Ποιος είναι ο ρόλος που διαδραματίζει το φύλο στην επιχειρηματικότητα; Πώς διαμορφώνονται οι εργασιακές σχέσεις στην Ελλάδα της οικονομικής κρίσης;
Απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα επιχειρεί να δώσει η ανθρωπολογική έρευνα, που διεξήγαγε η ερευνήτρια-κοινωνική ανθρωπολόγος Γεωργία Ρήνα, υποψήφια διδάκτωρ στο τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Η έρευνα, βασισμένη σε ποιοτική ανάλυση, αποτελεί τη ραχοκοκαλιά του διδακτορικού της κα. Ρήνα και πεδίο διεξαγωγής της είναι μια πολυεθνική εταιρεία, που ασχολείται με το «απευθείας μάρκετινγκ».
Στη διάρκεια διεξαγωγής της έρευνάς της, η κα. Ρήνα ήταν ταυτόχρονα ερευνήτρια και εργαζόμενη στην εταιρεία. «Αυτό σημαίνει ότι οι συνθήκες που βίωνα, πρώτα και ενστικτωδώς με επηρέαζαν ως εργαζόμενη και μετά “ερχόταν” το κομμάτι της ερευνήτριας» δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ. Η έρευνα διήρκεσε 3,5 χρόνια και βασίστηκε σε «δείγμα» περίπου 50 ανδρών και γυναικών, 18 έως και 35 ετών, που εργάζονταν στο ίδιο γραφείο με την κα. Ρήνα, αλλά και σε άλλα γραφεία της πολυεθνικής πανελλαδικά. Η συγκεκριμένη εταιρεία δραστηριοποιείται στην Ελλάδα από το 1990 (απαρτίζεται από μικρότερες εταιρείες σε όλον τον κόσμο. Αντίστοιχες υπάρχουν και στην Ελλάδα). Ο κάθε εργαζόμενος σ’ αυτήν την πολυεθνική μπορεί κάποια στιγμή να ανοίξει την δική του εταιρεία, εφόσον πληροί τα κριτήρια ανέλιξης που ορίζονται από την πολυεθνική.
Ανδρόγυνο look
Ο τρόπος επιβολής των ιδιοκτητριών επιχειρήσεων δανείζεται -σύμφωνα με την κ. Ρήνα- στοιχεία και χαρακτηριστικά από το ανδρικό πρότυπο, όπως βωμολοχίες, ανδρόγυνη εμφάνιση και αποβολή κάθε είδους θηλυκότητας.
Στις συνεντεύξεις που έκανε η κα. Ρήνα διαπίστωσε -όπως λέει- με έκπληξη κάποιες φορές ότι «μολονότι γυναίκες κατάφεραν μόνες τους, με τη δουλειά τους, να γίνουν ιδιοκτήτριες εταιρειών, αναπαρήγαγαν έμφυλα στερέοτυπα για τη θέση της γυναίκας στην επιχείρηση, τη “φυσιολογική” θέση των ανδρών σ’ αυτή, αλλά και τα έμφυλα εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες μέσα σε αυτόν τον χώρο».
Οι περισσότερες από τις γυναίκες «προσπάθησαν να προβάλουν», σύμφωνα με την κα. Ρήνα, ότι όλα είναι ιδανικά στον χώρο των επιχειρήσεων για το γυναικείο φύλο και πως δεν αντιμετώπισαν καμία δυσκολία λόγω της φύσης τους. Ορισμένες τονίζουν ότι «αν κάνεις σωστά τη δουλειά σου, τότε έχεις τον σεβασμό», άλλες θεωρούν νομοτελειακό ότι ένας άνδρας «είναι πιο εύκολο να πάρει την προαγωγή του, γιατί είναι έτοιμος από τη φύση του». Άλλες σημειώνουν ότι «οι γυναίκες είμαστε πιο συναισθηματικές και αναλύουμε τα πάντα, αυτό μας καθυστερεί. Ο άνδρας θα πάρει το ρίσκο και θα το κάνει. Είναι (οι άνδρες) πιο έτοιμοι από την κοινωνία (…) Η κοινωνία είναι ανδροκρατούμενη».
Εσύ σήμερα τι μισθό θα… κόψεις στον εαυτό σου;
Οι εξωτερικοί συνεργάτες των εταιρειών πληρώνονται ανάλογα με τις πωλήσεις που θα κάνουν(αν δεν κάνουν καμία πώληση, δεν θα πληρωθούν). Ο μέσος όρος των απολαβών δεν ξεπερνά τα 150 με 200 ευρώ τον μήνα. Ωστόσο, υπάρχει η δυνατότητα μιας εργασιακής ευελιξίας (ο συνεργάτης μπορεί να επιλέξει το πότε και πόσο θα δουλέψει), σημειώνει η κ. Ρήνα.
Προσπαθώντας δε, να διασαφηνίσει γιατί νέοι άνθρωποι εξακολουθούν να μένουν και να δουλεύουν σε τέτοιες θέσεις εργασίας, που θυμίζουν «εργασιακό Μεσαίωνα», η κ. Ρήνα βρέθηκε «μπροστά» σε απαντήσεις, όπως οι ακόλουθες: Θέλουν να βοηθήσουν τους γονείς τους οικονομικά, θέλουν να αποκτήσουν εργασιακή εμπειρία ή και να βελτιώσουν τις επικοινωνιακές τους ικανότητες. Άλλοι οραματίζονται να γίνουν επιχειρηματίες, καθώς -όπως τους λένε από τη διεύθυνση της πολυεθνικής που χρησιμοποιήθηκε ως πεδίο διεξαγωγής της έρευνας- «αυτό είναι το μαγικό με αυτήν τη δουλειά. Δες τι κρύβεται πίσω από αυτή την πόρτα. Σήμερα τη χτυπάς, αλλά αύριο αυτή η πόρτα θα είναι η πόρτα της δικής σου εταιρείας».
Διαρκές πάρτι…ψευδαισθήσεων
Σύμφωνα με την έρευνα, στην εταιρεία υπάρχει μια διαρκής αίσθηση ότι γίνεται πάρτι, παίζει πάντα μουσική στη ρεσεψιόν και στις κεντρικές συσκέψεις. Όταν πρωτοπηγαίνει κάποιος τον υποδέχονται στη ρεσεψιόν οι γραμματείς με το καλύτερο τους χαμόγελο, δείχνοντάς του μεγάλο ενδιαφέρον και προσοχή. Το ίδιο θερμοί και χαμογελαστοί είναι και οι ιδιοκτήτες και οι εκπαιδευτές, οι οποίοι τον επιβραβεύουν συνεχώς. Ο καινούριος συνεργάτης νιώθει ότι είναι το επίκεντρο της εταιρείας. Πολλές φορές η δουλειά αυτή έρχεται σα λύτρωση σε κάποιους νέους/νέες, οι οποίοι μπορεί να έψαχναν αγωνιωδώς να βρουν μια δουλειά: «Δώστε ένα μεγάλο χειροκρότημα στους εαυτούς σας που δεν είστε στο 70% της ανεργίας, που δεν είστε εκεί έξω. Μπράβο σας!» τους λένε.
Σύμφωνα με την κα. Ρήνα, μ’ αυτόν τον τρόπο προσπαθούν να προωθήσουν το λεγόμενο «american dream», εξιστορώντας την προσωπική ιστορία του δισεκατομμυριούχου ιδιοκτήτη της πολυεθνικής, ο οποίος ξεκίνησε από ένα μικρό δωματιάκι μαζί με δύο ακόμη συνεργάτες και του ήρθε η ιδέα να πουλάει στυλό από πόρτα σε πόρτα και τώρα κατάφερε να έχει τόσα λεφτά. Έτσι λοιπόν, στους συνεργάτες λένε ότι «αν δουλέψεις σκληρά, δίνεις το 100% της προσπάθειας και αφήσεις την εκπαίδευση σου σε εμάς σου υποσχόμαστε ότι μπορείς να καταφέρεις ό,τι έχεις ονειρευτεί».