Της Αργυρώς Μαυρούλη
Σύμφωνα με έγκυρες πληροφορίες του Εnikonomia.gr, το ILO προτείνει για τον περιορισμό της αδήλωτης εργασίας τη δημιουργία ενός ενιαίου εθνικού ανεξάρτητου φορέα για την εφαρμογή μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής. Στο σχέδιο της διαγνωστικής έκθεσης, 112 σελίδων, το ILO προτείνει αποτελεσματικότερα μέτρα αποτροπής της αδήλωτης εργασίας, απλοποίηση της συμμόρφωσης, ώστε να διευκολύνεται η εργασία των ατόμων σε δηλωμένη βάση, η παροχή διάφορων κινήτρων σε επιχειρήσεις για να λειτουργούν σε δηλωμένη βάση, σε παρόχους εργασίας για να γνωστοποιούν την εργασία τους και σε αγοραστές αγαθών και υπηρεσιών για να χρησιμοποιούν τη δηλωμένη εργασία.
Επίσης, προτείνεται μια σειρά έμμεσων εργαλείων επίλυσης των αστοχιών των επίσημων θεσμών, ώστε να καλλιεργηθεί μια νοοτροπία εμπιστοσύνης και η ηθική δέσμευση των πολιτών για τη δηλωμένη οικονομία.
Αναφορικά με τα μέτρα για όλα τα υπουργεία, το ILO προτείνει:
*Υλοποίηση μιας ολιστικής ολοκληρωμένης στρατηγικής για την αντιμετώπιση της αδήλωτης εργασίας.
*Βελτίωση της αποτελεσματικότητας των ηλεκτρονικών συστημάτων για την εξόρυξη δεδομένων, διαλειτουργικότητα των βάσεων δεδομένων και ανταλλαγή δεδομένων.
*Βελτίωση της στόχευσης των ελέγχων και των επιθεωρήσεων.
*Βελτίωση της εκπαίδευσης των φορολογικών ελεγκτών και των επιθεωρητών εργασίας και κοινωνικής ασφάλισης.
*Ένταξη της ευθύνης της εφοδιαστικής αλυσίδας σε όλες τις δημόσιες συμβάσεις.
*Καθιέρωση μιας «λευκής λίστας» σύννομων εργοδοτών για συμβάσεις δημοσίων προμηθειών.
*Απλοποίηση της συμμόρφωσης με τη φορολογική, εργατική και ασφαλιστική νομοθεσία.
*Βελτίωση της παροχής συμβουλών επισημοποίησης της άτυπης οικονομίας.
*Ευρύτερη χρήση των κανονιστικών ειδοποιητηρίων επιστολών.
*Αύξηση της χρήσης ηλεκτρονικών πληρωμών στο σύνολο του πληθυσμό.
*Χρήση κουπονιών πληρωμής υπηρεσιών (service vouchers) σε τομείς όπου είναι διαδεδομένη η αδήλωτη εργασία, αξιολογώντας εάν υποκαθιστούν δηλωμένη ή αδήλωτη εργασία.
*Μεταρρύθμιση των δημοσίων υπηρεσιών, ώστε να καταστούν φιλικές προς τους πελάτες και να θεωρούνται φορείς που προάγουν τη διαδικαστική και διανεμητική δικαιοσύνη.
*Ενίσχυση του κοινωνικού διαλόγου.
*Επανέναρξη των συλλογικών διαπραγματεύσεων.
*Αύξηση των τεκμηριωμένων αξιολογήσεων του αντίκτυπου που έχουν οι προσεγγίσεις και τα μέτρα πολιτικής.
Το 2013 η αδήλωτη εργασία στην Ελλάδα υπολογίστηκε στο 23,6% όταν στην ΕΕ ήταν στο 18,4% (Ευρωβαρόμετρο). Παρατηρείται από το 2010 και μετά (25,4%) μια σταθερή μείωση, χωρίς όμως να διαπιστώνεται μεγάλη αποκλιμάκωση του φαινομένου. Σε επίπεδο κλάδου δραστηριότητας, την θλιβερή πρωτιά με 38,74% καταλαμβάνει η κατασκευή ειδών ένδυσης και ακολουθούν με 20,65, άλλες μεταποιητικές δραστηριότητες.
Οι πολύ μικρές επιχειρήσεις (1-9 εργαζόμενους) αντιπροσωπεύουν το 96% του συνόλου του επιχειρείν την Ελλάδας και απασχολούν το 55% του εργατικού δυναμικού, έναντι κάτω του 30% στην ΕΕ των 28 κρατών – μελών. Σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο (2013), στο σύνολο της αδήλωτης εργασίας στην Ελλάδα, το 67,3% αφορούσε έμμισθη απασχόληση (με 13,3% πλήρως αδήλωτη έμμισθη απασχόληση 54% μερικώς), το 10,2% μερικώς αδήλωτη αυτοαπασχόληση και το 22,5% εξυπηρετήσεις στο πλαίσιο των στενών κοινωνικών σχέσεων.
Διαπιστώνεται ότι υπάρχει μια «κατώτερη βαθμίδα», ωθούμενη από ανάγκη, η οποία απαρτίζεται από νεότερους ανθρώπους και άτομα με οικονομικές δυσκολίες. Υπάρχει όμως και μια οικειοθελώς κινούμενη «ανώτερη βαθμίδα», απαρτιζόμενη από επαγγελματικές ομάδες όπως οι δικηγόροι, οι γιατροί και οι λογιστές, οι οποίοι δεν αποκομίζουν μεγαλύτερα οφέλη μόνο από την αδήλωτη εργασία τους, αλλά και από την χρήση αδήλωτης εργασίας. Για παράδειγμα, χρησιμοποιούν χωρίς να τις δηλώσουν εργαζόμενους στις οικιακές υπηρεσίες καθαριότητας και συντήρησης. Είναι χαρακτηριστικό ότι μόνο 24% των ανέργων, αλλά και 40 % των αυτοαπασχολούμενων και 34% των απασχολούμενων αγοράζουν αδήλωτα αγαθά και αδήλωτες υπηρεσίες.
Το ILO επισημαίνει ότι μια σειρά από αστοχίες σε επίπεδο θεσμών που έχει δημιουργήσει η ίδια η πολιτεία, ευθύνονται για την αύξηση της αδήλωτης εργασίας. Τονίζει δε ότι το φαινόμενο είναι πιο εκτεταμένο, όταν συντρέχουν στις χώρες, χαμηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ, υψηλότερη διαφθορά του δημόσιου τομέα και χαμηλότερης ποιότητας διακυβέρνηση, χαμηλότερες δαπάνες για επεμβάσεις στην αγορά εργασίας για την στήριξη των πλέον ευπαθών ομάδων, χαμηλότερες κοινωνικές δαπάνες και συστήματα κοινωνικών μεταβιβάσεων, τα οποία είναι αναποτελεσματικά στη μείωση της ανισότητας και της σοβαρής υλικής υστέρησης.
Οι παρεμβάσεις που απαιτούνται, σύμφωνα με το ILO, για την αντιμετώπιση της αδήλωτης εργασίας, σε επίπεδο βελτίωσης θεσμών της πολιτείας, είναι οι εξής:
*Αποκατάσταση της συνεχούς από το 2008 πτώσης του κατά κεφαλήν ΑΕΠ.
*Βελτίωση των θεσμών διακυβέρνησης και περαιτέρω μείωση της διαφθοράς του δημοσίου τομέα, η οποία παρόλο που σταδιακά βελτιώνεται, παραμένει σε χαμηλά επίπεδα, φέρνοντας την Ελλάδα στην 58η θέση μεταξύ των 167 χωρών παγκοσμίως.
*Πραγματοποίηση μεγαλύτερων δαπανών για επεμβάσεις στην αγορά εργασίας, οι οποίες σημείωσαν μείωση κατά τα τελευταία έτη, για τη στήριξη των πλέον ευπαθών ομάδων.
*Επιμονή στην αύξηση των κοινωνικών δαπανών, αν και για την επιτυχή αντιμετώπιση της αδήλωτης εργασίας θα πρέπει να συνδυαστεί με ανάπτυξη πιο στοχευμένων και αποτελεσματικών συστημάτων κοινωνικών μεταβιβάσεων που μειώνουν τη διευρυνόμενη εισοδηματική ανισότητα και τα συνεχώς αυξανόμενα επίπεδα υλικής στέρησης (από 11% του πληθυσμού το 2009, σε 21,5% το 2014). Παρόλο που οι κοινωνικές δαπάνες ανέρχονται σε 31,2% του ΑΕΠ στην Ελλάδα (29,5% στην ΕΕ), οι κοινωνικές μεταβιβάσεις (εκτός συντάξεων), μείωσαν την φτώχεια κατά μόλις 17,5% το 2013 (36% στην ΕΕ).
Το ILO επικρίνει την Ελλάδα για το γεγονός ότι υπάρχει κατακερματισμός αρμοδιοτήτων ως προς την αντιμετώπιση της αδήλωτης εργασίας. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι ενώ οι παραβάσεις της εργατικής νομοθεσίας αποτελούν αρμοδιότητα του Υπουργείου Εργασίας, την ευθύνη για τη φορολογική μη συμμόρφωση βαραίνει το υπουργείο Οικονομικών, ενώ για τις ασφαλιστικές παραβάσεις υπεύθυνοι είναι οι φορείς κοινωνικής ασφάλισης. Διαπιστώνεται ελάχιστος συντονισμός μεταξύ των παραπάνω φορέων, ακόμα και ως προς την ανταλλαγή στοιχείων, ενώ δεν υπάρχει κοινός στόχος.
Το ILO κατηγορεί την Ελλάδα ότι ακολουθεί μια προσέγγιση αναγκαστικής συμμόρφωσης αντί οικειοθελούς συνεργασίας, ενώ τα μέτρα πολιτικής εστιάζουν έντονα στην αποτροπή της αδήλωτης εργασίας αυξάνοντας τις κυρώσεις και τους κινδύνους εντοπισμού. Ακόμη επισημαίνει ότι δίνεται ελάχιστη έμφαση στην ενίσχυση των ωφελειών και των κινήτρων για δηλωμένη εργασία με συνέπεια να μην μεταφέρονται οι καλές πρακτικές από άλλες χώρες.
στο 