μιας
χώρας μεταναστεύουν προς άλλες χώρες της ευρωζώνης και αυτό έχει σαν αποτέλεσμα
την μείωση της ανεργίας. Παρόλο που από την Ελλάδα έχουν φύγει περίπου 500.000
πολίτες, εκ των οποίων οι περισσότεροι είναι νέοι, η ανεργία πλησιάζει το 30%
και στους νέους το 50%. Συνεπώς ναι μεν υπάρχει μια σχετική κινητικότητα αλλά
δεν είναι αρκετή για να επαναφέρει την ανεργία στο φυσιολογικό της ποσοστό.
Κοινή παραγωγική δομή: Ίσως
η πιο βασική αρχή μιας νομισματικής ένωσης. Για να μην υπάρχουν ασύμμετρες
διαταραχές, δηλαδή μια κατάσταση όπου μια χώρα αντιμετωπίζει ύφεση ενώ μια άλλη
όχι, θα πρέπει οι δυο χώρες της νομισματικής ένωσης να έχουν κοινή παραγωγική
δομή. Αυτό που βιώνουμε σήμερα είναι μια ασύμμετρη διαταραχή. Γιατί όμως είναι κακό να υπάρχουν ασύμμετρες
διαταραχές; Το πρόβλημα δεν είναι ότι οι χώρες του νότου αντιμετωπίζουν
δυσκολίες, αλλά ότι οι υπόλοιπες δεν αντιμετωπίζουν τα ίδια προβλήματα . Έτσι η
ΕΚΤ δεν μπορεί να ασκήσει την κατάλληλη νομισματική πολιτική για να λυθούν αυτά
τα προβλήματα. Στην ουσία η ΕΚΤ παραλύει και δεν μπορεί να κάνει απολύτως
τίποτα. Είναι απορίας άξιο γιατί μια χώρα, όπως η Ελλάδα, που στηρίζεται κυρίως
στον τουρισμό μπήκε στην ίδια νομισματική ένωση με μια χώρα ,όπως η Γερμανία,
που έχει μια βαριά βιομηχανία. Λόγω της διαφορετικής παραγωγικής δομής λοιπόν
οι χώρες του νότου αντιμετωπίζουν κρίση ενώ οι χώρες του βορά ευημερούν.
Μετακίνηση των βιομηχανιών κοντά
στις τελικές αγορές: Άλλη μια βασική υπόθεση είναι ότι οι βιομηχανίες θα
μεταφερθούν πιο κοντά στις τελικές τους αγορές. Λόγω του κοινού νομίσματος
υποτίθεται ότι θα ήταν εύκολο για τις βιομηχανίες ,που εξάγουν τα προϊόντα τους
εκτός Ευρώπης, να συγκεντρωθούν στην περιφέρεια ώστε να είναι πιο κοντά στις
τελικές τους αγορές. Κάτι τέτοιο ούτε μετά το ξέσπασμα της κρίσης αλλά κυρίως
ούτε πριν συνέβη. Βλέπουμε λοιπόν ότι ακόμα μια υπόθεση της θεωρίας των άριστων
νομισματικών περιοχών καταπατήθηκε.
Με βάση τα όσα λέχθηκαν παραπάνω γίνεται ξεκάθαρο πως το ευρώ δεν θα
αντιμετώπιζε τα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα μόνο αν σε αυτό συμμετείχαν
4-5 χώρες. Για ποιο λόγο τότε η ευρωζώνη σήμερα έχει 19 χώρες μέλη; Η απάντηση
είναι ότι αν συμμετείχαν μόνο 4-5 χώρες το ευρώ θα ήταν ένα πάρα πολύ ακριβό
νόμισμα και αυτό θα είχε αρνητικές επιπτώσεις για τις εξαγωγές των χωρών-μελών
του.
Το ερώτημα που ενδεχομένως να δημιουργείται είναι το εξής, μόνο
αρνητικά αποτελέσματα είχε η ένταξη στο ευρώ; Υπήρχαν ευκαιρίες κατά την ένταξη
που θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί η πολιτική ηγεσία και το τραπεζικό σύστημα,
όπως τα χαμηλά επιτόκια που θα μπορούσαν να στρέψουν τα δάνεια προς την
κατεύθυνση της επένδυσης και όχι της κατανάλωσης όπως γινόταν τα πρώτα χρόνια.
Η πραγματικότητα όμως είναι μια, οι βασικές αρχές της θεωρίας που ενέπνευσε το
όραμα της ΟΝΕ δεν ισχύουν σήμερα με αποτέλεσμα η λύση για την Ελλάδα και τις
χώρες του νότου να αποτελεί πρόβλημα για τις υπόλοιπες χώρες και έτσι να
δημιουργούνται συγκρουσιακές σχέσεις μεταξύ χωρών. Η αποτυχία της ευρωζώνης
προκύπτει από την ένταξη διαφορετικών οικονομιών και διαφορετικών λαών ,χωρίς
την συγκατάθεση τους, και αυτό είναι κάτι που δεν μπορεί να αλλάξει ούτε με την
λιτότητα ούτε με τις μεταρρυθμίσεις που προτείνουν οι δανειστές. Το πρόβλημα
δεν είναι μόνο η διαφορά ανταγωνιστικότητας ανάμεσα στις χώρες του ευρώ αλλά
κυρίως το γεγονός ότι οι οικονομίες τους είναι πολύ διαφορετικά διαρθρωμένες.
* άρθρο Σάκη Φέκα, φοιτητή οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Κρήτης