του Αντρέα Μπονάνι*
Η Ευρώπη των δύο ταχυτήτων υπάρχει ήδη. Από το ενιαίο νόμισμα μέχρι τη Σένγκεν και τον φόρο στις χρηματοπιστωτικές συναλλαγές, είναι πολλοί οι τομείς όπου οι 28 (σύντομα 27, μετά την έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου) προχωρούν στη βάση της λεγόμενης «ενισχυμένης συνεργασίας». Τι έχει στο μυαλό της λοιπόν η καγκελάριος Μέρκελ όταν προτείνει την επισημοποίηση αυτής της διάκρισης στα επόμενα βήματα της ΕΕ;
Πρώτα απ’όλα θέλει να κερδίσει χρόνο, περιμένοντας να κλείσει αυτή η εκλογική χρονιά, προσδιορίζοντας όμως παρά ταύτα μια μέθοδο που θα αποκτήσει νέο περιεχόμενο μετά την εκλογή νέων κυβερνήσεων στο Παρίσι, στο Βερολίνο, ίσως και στη Ρώμη. Η γερμανίδα καγκελάριος παρατηρεί ότι η σημερινή Ευρώπη των 28 είναι πολιτικά, πολιτισμικά και οικονομικά ετερογενής, κατά συνέπεια πρέπει να ληφθούν αποφάσεις προκειμένου να αντιμετωπίσει τις νέες προκλήσεις που έχει μπροστά της.
Σε ποιους τομείς πρέπει να γίνουν αλλαγές; Το σημείο εκκίνησης είναι χωρίς αμφιβολία η νομισματική ένωση στην οποία συμμετέχουν 19 χώρες. Οι κανόνες της ευρωζώνης επιβάλλουν εναρμόνιση της δημοσιονομικής πολιτικής ώστε να συγκρατούνται τα χρέη και τα ελλείμματα. Δεν ορίζουν όμως μια ενιαία οικονομική πολιτική. Και αυτό έχει οδηγήσει σε μια όλο και μεγαλύτερη διαφοροποίηση στο εσωτερικό της ευρωζώνης, με πολλές χώρες να βελτιώνουν την αποτελεσματικότητα και την ανταγωνιστικότητά τους και άλλες (ιδιαίτερα την Ιταλία, την Ελλάδα και την Πορτογαλία) να μένουν πίσω. Η διαφοροποίηση αυτή απειλεί το μέλλον του ευρώ. Και οι πιθανές λύσεις είναι δύο.
Πρώτη: να αποφασιστεί μια πραγματική οικονομική κυβέρνηση της ευρωζώνης, που θα υποχρεώνει όποιον μένει πίσω να υιοθετήσει τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις ώστε να συγκλίνει με τους υπόλοιπους. Η συγκρότηση της κυβέρνησης αυτής θα συνοδεύεται από έναν ευρωπαίο υπουργό Οικονομικών, έναν αυτόνομο προϋπολογισμό της ευρωζώνης για τη χρηματοδότηση μιας κοινής πολιτικής και μια ενιαία φορολογική πολιτική.
Δεύτερη: να αποκλειστούν από το κοινό νόμισμα οι χώρες που δεν μπορούν να ακολουθήσουν τον ρυθμό των υπολοίπων σε ό,τι αφορά την αποτελεσματικότητα και την ανταγωνιστικότητα. Η να δημιουργηθούν δύο νομίσματα: ένα για τις αποτελεσματικές χώρες κι ένα άλλο, υποτιμημένο, για όσους δεν μπορούν να ανταποκριθούν στην πρόκληση του ευρώ.
Ο δεύτερος τομέας όπου πρέπει να γίνουν μεταρρυθμίσεις είναι το μεταναστευτικό. Η συνθήκη Σένγκεν έχει καταργήσει τα εσωτερικά σύνορα, η ισχύς της ανεστάλη όμως πριν από μερικούς μήνες λόγω της μαζικής ροής προσφύγων. Και εδώ έχουν έρθει στην επιφάνεια οι ανισότητες. Γιατί δεν μπορείς να έχεις έναν ενιαίο χώρο ασφαλείας χωρίς μια ενιαία μεταναστευτική πολιτική. Η έξαρση της τρομοκρατίας έδειξε την ανάγκη καλύτερου συντονισμού των αστυνομικών και δικαστικών εξουσιών. Με άλλα λόγια, πρέπει να συγκροτηθεί ένα ευρωπαϊκό Υπουργείο Εσωτερικών που να αναλάβει να φέρει σε πέρας όλα αυτά τα καθήκοντα. Οποιαδήποτε τέτοια σύγκλιση βέβαια θα οδηγήσει αυτομάτως στον αποκλεισμό των ανατολικοευρωπαϊκών χωρών, οι οποίες διεκδικούν πλήρη κυριαρχία στο έδαφός τους.
Στον στρατιωτικό και βιομηχανικό τομέα υπάρχουν μόνο επιμέρους συνεργασίες. Η επικεφαλής της εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας Φεντερίκα Μογκερίνι έχει παρουσιάσει μια σειρά προτάσεων για να δημιουργηθεί μια εμβρυακή ευρωπαϊκή άμυνα. Σίγουρα όμως είμαστε μακριά από έναν κοινό στρατό. Και οι αντιστάσεις των Αμερικανών, των Βρετανών και των Ανατολικοευρωπαίων έχουν εμποδίσει τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού Γενικού Επιτελείου, που θα διαχειρίζεται τις δεκαέξι στρατιωτικές αποστολές της ΕΕ εκτός των συνόρων της. Η νέα πολιτική του Τραμπ απέναντι στο ΝΑΤΟ και την Ευρώπη, όμως, αλλάζει τα δεδομένα. Και επιτάσσει την ενίσχυση της κοινής εξωτερικής πολιτικής της Ευρώπης με κάθε δυνατό τρόπο.
Μένει η ευρωπαϊκή ταυτότητα. Θεωρητικά, όλες οι χώρες-μέλη της ΕΕ έχουν υπογράψει τη Χάρτα θεμελιωδών δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Στην πράξη, η Πολωνία και η Ουγγαρία βρίσκονται εδώ και πολύ καιρό σε τροχιά σύγκρουσης με τις Βρυξέλλες, καθώς δεν σέβονται αυτά τα δικαιώματα. Επιπλέον, η άνοδος των λαϊκιστικών κομμάτων στο εσωτερικό και η πολιτικο-πολιτισμική πρόκληση από την κυβέρνηση Τραμπ στο εξωτερικό ενισχύουν την ανάγκη να επαναβεβαιωθούν οι φιλελεύθερες και δημοκρατικές αξίες στις οποίες στηρίζεται η ευρωπαϊκή ενοποίηση.
* Ο Αντρέα Μπονάνι είναι ανταποκριτής της La Repubblica στις Βρυξέλλες
Πηγή: La Repubblica, ΑΠΕ-ΜΠΕ
στο 