Κοινωνικές επιχειρήσεις: Ισότιμες και δημοκρατικές επιχειρήσεις

Πρόσφατα ψηφίστηκε ο δεύτερος νόμος για την κοινωνική οικονομία, σε βελτίωση του πρώτου (Ν. 4019/2011), γεγονός που αποδεικνύει πως η κοινωνική οικονομία, πια, περιλαμβάνεται στον κεντρικό κυβερνητικό σχεδιασμό. Στο περιθώριο της «Ευρωμεσογειακής Διάσκεψης των Οικονομικών και Κοινωνικών Επιτροπών και Παρεμφερών Οργάνων» που πραγματοποιήθηκε πριν λίγες ημέρες στη Βραυρώνα Αττικής, το ΑΠΕ-ΜΠΕ μίλησε με συμμετέχοντες για αυτό το «νέο», αλλά στην ουσία παλιό, επιχειρηματικό σχήμα.

Μείωση της ανεργίας και ανάπτυξη ισότιμης οικονομικής δραστηριότητας

«Οι συνεταιριστικές επιχειρήσεις μπορούν να αποτελέσουν μια δομική λύση στην ανεργία, αλλά και να καλλιεργήσουν μια πιο ισότιμη και ανθρώπινη οικονομική δραστηριότητα. Οι αριθμοί το αποδεικνύουν», επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Κάρλος Λοζάνο, συντονιστής του Ευρωμεσογειακού Δικτύου Κοινωνικής Οικονομίας, το οποίο δραστηριοποιείται σε εννιά μεσογειακές χώρες: την Ισπανία, την Πορτογαλία, τη Γαλλία, την Ιταλία, την Τουρκία, την Αίγυπτο, την Τυνησία, την Αλγερία και το Μαρόκο. Στην Ελλάδα δεν έχουν δικτυωθεί ακόμα με κάποια οργάνωση, αλλά, όπως λέει ο κ. Λοζάνο, στη Διάσκεψη ήρθαν σε επαφή με ανθρώπους από την Ελλάδα και προβλέπεται σύντομα να συνεργαστούν.

Στις παραπάνω χώρες, για τις οποίες το Δίκτυο έχει στοιχεία ως το 2014, λειτουργούν 914.500 κοινωνικές επιχειρήσεις με 8.117.800 θέσεις εργασίας. Αποτέλεσμα είναι 108.016.433 άνθρωποι να σχετίζονται με διαφόρους τρόπους με την κοινωνική οικονομία και ο κύκλος εργασιών να ανέρχεται σε πάνω από 675 εκατομμύρια ευρώ. Ενδιαφέρον αποτελεί, πως στην Ισπανία, μια χώρα με πολύ αναπτυγμένη την κοινωνική οικονομία, στα τελευταία πέντε χρόνια, δηλαδή στα χρόνια της οικονομικής ύφεσης στους υπόλοιπους τομείς, υπάρχει μια μικρή άνοδος στον αριθμό των εργαζομένων σε κοινωνικές επιχειρήσεις.

Ο αριθμός αυτός είναι κατά έξι μονάδες υψηλότερος από τις συμβατικές επιχειρήσεις στη σχετική κλίμακα. Στην ΕΕ το 2010 υπήρχαν 2 εκατομμύρια επιχειρήσεις κοινωνικής οικονομίας, αντιπροσωπεύοντας το 10-12% του συνόλου των επιχειρήσεων στην ΕΕ. Περισσότεροι από 14,5 εκατομμύρια άνθρωποι – περίπου το 6,5% των εργαζομένων της ΕΕ – εργάζονται σε αυτές, αριθμός που αντιστοιχεί σε 11 εκατομμύρια περισσότερους εργαζομένους σε αντίστοιχους τομείς από το 2002.

Τι είναι οι κοινωνικές επιχειρήσεις

Σύμφωνα με το υπουργείο Εργασίας, ως Κοινωνική Οικονομία ορίζεται «το σύνολο των οικονομικών, επιχειρηματικών, παραγωγικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων, οι οποίες αναλαμβάνονται από νομικά πρόσωπα ή ενώσεις προσώπων, των οποίων ο καταστατικός σκοπός είναι η επιδίωξη του συλλογικού οφέλους και η εξυπηρέτηση γενικότερων κοινωνικών συμφερόντων».

Ως φορέας της Κοινωνικής Οικονομίας, θεσπίζεται η Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση (Κοιν.Σ.Επ.), ένας αστικός συνεταιρισμός με κοινωνικό σκοπό και διαθέτει εκ του νόμου την εμπορική ιδιότητα.

Μια κοινωνική επιχείρηση είναι συνήθως μικρή ή μεσαία σε μέγεθος. Λειτουργεί βάσει των αρχών της δημοκρατίας, της συμμετοχής, της αλληλεγγύης, της ανταπόδοσης στην κοινωνία, και αφορά την ανάπτυξη οικονομικών δραστηριοτήτων που δεν θα έχουν αυτοσκοπό το κέρδος, αλλά θα καλύπτουν τις βιοποριστικές ανάγκες των μελών και των εργαζομένων των εγχειρημάτων, καθώς και τις ανάγκες της τοπικής κοινότητας, εξηγεί ο κ. Λοζάνο.

Σε αντιδιαστολή με τις υπόλοιπες επιχειρήσεις, όπου τα κέρδη πηγαίνουν στους μετόχους και όταν υπάρχουν απώλειες αρχίζουν τις απολύσεις, στην κοινωνική οικονομία όλοι οι συμμετέχοντες μοιράζονται τα κέρδη, όπως και τις ζημιές.

Επίσης η ενημέρωση, ισοτιμία και η συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων σε μια κοινωνική επιχείρηση διαφέρει από τις συμβατικές επιχειρήσεις. «Ξεκινώντας από τη διαπίστωση πως δεν έχουν όλοι οι άνθρωποι κεφάλαιο για να γίνουν επιχειρηματίες, η ιδέα είναι να συνεργαστούν, και αυτό ισχύει σε όλα τα στάδια της παραγωγής», αναφέρει ο κ. Λοζάνο.

Υπάρχουν συνεταιρισμοί στον αγροτικό τομέα, σε δικηγόρους, σε γιατρούς, σε ψαράδες, σε κοινωνικές υπηρεσίες για ηλικιωμένους, σε επισιτιστικά επαγγέλματα, σε μαστόρους, σε οικοδόμους και γενικότερα στον κατασκευαστικό τομέα, στη διανομή ενέργειας, στην τηλεφωνία, στο τραπεζικό σύστημα, με λίγα λόγια σε όλα τα επαγγέλματα.

Θεσμική προώθηση της κοινωνικής οικονομίας

Ο ILO (International Labour Organization) ή στα ελληνικά Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (ΔΟΕ), ο ΟΗΕ, η Ευρωπαϊκή Ένωση και το Συμβούλιο της Ευρώπης συζητούν όλο και περισσότερο τις προοπτικές της κοινωνικής οικονομίας, ενώ ταυτόχρονα παίρνουν πρωτοβουλίες για την προώθησή της, υπογραμμίζει ο κ. Λοζάνο.

Το 2012 είχε ανακηρυχτεί από τον ΟΗΕ ως «Έτος των Συνεταιρισμών», τονίζοντας τη συμβολή των συνεταιρισμών στην κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη, ιδιαίτερα στη συμβολή τους στη μείωση της φτώχειας, στη δημιουργία θέσεων απασχόλησης και την κοινωνική ένταξη. Ο ILO από το 2002 έχει εκδώσει τη «Σύσταση για την προώθηση των Συνεταιρισμών». Από τότε με μια σειρά ενεργειών, στηρίζει σταθερά την ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας, σε όλο τον κόσμο, ιδιαίτερα σε αναπτυσσόμενα κράτη. Για παράδειγμα από το 2009 βοήθησαν στην τεχνική υποστήριξη, στη συμβουλευτική και τη χρηματοδότηση συνεταιρισμών σε αραβικές χώρες, όπως ο Λίβανος, η Υεμένη και η Παλαιστίνη, ενισχύοντας τη συμμετοχή των γυναικών και των νέων.

Στην Ευρώπη, το 2009, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε ψήφισμα με το οποίο αναγνωρίζεται η κοινωνική οικονομία ως φορέας-κλειδί για τη διάδοση και την ενίσχυση της κοινωνικής οικονομίας ως βασικού μοχλού οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης στην Ευρώπη. Τα χρόνια που ακολούθησαν μια σειρά από διατάξεις, συμφωνίες και νόμοι ψηφίστηκαν στις ευρωπαϊκές χώρες, όπως και στην Ελλάδα, για τη προώθηση και στήριξη της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας.

Το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης τον Δεκέμβριο του 2015, παρομοίως, τόνισε το ρόλο της κοινωνικής επιχειρηματικότητας και της κοινωνικής καινοτομίας στην καταπολέμηση της ανεργίας. Στα συμπεράσματα του Συμβουλίου διατυπώνεται πως «η κοινωνική οικονομία, η οποία συγκεντρώνει μεγάλη και πλούσια ποικιλία οργανωτικών μορφών διαμορφωμένων από διαφορετικά πλαίσια εθνών και πρόνοιας αλλά με κοινές αξίες, χαρακτηριστικά και στόχους, συνδυάζει βιώσιμες οικονομικές δραστηριότητες με θετικό κοινωνικό αντίκτυπο, ενώ παράλληλα συνταιριάζει αγαθά και υπηρεσίες προς τις ανάγκες. Παίζει σημαντικό ρόλο στο μετασχηματισμό και την εξέλιξη των σύγχρονων κοινωνιών, συστημάτων κοινωνικής πρόνοιας και οικονομιών, συμβάλλοντας έτσι σημαντικά στην οικονομική, κοινωνική και ανθρώπινη ανάπτυξη εντός και πέραν της Ευρώπης και είναι συμπληρωματική των υφιστάμενων συστημάτων πρόνοιας σε πολλά κράτη μέλη».