Έρευνα: Πόσα νοικοκυριά δυσκολεύονται να τα βγάλουν πέρα οικονομικά – Πού δαπανούν τα χρήματά τους

1. Είναι σαφές ότι έχει εμπεδωθεί ένα ευρύ αίσθημα αισιοδοξίας και θετικών προβλέψεων για την οικονομική κατάσταση της χώρας και συνακόλουθα της κατάστασης των νοικοκυριών. Παγιώνεται η άποψη ότι έχουμε υπερβεί πλήρως την οικονομική κρίση. Για πρώτη φορά το ισοζύγιο θετικών-αρνητικών προβλέψεων για τη μελλοντική οικονομική κατάσταση του νοικοκυριού είναι θετικό (27,7% έναντι 21,9%).

2. Η παραπάνω τάση εκφράζεται τόσο στο σκέλος των εισοδηματικών ροών προς τα νοικοκυριά, αλλά και μέσω της βελτίωσης των δεικτών υπερχρέωσης, δεν αποτυπώνεται όμως στους δείκτες εγχώριας ζήτησης.

3. Η έρευνα καταγράφει για πρώτη φορά διψήφια αύξηση στο ποσοστό των νοικοκυριών που σημείωσε ετήσια αύξηση εισοδημάτων (11,1%). Ως επί το πλείστον, η αύξηση αυτή οφείλεται στην αύξηση ονομαστικών μισθών, στην επανένταξη ανέργων και την αύξηση κερδών από επιχειρηματική δραστηριότητα. Το 68% των νοικοκυριών διατήρησε σταθερή την εισοδηματική του βάση.

4. Θετικοί είναι οι δείκτες και οι ροές ως προς τη μείωση της ανεργίας και την αύξηση της αποταμίευσης, σήμα εξυγίανσης της δυνητικής εγχώριας ζήτησης.

5. Ένα δομικό χαρακτηριστικό που σχετίζεται με το δημογραφικό, και την διαγενεακή ανισορροπία εισοδημάτων είναι το ποσοστό των νοικοκυριών που δηλώνει ως κύρια πηγή εισοδήματος τη σύνταξη (49,4%). Παρά τη διαφαινόμενη υπέρβαση της κρίσης, την αποκλιμάκωση της ανεργίας, την αύξηση του κατώτατου μισθού αλλά και τις σημαντικές προσαρμογές που έγιναν στο κόστος του συνταξιοδοτικού, η σχέση μισθών- συντάξεων- εσόδων από άσκηση επιτηδεύματος παραμένει ανεπηρέαστη. Από την άλλη, είναι σαφές ότι οποιαδήποτε μονομερής αρνητική προσαρμογή των συντάξεων θα ανατροφοδοτήσει τη μείωση των εισοδημάτων και θα διαμορφώσει νέους όρους έκθεσης σε φτώχεια και ανισότητα.

6. Ανησυχία προκαλεί η οικονομική βιωσιμότητα του μέσου νοικοκυριού, καθώς εκτιμάται ότι το εισόδημα των νοικοκυριών εξαντλείται στις 19 ημέρες μεσοσταθμικά. Για τα νοικοκυριά με το χαμηλότερο εισόδημα, ο αριθμός αυτός μειώνεται τουλάχιστον κατά 3 ημέρες.

7. Το 12,9% των νοικοκυριών δήλωσε ότι τα εισοδήματά του δεν επαρκούν για να καλύψουν ούτε τις βασικές τους ανάγκες, εύρημα που σχετίζεται με το ποσοστό ακραίας φτώχειας που σημειώνεται στη χώρα μας. Αυτό το ποσοστό παραμένει στα επίπεδα που μετρήθηκε στην προηγούμενη έρευνα. Στα ίδια επίπεδα κυμαίνεται και το ποσοστό της εισοδηματικής επισφάλειας (12,1%) για την έκτακτη ανάγκη κάλυψης δαπάνης 500 ευρώ . Άλλωστε, σχεδόν το 80% δηλώνει ότι δεν καταφέρνει να αποταμιεύσει, γεγονός που σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ επιτείνει τον κίνδυνο φτώχειας και αποκλεισμού.

Η απασχόληση – ανεργία

1. Περίπου 3 στα 10 νοικοκυριά (29,5%) έχουν στην οικογένεια ένα τουλάχιστον άτομο σε ανεργία. Το ποσοστό της μακροχρόνιας ανεργίας (άνω του έτους) ανέρχεται στο 68,2% του συνολικού αριθμού των ανέργων

2. 1 στα 10 νοικοκυριά δηλώνει ότι ένα τουλάχιστο μέλος της οικογένειας έχει μεταναστεύσει στο εξωτερικό για την εύρεση εργασίας. Για πρώτη φορά καταγράφεται σε έρευνα ότι ένα ποσοστό περί το 30% των αποδημούντων έχει επιστρέψει στη χώρα μας κάποια προηγούμενη χρονική περίοδο

Οι οικονομικές υποχρεώσεις

1. Το 16,1% των νοικοκυριών έχει ληξιπρόθεσμες οφειλές προς την εφορία. Τα πολυμελή νοικοκυριά, καθώς και όσα έχουν τουλάχιστον 1 άνεργο σημειώνουν σημαντικά υψηλότερα ποσοστά (άνω του 20%). Το συνολικό ύψος των ληξιπρόθεσμων οφειλών (ΑΑΔΕ 2020) ανέρχεται στα 105,6 δισ. ευρώ, και ο συνολικός αριθμός οφειλετών υπερβαίνει τα 4 εκατ.

2. Οι ρυθμίσεις οφειλών από την άλλη φαίνεται να έχουν ευεργετικές συνέπειες για τα νοικοκυριά, καθώς το 70,8% των οφειλετών δηλώνει ότι έχει αξιοποιήσει τουλάχιστο κάποια διάταξη αναδιάρθρωσης οφειλής στις φορολογικές αρχές. Σε αυτό συνηγορεί και το γεγονός ότι έχει μειωθεί σημαντικά ο αριθμός των φορολογουμένων που εκτιμά ότι το επόμενο έτος δεν θα ανταποκριθεί στις φορολογικές υποχρεώσεις (10,8% έναντι 20,8% στην προηγούμενη έρευνα). Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΑΑΔΕ, το συνολικό πλήθος ρυθμίσεων ανέρχεται σε 576,445 για φυσικά πρόσωπα και 39,939 για νομικά πρόσωπα. Η συνολικά αξία των ρυθμίσεων πλησιάζει τα 5,9 δισ. ευρώ.

3. Το 35,5% των νοικοκυριών δήλωσε ότι έχει δανειακές υποχρεώσεις προς τράπεζες (κάρτες δανείων, καταναλωτικά, στεγαστικά δάνεια). Από αυτά τα νοικοκυριά περισσότερα από 1 στα 5 (22%) έχει ληξιπρόθεσμες οφειλές (ποσοστό μειούμενο σε σχέση με την προηγούμενη έρευνα).

4. Αντίστοιχα 1 στα 5 (18,4%) νοικοκυριά δηλώνει ότι κατά το τρέχον έτος δεν θα καταφέρει να ανταποκριθεί στις οφειλές του προς τις τράπεζες. Το συνολικό ύψος των δανείων των νοικοκυριών (στεγαστικά και καταναλωτικά) ανέρχεται, με βάση στοιχεία της ΤτΕ σε 71,5 δισ (Σεπτέμβριος 2019, εξέλιξη δανείων και καθυστερήσεων). Τα μη εξυπηρετούμενα στεγαστικά δάνεια των νοικοκυριών ανέρχονται στο 44,4%. Αντίστοιχα, τα ΜΕΔ των επιχειρήσεων ανέρχονται στο 40,4%. Το σύνολο των μη εξυπηρετούμενων δανείων σε ρύθμιση ήταν τον Ιούνιο του 2019, 27,2 δισ.

5. Παρατηρείται ότι τα αποτελέσματα δεν είναι σε γραμμική ακολουθία για το σύνολο των νοικοκυριών. Σε παγίδα χρέους και μη βιώσιμης οικονομικής κατάστασης παραμένει το 19% των νοικοκυριών, το οποίο δυνητικά αποτελεί το σύνολο των συμπολιτών που διαβιούν σε καθεστώς πραγματικής φτώχειας. Η βελτίωση της οικονομικής κατάστασης επομένως δε διαχέεται στα χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα, και ιδιαίτερα τα πιο ευπαθή (άνεργοι, πολυμελή νοικοκυριά). Αξίζει να αναφερθεί ότι το 2018 ήταν δικαιούχοι του κοινωνικού μερίσματος, το 16,5% του πληθυσμού, ποσοστό που πλησιάζει τις τιμές της ακραίας φτώχειας.

6. Το 89,8% των νοικοκυριών διαμένει σε ιδιόκτητο σπίτι. Από αυτά 1 στα 5 νοικοκυριά (20,1%) έχει ενεργό στεγαστικό δάνειο.

7. Σχετικά άκαμπτες είναι οι τιμές αναφοράς ως προς την έκθεση των νοικοκυριών σε τραπεζικό δανεισμό, ιδιαίτερα ως προς την ύπαρξη στεγαστικού δανείου και τη διατήρηση καθυστερημένων οφειλών. Περισσότερο από 1 στα 10 (14,7%) νοικοκυριά έχει καθυστερημένες οφειλές προς τις τράπεζες για το στεγαστικό του δάνειο, ενώ το 14,3% καταβάλει τις δόσεις του με κάποια καθυστέρηση.

8. Ένα στα 9 νοικοκυριά εκφράζει φόβο (δείκτης ανησυχίας απώλειας ακινήτου) ότι μπορεί να απωλέσει το σπίτι, εξ αιτίας οφειλών. Το 5% δηλώνει ότι έχει υποστεί κατάσχεση ή δέσμευση λογαριασμών. Το σχέδιο Ηρακλής και η πλήρης απελευθέρωση των πλειστηριασμών ενδέχεται να επιτείνουν το πρόβλημα, αν δεν υπάρξουν σημαντικές ρήτρες κοινωνικού χαρακτήρα στην υλοποίηση του.

Οι τάσεις κατανάλωσης

1. Οι ενδείξεις για τις επιδόσεις στους δείκτες κατανάλωσης τροφοδοτούν τις επιφυλάξεις διεθνών και εγχώριων αναλύσεων για σταθεροποίηση της οικονομίας μεν, αλλά με ασθενική ανάκαμψη της ζήτησης. Τα ευρήματα σχετικά με την κατανάλωση συγκεκριμένων ειδών (ένδυση- υπόδηση, οικιακά είδη) συνάδουν με τα πορίσματα του εμπορικού κόσμου για διατήρηση ενός ασθενούς επιπέδου εγχώριας κατανάλωσης. Αντίθετα, αύξηση κατανάλωσης παρατηρείται για βασικές ανάγκες (είδη διατροφής, λογαριασμούς σπιτιού και φάρμακα), γεγονός που ενδεχόμενα εξηγείται από τις αυξητικές τάσεις των τιμών σε τρόφιμα (φρούτα, κρέας), ενέργεια- μετακινήσεις, φαρμακευτικά είδη ύλες (ΔΤΚ, ΕΛΣΤΑΤ, σύγκριση Δεκεμβρίου 2019 με Δεκέμβριο
του 2018 όπου οι αυξήσεις σε ορισμένα είδη υπερβαίνουν το 3%).

3. Βελτιούμενοι, αλλά σημαντικά υψηλοί παραμένουν οι δείκτες που αφορούν την καθυστέρηση κάλυψης κάποιας ανάγκης, εξ αιτίας οικονομικής αδυναμίας (3 στους 10 καθυστέρησαν να αναζητήσουν την κατάλληλη θεραπεία για κάποια ιατρικό πρόβλημα, ενώ 2 στους 10 καθυστέρησαν να πληρώσουν το ρεύμα). Είναι χαρακτηριστικό ότι το 26,3% αύξησε τη δαπάνη για ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, γεγονός που επαληθεύει την υπόθεση ότι η ιδιωτική δαπάνη υγείας παραμένει υψηλή στη χώρα μας. Σύμφωνα με μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, στη χώρα μας το «61% των δαπανών για την υγειονομική περίθαλψη προέρχεται από δημόσιες πηγές, ενώ το 35% χρηματοδοτείται απευθείας από τα νοικοκυριά», γεγονός που συνιστά την 4η υψηλότερη ιδιωτική συμμετοχή στην ΕΕ-28.

4. Αξιοσημείωτο εύρημα είναι η πλήρης υποκατάσταση των μετρητών ως μέσο συναλλαγής. Το 2016, το 46% του πληθυσμού συναλλασσόταν μόνο με μετρητά, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό σήμερα κατέρχεται στο 12,8%. Αυτή η διαρθρωτική μεταβολή στην κουλτούρα συναλλαγών, η οποία ωφελεί την ευστάθεια του τραπεζικού συστήματος, θα πρέπει να ενθαρρυνθεί μέσα από τη μείωση και απαλοιφή κάθε ενδιάμεσου κόστους συναλλαγής, συνδρομών, τελών επιβάρυνσης που έχουν επιβάλλει πρόσφατα τα τραπεζικά ιδρύματα.

5. Τα νοικοκυριά θεωρούν ότι το ελάχιστο μέσο μηνιαίο διαθέσιμο εισόδημα για την κάλυψη των βασικών αναγκών υπερβαίνει τα 1,000€. Το ποσό αυτό φαίνεται να είναι μεσοσταθμικά το κατώφλι εισοδήματος ώστε να θεωρείται ότι ανήκει κανείς στη μεσαία τάξη. Σε ερώτηση αυτοπροσδιορισμού το 43,4% των νοικοκυριών θεωρεί ότι ανήκει στη μεσαία τάξη.

6. Ως προς τις προσδοκίες από την άσκηση οικονομικής πολιτικής, η πλειονότητα των νοικοκυριών (ιδιαίτερα εκείνων με τα χαμηλότερα εισοδήματα) θεωρεί ότι η μείωση του ΕΝΦΙΑ και η μείωση των φορολογικών επιβαρύνσεων εν γένει πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα της κυβερνητικής πολιτικής”.