Κεφάλαια ύψους 20 δισ. ευρώ στη διάθεση των επιχειρήσεων

Αν και το πρόβλημα της ρευστότητας παραμένει έντονο σε επίπεδο διαθέσιμων πόρων, αυτή η περίοδος ίσως να είναι μία από τις καλύτερες των τελευταίων ετών. Κι αυτό διότι βρίσκεται σε πλήρη ανάπτυξη μία βεντάλια χρηματοδοτικών εργαλείων που μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες των επιχειρήσεων, είτε για κεφάλαια κίνησης είτε για κεφάλαια επενδυτικού σκοπού.

Από το ΕΣΠΑ και το πακέτο Γιούνκερ, τα χρηματοδοτικά προγράμματα του ΕΤΕΑΝ, τον αναπτυξιακό νόμο, το Ταμείο Συμμετοχών, την κοινή επενδυτική πλατφόρμα του ΤΑΝΕΟ με τη Mubadala, τα κοινά προγράμματα των συστημικών τραπεζών με την ΕΤΕπ και την EBRD και των συνεταιριστικών με το Ευρωπαϊκό Ταμείο Επενδύσεων, πλέον οι ελληνικές επιχειρήσεις έχουν ουσιαστικές χρηματοδοτικές επιλογές. Βασική παράμετρος όλων των χρηματοδοτικών εργαλείων είναι η έμφαση που δίνουν σε στοχευμένα επενδυτικά σχέδια με κύρια προτεραιότητα τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Δεν λείπουν, πάντως, και οι «παροχές» για εξαγωγές και, όπως προαναφέρθηκε, για κεφάλαια κίνησης.

Το ΕΣΠΑ

Αν και όπως είναι λογικό τα προγράμματα του ΕΣΠΑ δημοσιοποιούνται – προκηρύσσονται κατά περιόδους και τομείς, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι για την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας οι πόροι που θα διατεθούν θα ξεπεράσουν τα 5 δισ. ευρώ.

Αιχμή του δόρατος του ΕΣΠΑ, αναφορικά με την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας, αποτελεί το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανταγωνιστικότητα Επιχειρηματικότητα Καινοτομία (ΕΠΑνΕΚ). Το συγκεκριμένο πρόγραμμα καλύπτει γεωγραφικά το σύνολο της χώρας και διαθέτει προϋπολογισμό 4,92 δισ. ευρώ δημόσιας δαπάνης (3,84 δισ. ευρώ ενωσιακής συνδρομής).

Κεντρικός στρατηγικός στόχος του ΕΠΑνΕΚ είναι η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της εξωστρέφειας των επιχειρήσεων και η μετάβαση στην ποιοτική επιχειρηματικότητα με αιχμή την καινοτομία και την αύξηση της εγχώριας προστιθέμενης αξίας. Το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα για την Ανταγωνιστικότητα, την Επιχειρηματικότητα, και την Καινοτομία κατέχει κεντρική θέση στην προσπάθεια της χώρας για τη δημιουργία και στήριξη ενός παραγωγικού μοντέλου που θα οδηγήσει στην ανάπτυξη και στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας με τη μόχλευση ιδιωτικών πόρων. Αυτή τη στιγμή τα κυριότερα ενεργά χρηματοδοτικά προγράμματα του ΕΠΑνΕΚ είναι η δράση «Ενίσχυση της ίδρυσης και λειτουργίας νέων τουριστικών μικρομεσαίων επιχειρήσεων» με προϋπολογισμό 120 εκατ. ευρώ (δημόσια δαπάνη) και το «Επιχειρούμε Έξω» με προϋπολογισμό 50 εκατ. ευρώ.

Υπενθυμίζουμε ότι έχει προηγηθεί η προκήρυξη των δράσεων «Αναβάθμιση πολύ μικρών και μικρών επιχειρήσεων για την ανάπτυξη των ικανοτήτων τους στις νέες αγορές», «Ενίσχυση της Αυτοαπασχόλησης Πτυχιούχων Τριτοβάθμιας» (σ.σ.: έχουν προκηρυχθεί δύο κύκλοι του συγκεκριμένου προγράμματος), «Ενίσχυση Τουριστικών μμε για τον εκσυγχρονισμό τους και την ποιοτική αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών», «Νεοφυής επιχειρηματικότητα», «Ερευνώ – Δημιουργώ – Καινοτομώ», με τον προϋπολογισμό να αγγίζει το σχεδόν 1 δισ. ευρώ.

Στο ΕΣΠΑ περιλαμβάνονται και οι προκηρύξεις για την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας μέσω των Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων (ΠΕΠ) με στοχευμένες κατά περιφέρεια δράσεις που υπολογίζεται ότι θα ξεπεράσουν τα 200 εκατ. ευρώ. Ήδη αυτή τη στιγμή πολλές «περιφερειακές» δράσεις βρίσκονται σε εξέλιξη, είναι δηλαδή ενεργές για την υποβολή αιτήσεων.

Το ΕΤΕΑΝ

Στο τέλος του καλοκαιριού αναμένεται και η ενεργοποίηση του Ταμείου Επιχειρηματικότητας ΙΙ (ΤΕΠΙΧ ΙΙ) του Εθνικού Ταμείου Επιχειρηματικότητας και Ανάπτυξης (ΕΤΕΑΝ). Με αρχικά κονδύλια της τάξεως των 400 εκατ. ευρώ, τα οποία με τη συμμετοχή των τραπεζών αναμένεται να αγγίξουν τα 800 εκατ. ευρώ, το ΤΕΠΙΧ ΙΙ θα παρέχει μια γκάμα χρηματοδοτικών εργαλείων για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις.

Ειδικότερα, θα παρέχονται δάνεια κεφαλαίου κίνησης και επενδυτικού σκοπού για τις μμε με μειωμένο επιτόκιο, καθώς το τμήμα του δανείου που θα προέρχεται από το ΕΤΕΑΝ θα είναι άτοκο. Επίσης, στο πλαίσιο του ΤΕΠΙΧ ΙΙ θα δημιουργηθεί και Ταμείο Εγγυοδοσίας.

Έως τότε, δηλαδή έως την ενεργοποίηση του ΤΕΠΙΧ ΙΙ, το ΕΤΕΑΝ και οι συνεργαζόμενες τράπεζες θα προσφέρουν στις μμε τις παροχές του ενδιάμεσου ΤΕΠΙΧ, το οποίο παρέχει δάνεια με ευνοϊκούς όρους (50% επιδοτούμενο επιτόκιο), μέσω του προγράμματος «Επιχειρηματική Επανεκκίνηση». Το ποσό που έχει δεσμευτεί για το ενδιάμεσο ΤΕΠΙΧ είναι της τάξεως των 384 εκατ. ευρώ και από την ενεργοποίησή του στις αρχές Φεβρουαρίου έχουν χορηγηθεί δάνεια της τάξεως των 50 εκατ. ευρώ. Τα δάνεια αυτού του προγράμματος, που ταξινομούνται σε δύο κατηγορίες (κεφαλαίου κίνησης και επενδυτικού σκοπού), απευθύνονται σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις κάθε νομικής μορφής, που βρίσκονται σε οποιοδήποτε στάδιο λειτουργίας (υπό σύσταση, νεοσύστατες ή και υφιστάμενες) και οι οποίες πληρούν τις εξής προϋποθέσεις:

• Για τα δάνεια κεφαλαίου κίνησης, το ύψος χρηματοδότησης κυμαίνεται από 10.000 έως 300.000 ευρώ, με διάρκεια έως 48 μήνες και αφορά την κάλυψη αναγκών αναπτυξιακού χαρακτήρα, καθώς και αυτοτελών επιχειρηματικών αναγκών που σχετίζονται με το εμπορικό/συναλλακτικό κύκλωμα της επιχείρησης.
• Για δάνεια επενδυτικού σκοπού (ενίσχυση επιχειρηματικών επενδυτικών σχεδίων), το ύψος χρηματοδότησης κυμαίνεται από 10.000 έως 800.000 ευρώ, με διάρκεια 5-12 έτη και αφορά επιχειρήσεις που εντάχθηκαν σε προγράμματα κρατικής ενίσχυσης τα οποία δεν έχουν υλοποιηθεί, αλλά και επιχειρήσεις που δεν έχουν ενταχθεί σε προγράμματα κρατικής ενίσχυσης και που δεν έχουν υλοποιηθεί.

Το Equi Fund

Στις 16 Απριλίου κάνει επίσημη πρεμιέρα το Ταμείο Συνεπενδύσεων (Equi Fund), το οποίο έχει συσταθεί με πόρους του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων (ΠΔΕ) του Ευρωπαϊκού Ταμείου Επενδύσεων (ΕΤαΕ) και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ). Από ελληνικής πλευράς έχουν εισφερθεί 200 εκατ. ευρώ, ενώ αντίστοιχα το ΕΤαΕ -που είναι και ο διαχειριστής- έχει εισφέρει 60 εκατ. ευρώ. Σύντομα αναμένεται και η χρηματοδοτική συμμετοχή της ΕΤΕπ με το ποσό των 40 εκατ. ευρώ. Περίπου άλλα τόσα είναι τα κονδύλια που έχουν εισφέρει και οι επενδυτές που συμμετέχουν στα εννέα υποταμεία του σχήματος.

Το Ταμείο έχει σχεδιαστεί στη βάση τριών «παραθύρων» και συγκεκριμένα ένα για τον τομέα της καινοτομίας και δύο για τους τομείς της γενικής επιχειρηματικότητας.

Πρόκειται για τα «παράθυρα»:

α) Innovation Window,
β) Early stage Venture Capital Funds και
γ) Growth Stage Private Equity Funds.

Το Innovation Window στοχεύει στην ενίσχυση έργων ή μικρομεσαίων επιχειρήσεων που έχουν προκύψει από ΑΕΙ, ερευνητικά κέντρα ή άλλους οργανισμούς με σημαντική ερευνητική δραστηριότητα. Ο στόχος είναι η αξιοποίηση ερευνητικών αποτελεσμάτων που βρίσκονται σε σχετικό επίπεδο τεχνολογικής ετοιμότητας, η διαμόρφωση επιχειρηματικών σχεδίων και η εμπορική αξιοποίησή τους.

Η ενίσχυση μπορεί να εστιάζει σε επενδυτικά σχέδια υφιστάμενων επιχειρήσεων, στην ίδρυση τεχνοβλαστών (spin-off, spin-out), στην εκμετάλλευση δικαιωμάτων ευρεσιτεχνίας, εκχωρήσεις δικαιωμάτων κ.λπ. Το Ταμείο αναμένεται να χρησιμοποιήσει κεφάλαια για επενδύσεις pre-seed, proof-of-concept και seed.
Στοχεύει σε ομάδες-έργα ή και νεοφυείς επιχειρήσεις (startups) οι οποίες συνδέονται με δομές στήριξης της επιχειρηματικότητας όπως θερμοκοιτίδες, τεχνολογικά πάρκα, χώρους συνεργασίας (co-working spaces), δομές στα ΑΕΙ και στα ερευνητικά κέντρα κ.λπ.

Τα υποταμεία της γενικής επιχειρηματικότητας απευθύνονται σε κάθε είδους επιχειρήσεις, με ιδιαίτερη όμως έμφαση στους στρατηγικούς τομείς προτεραιότητας της ελληνικής οικονομίας, δηλαδή τουρισμό, ενέργεια, αγροδιατροφή, περιβάλλον, εφοδιαστική αλυσίδα, τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών, υγεία και φαρμακευτική βιομηχανία, δημιουργικές και πολιτιστικές βιομηχανίες, υλικά – κατασκευές, με στόχο την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της εξωστρέφειας των επιχειρήσεων και τη μετάβαση στην ποιοτική επιχειρηματικότητα με αιχμή την καινοτομία και την αύξηση της εγχώριας προστιθέμενης αξίας.

Το ΤΑΝΕΟ

Στα 400 εκατ. ευρώ ανέρχεται το ποσό που θα διατεθεί από το Ταμείο Ανάπτυξης Νέας Οικονομίας (ΤΑΝΕΟ) και το κρατικό επενδυτικό fund των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων Mubadala Investment Co για την ενίσχυση ελληνικών μεσαίων επιχειρήσεων.

Η σχετική συμφωνία των δύο πλευρών προβλέπει τη δημιουργία επενδυτικής πλατφόρμας στην οποία οι δύο πλευρές θα συμμετάσχουν με το ποσό των 200 εκατ. ευρώ εκάστη. Η συμφωνία έχει διετή ορίζοντα και βάσει αυτής, έως το τέλος της, θα πρέπει να έχουν διατεθεί τα 400 εκατ. ευρώ. Ωστόσο, όπως αναφέρουν κύκλοι του οικονομικού επιτελείου, το ποσό αυτό σίγουρα θα εξαντληθεί νωρίτερα και θεωρείται σχεδόν βέβαιο ότι θα προστεθούν και επιπλέον πόροι. Άλλωστε, όπως επισημαίνουν, κάτι ανάλογο έγινε στη Γαλλία όπου αντίστοιχη συμφωνία συνεπένδυσης ξεκίνησε από τα 300 εκατ. ευρώ και ήδη οι πόροι έχουν αγγίξει το 1 δισ. ευρώ.

Σημείο επαφής της επενδυτικής πλατφόρμας με τις ελληνικές επιχειρήσεις θα αποτελεί το ΤΑΝΕΟ. Το Ταμείο θα δέχεται αιτήσεις χρηματοδότησης ή θα αναζητεί αυτό οντότητες στις οποίες μπορεί να γίνει συνεπένδυση. Σημειώνεται ότι η χρηματοδότηση προϋποθέτει την είσοδο των επενδυτών στο μετοχικό κεφάλαιο της επιχείρησης. Εφόσον το ΤΑΝΕΟ προχωρά στην αξιολόγηση των επιχειρηματικών προτάσεων και των προοπτικών, σε συνεργασία με τη Mubadala, θα συναποφασίζει το αν θα προχωρήσουν στη χρηματοδότηση μιας επιχείρησης και το ύψος της χρηματοδότησης.

Το πακέτο Γιούνκερ

Έως το 2016 η αξιοποίηση του πακέτου Γιούνκερ (το λεγόμενο Ευρωπαϊκό Ταμείο Στρατηγικών Επενδύσεων – ΕΤΣΕ) ήταν ανύπαρκτη. Πλέον, η χρηματοδότηση της Ελλάδας από το εν λόγω πακέτο ανέρχεται σε 2,2 δισ. ευρώ και αναμένεται να κινητοποιηθούν 8,2 δισ. ευρώ σε πρόσθετες επενδύσεις. Έτσι, τα τελευταία στοιχεία της Κομισιόν φέρνουν την Ελλάδα στην πρώτη θέση με κριτήριο τις επενδύσεις ως ποσοστό του ΑΕΠ.

Στο πλαίσιο του ΕΤΣΕ έχουν εγκριθεί 12 επενδυτικά σχέδια υποδομών και καινοτομίας που χρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) με την υποστήριξη του ΕΤΣΕ, με συνολική χρηματοδότηση σχεδόν 1,8 δισ. ευρώ. Τα έργα αυτά αναμένεται να κινητοποιήσουν συνολικές επενδύσεις ύψους 5,7 δισ. ευρώ.

Παράλληλα υπάρχουν εννέα εγκριθείσες συμφωνίες με ενδιάμεσες τράπεζες που χρηματοδοτούνται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Επενδύσεων (ΕΤαΕ) με την υποστήριξη του ΕΤΣΕ, με συνολική χρηματοδότηση ύψους 319 εκατ. ευρώ. Οι συμφωνίες αυτές προβλέπεται να κινητοποιήσουν σχεδόν 2,4 δισ. ευρώ σε επενδύσεις, με περίπου 11.298 μικρομεσαίες και επιχειρήσεις μεσαίας κεφαλαιοποίησης να επωφελούνται από τη βελτιωμένη πρόσβαση στη χρηματοδότηση.

Υποβολή αιτήσεων για 2 νέα προγράμματα του αναπτυξιακού νόμου 300 εκατ. ευρώ

Τον νέο κύκλο υποβολής αιτήσεων για τα καθεστώτα – προγράμματα του αναπτυξιακού νόμου «Νέες Ανεξάρτητες μμε» και «Ενισχύσεις Μηχανολογικού Εξοπλισμού» άνοιξε χθες το υπουργείο Οικονομίας και Ανάπτυξης. Με συνολικό προϋπολογισμό της τάξεως των 300 εκατ. ευρώ (από 150 εκατ. έκαστο), τα δύο προγράμματα θα ενισχύσουν επενδυτικά σχέδια υφισταμένων ή υπό σύσταση επιχειρήσεων. Στις μορφές ενίσχυσης όσον αφορά το καθεστώς «Νέες Ανεξάρτητες μμε» περιλαμβάνονται η επιχορήγηση, η επιδότηση χρηματοδοτικής μίσθωσης, η επιδότηση του κόστους δημιουργούμενης απασχόλησης και η φορολογική απαλλαγή, ενώ στο καθεστώς «Ενισχύσεις Μηχανολογικού Εξοπλισμού» η ενίσχυση αφορά τη φορολογική απαλλαγή. Η διαδικασία υποβολής αιτήσεων για το πρώτο καθεστώς θα παραμείνει ανοικτή έως τις 30 Ιουνίου 2018 και στο δεύτερο έως τις 15 Δεκεμβρίου 2018, εκτός και αν εξαντληθεί νωρίτερα ο προϋπολογισμός των εν λόγω δράσεων.

«Νέες ανεξάρτητες μμε»: Στόχος του καθεστώτος «Νέες ανεξάρτητες μμε» είναι η παροχή ενός πλήρους πλαισίου κινήτρων με βασικό στόχο τη δημιουργία νέων ανεξάρτητων ή τη στήριξη νεοσύστατων επιχειρηματικών πρωτοβουλιών. Γενικά το συγκεκριμένο καθεστώς απευθύνεται αποκλειστικά σε νεοσύστατες ή σε υπό ίδρυση ανεξάρτητες μμε που προτίθενται να πραγματοποιήσουν αρχική επένδυση σε κάποιον από τους επιλέξιμους κλάδους του νόμου. Το καθεστώς «Νέες Ανεξάρτητες μμε» παρέχει στις επιχειρήσεις που πληρούν τις προϋποθέσεις υπαγωγής αυξημένα κίνητρα σε σχέση με τα υπόλοιπα καθεστώτα γενικών ενισχύσεων, όπως επιχορήγηση των επενδυτικών δαπανών από 70% έως 100%, αλλά και ενισχύσεις έως 100.000 ευρώ για τις δαπάνες εκκίνησης.

Οι επιλέξιμες επιχειρήσεις πρέπει να πληρούν ταυτόχρονα τα τρία παρακάτω κριτήρια: α) να είναι μμε, β) να είναι υπό σύσταση ή νεοσύστατες (νεότερες των επτά ετών), γ) να είναι ανεξάρτητες (με τον τρόπο που ορίζεται η ανεξαρτησία στον νόμο). Είναι δυνατή η υπαγωγή σχεδόν όλων των νομικών μορφών επιχειρήσεων (ατομικές, εμπορικές, αλλά και συνεταιριστικές επιχειρήσεις), υφιστάμενες ή υπό σύσταση. Οι επιλέξιμοι κλάδοι οικονομικής δραστηριότητας είναι αυτοί που ισχύουν για το σύνολο του νόμου.

«Ενισχύσεις μηχανολογικού εξοπλισμού»: Στόχος του καθεστώτος «Ενισχύσεις Μηχανολογικού Εξοπλισμού» είναι η δημιουργία ενός πλαισίου ενισχύσεων περιορισμένου εύρους με ιδιαίτερα απλοποιημένες διαδικασίες. Το συγκεκριμένο καθεστώς είναι ιδιαίτερα ελκυστικό για επιχειρήσεις που επιθυμούν ταχεία ένταξη, με ελάχιστα κριτήρια, χωρίς διαγωνιστική διαδικασία και καταβολή της ενίσχυσης άμεσα με τη διενέργεια διοικητικών ελέγχων (επιτόπιοι έλεγχοι θα διενεργούνται σε δειγματοληπτική βάση). Σημειώνεται ότι δεν υφίστανται περιορισμοί μεγέθους και ηλικίας, ενώ είναι δυνατή η υπαγωγή σχεδόν όλων των νομικών μορφών επιχειρήσεων υφισταμένων ή υπό σύσταση. Οι επιλέξιμοι κλάδοι οικονομικής δραστηριότητας είναι αυτοί που ισχύουν για το σύνολο του νόμου.

Οι ενισχυόμενες δαπάνες αφορούν δαπάνες περιφερειακών ενισχύσεων (ενσώματες), οι οποίες περιλαμβάνουν τις δαπάνες μηχανολογικού εξοπλισμού και μεταφορικών μέσων που χρησιμοποιούνται μέσα στη μονάδα, υπό την προϋπόθεση ότι αφορούν αρχική επένδυση. Πιο συγκεκριμένα: α) καινούργιος ή υπό προϋποθέσεις μεταχειρισμένος μηχανολογικός εξοπλισμός, β) αγορά καινούργιων μεταφορικών μέσων που κινούνται εντός της μονάδας. Τα είδη ενίσχυσης αφορούν φορολογική απαλλαγή για το σύνολο των υπαγόμενων έργων, ενώ στο εν λόγω καθεστώς δεν προβλέπονται ειδικές κατηγορίες ενίσχυσης. Οι επενδυτικές δαπάνες ενισχύονται για τις δαπάνες περιφερειακών ενισχύσεων έως του ποσοστού που καθορίζεται για κάθε περιοχή και μέγεθος επιχείρησης από τον Χάρτη Περιφερειακών Ενισχύσεων.

Πιστώσεις 10 δισ. ευρώ από τις τράπεζες

Ρευστότητα η οποία αναμένεται να ξεπεράσει τα 10 δισ. ευρώ εκτιμάται ότι θα διοχετεύσουν στην αγορά οι ελληνικές τράπεζες μέσα στην τρέχουσα χρονιά, κίνηση όμως που εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό και από τον «λογαριασμό» που θα προκύψει μετά το τέλος των stress tests.

Όπως έχει ήδη επισημάνει ο διευθύνων σύμβουλος της Τράπεζας Πειραιώς, Χρήστος Μεγάλου, οι συνολικές χρηματοδοτήσεις θα φτάσουν στα 3,1 δισ. ευρώ για το 2018 από την τράπεζα, εκ των οποίων το 1 δισ. θα έχει τη μορφή δανείων προς τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις.

Στο ίδιο μήκος κύματος φαίνεται να κινείται, σύμφωνα με πληροφορίες, και η Εθνική τράπεζα η οποία διαθέτει επίσης ενισχυμένη ρευστότητα και στοχεύει να διοχετεύσει στην αγορά 3 με 3,5 δισ. ευρώ, δίνοντας έμφαση στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις όπου θα κατευθυνθεί περίπου το 1/3 των συνολικών κεφαλαίων.

Αντίστοιχα αναμένεται να κινηθούν και οι υπόλοιπες δύο συστημικές τράπεζες, ανεβάζοντας έτσι το συνολικό ποσό των χρηματοδοτήσεων προς επιχειρήσεις σε επίπεδα άνω των 10 δισ. ευρώ. Μάλιστα, θεωρείται ότι το 2018 θα υπάρχει και καθαρή εισροή χρημάτων στις επιχειρήσεις, καθώς μέχρι σήμερα το μεγαλύτερο κομμάτι των δανειοδοτήσεων αφορούσε αναχρηματοδοτήσεις υφιστάμενων δανείων με αποτέλεσμα και η χρηματοδοτική ροή στο τέλος να είναι αρνητική. Φέτος αναμένεται πως, έπειτα από αρκετά χρόνια, οι ροές θα είναι θετικές.